Toshkent axborot texnologiyalari universiteti qarshi filali

TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI QARSHI FILALI

1-BOSQICH
KI 11-23 (S) GURUH TALABASINING
“FIZIKA”FANIDAN MUSTAQIL ISHI

BAJARDI: BO’RIYEV.D.

QABUL QILDI ODILOV.Y.
TATUKF-2023
MUSTAQIL ISH
REJA:

1.Elektr induksiya vektori va oqimi.Ostrogradskiy-Gauss teoremasi.

2.Gauss tenglamasi.Segnitoelektriklar.P’ezoelektrik effect.
3.Tovush to’lqinlar,ularning balandligi,bosimi va energiyasi.


Elektr induksiya vektori va oqimi.Ostrogradskiy-Gauss teoremasi. Elektromagnit induksiya — magint maydonida harakatlanuvchi oʻtkazgichda yoki berk kontur oʻrab turgan sirt orqali oʻtuvchi magnit induksiya oqimi o'zgarganda konturda elektr yurituvchi kuch (e. yu. k.) hosil bo'lish hodisasi. M. Faradey kashf qilgan (1833). Elektromagnit induksiyaning xususiy holi oʻzaro induksiya va oʻzinduksiya. Elektromagnit induksiya hodisasidan elektrotexnikada, xususan, generatorlar, transformatorlar va boshqalarda foydalaniladi. Oddiy elektromagnit tebranishlarni kondensator va induktiv g‘altakdan iborat bo‘lgan elektr zanjirida hosil qilish mumkin. Kondensator, induktiv g‘altak, o‘zgarmas tok manbayi va uzib-ulagichdan iborat elektr zanjirini tuzaylik. Bunda soddalashtirish uchun zanjirning elektr qarshiligini hisobga olmaymiz. Uzib-ulagich chap tomonga ulanganda С kondensator qoplamalari batareyadan zaryadlanib oladi. Bunda kondensator qoplamalari orasida energiyasi maksimal bo‘lgan We = elektr maydon hosil bo‘ladi. So‘ngra uzib-ulagichni o‘ng tomonga ulaymiz, bu holda zaryadlangan kondensator L g‘altak bilan ulanadi.Elektr induksiya haqidaKeyingi boradigan jarayonni batafsilroq qaraylik.Kondensatorning yuqorigi qoplamasi musbat, pastki qoplamasi manfiy ishorada zaryadlangan bo‘lganligidan tok manbayi bo‘lib qoladi (1-holat). Natijada kondensatorning musbat qoplamasidan, induktiv g‘altak orqali man- 43 fiy qoplamasiga tomon zaryadlar ko‘chishi, ya’ni tok vujudga keladi. Bu tok atrofida magnit maydon hosil bo‘ladi. Bu tok, g‘altakning induktivligi tufayli asta-sekin ortib, o‘zining maksimal qiymatiga erishadi (rasmdagi grafikni qarang). G‘altakdan o‘tayotgan tok atrofida hosil bo‘lgan magnit maydon ham o‘suvchi bo‘ladi (2-holat). Bu holda kondensator qoplamalari orasidagi elektr maydon energiyasi nolgacha kamayadi.G‘altak atrofidagi magnit maydon energiyasi ortib borib, o‘zining maksimal Wm = qiymatiga erishadi. Oldingi mavzulardan ma’lumki, elektromagnit induksiya hodisasiga ko‘ra, o‘zgaruvchan magnit maydonda joylashgan g‘altakda induksion kuchlanish vujudga keladi. Ток kuchi kamaya borib, induksion kuchlanish kondensatorni avvalgisiga nisbatan teskari ishorada zaryadlaydi
