Toshkent axborot texnologiyalari universiteti urganch filiali kompyuter injiniring fakulteti

Vijiner shifri haqida
Foydalanuvchi kaliti deb nomlangan k=(k₀,k₁,k₂.k_n) kalitning oxirgi ketma ketligidan boshlaymiz va uzluksiz ketma ketlikkacha cho'zamiz, shunday qilib
K=(KoK1 Kn ) Kj=K(j mod r) 0<=j<«
Shunday kalitga ega bo'lamiz.
Masalan : r =ro ва 15, 8,2,10,11,4,18.
Foydalanuvchi kalitida ishchi kalit davriy ketma ketlikka aylanadi.
15,8,2,10,11,4,18,15,8,2,10,11,4,18.
AniqlashV/6_k Vijiner o'rniga qo'yish quyidagi formula bilan topiladi.
V/6k(X0X1 ..Хп-1)^(У0У1 ..yn-1)=(x0+K X1+K .... Xn-1+K)
Shunday qilib

0. 
   X dastlabki matn r ga fragmentga bo'linadi
   
1. 
   Xi=(xi x₁₊2. x₁₊2(n-1)) 0<=i
2. 
   x_i dastlabki matnning I fragmenti с_к Sezarning o'rniga qo'yish yordamida shifrlanadi.
   
3. 
   Xi=(xi xi+2. xi+2(n-1)) ^(yiyi+2.yi+2(n-1)) Vijiner o'rniga qo'yish sistemasi variant M=2 daVernam sistemasi deyiladi (1971-y) bu vaqtda
   

(х₀х₁ ..x_n-1) kalit qog'oz lentaga yoziladi.
Bodo kodini qo'llagan xolda G bitli simvolga o'giradi. Bodo dastlabki matnga (2-model bo'yicha) kalit qo'shiladi.
AT&T firmning eski teletaypini AQSH armiya aloqa korpusi sifatida qo'llardi. Bu teletayp Verkam qurilmasi va shifrlash asbobiga ega.
Maxfiylik nuqtai nazaridan K=(k₀k₁. k_n ) oson esda saqlash uchun kalit
sifatida so'z yoki fraza qo'llash keng fraza qo'llash keng tarqalgan.
Information sistemada axborot xavfsizligini ta'minlash uchun buni qo'llab bo'lmaydi, kalitlar xosil qilishda kalitlarning tasodifiy generatsiyasining dasturiy va optimal varianti ishlatiladi.
Masalan : Dastlabki matn
НЕ_СЛЕДУЕМ_ВЫБИРАТЪ_НЕСЛУЧАЙНЫЙ_КЛЮЧ_
Vijiner o'rniga sistemasi yordamida matn xosil qilish (r=4). Kalit:K™4
(Vijiner jadvalini qo'llagan xolda) ularga kalit qo'shamiz.
H+K=R E+L=P va ....
Shifrlangan matn xosil qilamiz.
ЧРЕЗ ХРБИЙ ПЭЭШ ДМЭЖ КЕЩЦ ЧРОБ ЭБЮ ЧЭЖЦ ФЦЫИ Vijinerning shifrlash tizimi. Birinchi bo’lib Vijiner tizimi 1586-yilda chop etilgan va u ko’p alfavitli tizimga nisbatan yuqoriroq o’rinda turadi. Bleza Vijinera o’zini XVI asrning frantsuz diplomati deb hisoblaydi. U kriptografiya tizimiga, ya’ni uning rivojlanishiga o’z hissasini qo’shgan. Vijiner tizimi TSezar shifrlash tizimiga qaraganda mukammalroq hisoblanib, unda kalit harfidan harfga almashtiriladi. Bunday ko’p alfavitli almashtirish shifrini shifrlash jadvali orqali ifodalash mumkin. Quyidagi jadvalda Vijinerning ingliz alfaviti uchun mos keluvchi jadval ko’rsatilgan.
Bu jadvaldan matnni shifrlash va uni ochish uchun ishlatiladi. Jadvalning ikkita kirishi bo’lib:

• 
  Yuqori qatordagi xarflardan kiruvchi ochiq yozuv uchun foydalaniladi.
  
• 
  CHap ustundan esa kalit harflaridan foydaniladi.
  

Misol uchun kalit ketma-ketligini r-deb olaylik, u holda kalit r-alfavitli r- satrdan iborat bo’ladi. ^п1^,...^,л_г-1⁾;
Vijinerning shifrlash tizimida ochiq matn x=(x₀,x₁,.,x_n-1) va shifrlangann matn y=(y₀,y₁,.,y_n-1) ko’rinishga ega. n=(n₀, n₁,.,n_r-1) kalit yordamida quyidagicha munosabatda bo’ladi.
x=(x0,x_b.. ,,xn-1) y= (У0,У1,.,Уп-1);
(y0,y1,.,yn-1)=(n0(x0),n1(x1),.,nn-1(xn-1));
Quyida Vijiner jadvali berilgan undan foydalanib biz berilgan kalit so'z yordamida axborotni shifrlaganimizda qanday kod kelib chiqishini hisoblab olishimiz mumkin va bundan tashqari shifrlangan ma'lumotni o'zimiz mustaqil programmasiz deshifrlashimiz mumkin. Ushbu jadavalda kalit so'z va matnni oson o'qib olish va tushunish imkoni mavjuddir.