(3-holat). Zaryadlangan kondensator yana induktiv g‘altak orqali tok hosil qiladi (4-holat). Bu tok ham o‘suvchi bo‘lib, uning hosil qilgan magnit maydoni g‘altakda induksion kuchlanish hosil qiladi. Tok kamaya borib, induksion kuchlanish, kondensatorni qayta zaryadlaydi (5-holat). 5-holat va 1-holatlarda kondensator zaryadi ishoralari bir xil. Demak, keyingi jarayonlar oldingidek ketma-ketlikda davom etadi.
Ostrogradskiy-Gauss teoremasi. Bitta nuqtaviy zaryadni o‘rab turuvchi berk sirt orqali o‘tuvchi kuchlanganlik oqimi o‘ralib turgan zaryad miqdorining ε0 ga nisbatiga teng bo‘ladi. Bu qoidani istalgancha ko‘p q1 , q2 , q3 , ¾, qn nuqtaviy zaryadlar uchun umumlashtirib, Ostrogradskiy va Gauss quyidagi teoremani aniqlashgan: zaryadlarni o‘z ichiga oluvchi har qanday berk sirt orqali o‘tuvchi kuchlanganlik oqimi o‘ralib olingan zaryadlarning algebraik yig‘indisining ε0 ga nisbatiga teng bo‘ladi. Ostrogradskiy—Gauss teoremasining matematik ifodasi quyidagicha: 1 0 1 . n i i= N = q   (14) Ostrogradskiy—Gauss teoremasi katta amaliy ahamiyatga ega. Har qanday zaryadni cheksiz ko‘p sonli nuqtaviy zaryadlarning yig‘indisi sifatida tasavvur qilish mumkin. Shu sababli Ostrogradskiy—Gauss teoremasini har qanday shakldagi va o‘lchamdagi zaryadlangan jismlarga tatbiq etish mumkin. Quyida bu teorema yordamida zaryadlangan turli shakldagi jismlar hosil qilgan elektr maydonlarning kuchlanganligi qanday aniqlanishini bir necha misolda ko‘rib chiqamiz. Bunda berk sirt bilan chegaralangan hajmdan chiquvchi kuch chiziqlari kuchlanganlikning musbat oqimini, hajmga kiruvchi kuch chiziqlari esa manfiy oqimni vujudga keltiradi, deb shartlashib olamiz. Bundan tashqari, zaryadlarning sirt zichligi tushunchasidan foydalanamiz. Agar biror S sirt bo‘ylab q zaryad www.ziyouz.com kutubxonasi 2 2 miqdori tekis taqsimlangan bo‘lsa, shu sirtning birlik yuzasiga to‘g‘ri keladigan zaryad miqdori bilan o‘lchanadigan kattalik zaryadlarning sirt zichligi deb ataladi va  (sigma) harfi bilan belgilanadi. Demak, zaryadlarning sirt zichligi quyidagicha ifodalanadi: . q S   SI da sirt zichligining birligi.

• 
  Gauss tenglamasi.Segnitoelektriklar.P’ezoelektrik effect.Gauss usuli
  

Gauss usuli shundaki, asl tizim noma'lum narsalarni yo'q qilish orqali bosqichma-bosqich shaklga aylanadi. Bunday holda, ekvivalent chiziqli transformatsiyalar kengaytirilgan matritsadagi qatorlar bo'yicha amalga oshiriladi.
Usul oldinga va orqaga harakatlardan iborat. To'g'ridan-to'g'ri yondashuv tizimning kengaytirilgan matritsasini (1) satrlar bo'yicha elementar transformatsiyalar yordamida bosqichma-bosqich shaklga kamaytirishdir. Shundan so'ng, tizim muvofiqligi va ishonchliligi uchun tekshiriladi. Keyin qadam matritsasidan tenglamalar tizimi qayta tiklanadi. Ushbu bosqichli tenglamalar tizimining echimi Gauss usulining teskari yo'nalishi bo'lib, unda oxirgi tenglamadan boshlab tartib raqami katta bo'lgan noma'lumlar ketma-ket hisoblab chiqiladi va ularning qiymatlari tizimning oldingi tenglamasiga almashtiriladi.