Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. A. Isadjanov, N. S. Ismailova jahon iqtisodiyotining globallashuvi

Nazorat savollari:

1. 
   Nima uchun "texnologik yo‗l" bobsi hozir paydo bo‗ldi?
   
2. 
   So‗nggi yigirma yil ichida biz iqtisodiyotning davlat sektorining xususiy sektorga nisbatan past samaradorligi haqidagi da‘volarni ko‗p marta eshitdik. Tan olish kerakki, bu da‘volarga qarshi chiqish juda qiyin. Davlat tomonidan ilmiy jarayonni tashkil etishda bir xil kamchiliklar paydo bo‗ladimi?
   
3. 
   Innovatsiya va iqtisodiyot o‗rtasidagi munosabatlar? Iqtisodiyotda raqamli texnologiyalarni qo‗llash oqibatlari qanday?
   
4. 
   BMTning barqaror rivojlanish sammiti doirasida qanaqa muammolar ko‘rilgan?
   
5. 
   Yashil iqtisodiyot qachon va kim tomonidan asos solingan?
   
6. 
   Innovatsion faoliyatni davlat tomonidan tartibga solish. Ilmiy-texnik va innovatsion siyosatni shakllantirish va amalga oshirishda davlatning o‗rni?
   
7. 
   Ilm-fan sohalari: konsepsiya, xarakterli xususiyatlar. Ilm-fan sohalarining samaradorligi va ularning iqtisodiy rivojlanishga ta‘siri.
   
8. 
   Barqaror rivojlanish dasturi tomonidan qanday maqsad qilgan?
   

8- bob. JAHON IQTISODIYOTI GLOBALLASHUVINING GEOIQTISODIY VEKTORI
Reja:

1. 
   Global hudud va uning xususiyatlari
   
2. 
   Global taraqqiyotning asosiy jihatlari va yo‗nalishlari
   
3. 
   Jahon iqtisodiyoti globallashuvi va geoiqtisodiy modellar
   
4. 
   Markaziy Osiyoning geosiyosiy, geoiqtisodiy, geostrategik xususiyatlari
   

8.1. Global hudud va uning xususiyatlari
Iqtisodiy faoliyatning globallashuvi nafaqat iqtisodiy hayotga, balki uzoq davom etadigan siyosiy (ichki va xalqaro), ijtimoiy va hatto madaniy-sivilizatsion oqibatlarga olib keladigan ulkan ta‘sirga ega zamonaviy dunyoni rivojlantirishning asosiy tendensiyalaridan biridir.
Globallashuv tushunchasi keng tarqalishiga qaramay, uning mohiyatini aniqlashda aniqlikka hali erishilmagan.
Bu holat murakkabligi va ko‗p qirraliligi bilan bog‗liq globallashuv jarayoni inson hayotining barcha sohalarida aks ettirilgan. Shunga qaramasdan, tavsiya etilgan va ishlatilgan globallashuv bo‘yicha berilgan ta‘riflarning katta qismi noto‗g‗ri jarayonga tegishli ekanligini ta‘kidlash kerak.
Yana bir qarama-qarshilik hozirgi globallashuvning holatni baholash hamda uning rivojlanish vektorini aniqlashdir. Xalqaro savdoning sekinlashuvi yoki hatto salbiy o‗sish sur‘atlari va kapital harakatchanligi so‗nggi chuqur inqiroz shoklarining natijasi sifatida ko‗plab mutaxassislar deglobalizatsiyaning yangi davri haqidagi tushunchalarni ilgari surishdi. Qayd etilganidek, ushbu jarayon doirasida mamlakatlar o‗z taraqqiyotini mahalliylashtirishga intilmoqda, bu esa tabiiy ravishda jahon iqtisodiyotining kamroq aloqasi va o‗zaro bog‗liqligiga olib keladi. Ya‘ni, harakat, teskari globallashuvdir.
Milliy iqtisodiyotlar tobora birlashgan Globallashuvning tarkibiy elementlari xarakterini egallamoqdalar. Endilikda ikki yuzdan ortiq davlatlarning o'zaro ta'sir ko'rsatuvchi milliy iqtisodiyotlari, shuningdek, transmilliy korporatsiyalar va davlatlararo va sivilizatsiyalashgan iqtisodiy birlashmalar va ittifoqlar mavjud. Bular - Yevropa Ittifoqi, NAFTA, MDH, Yevroosiyo iqtisodiy hamjamiyati, Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorligi, Afrika ittifoqi va boshqalar. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar qatoriga Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va Ijtimoiy Kengashi, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg'armasi, Jahon savdo tashkiloti va boshqalar kiradi. Geoiqtisodiyot jahon bozorining birligi va uni tartibga solish qoidalari asosida ishlaydi. Bu dunyo valyutalarining (dollar, ba'zi mintaqalarda - yevro, iyena) mavjudligi, axborot va texnologik makonning umumiyligi, kapital va ishchi kuchi migratsiyasi erkinligi bilan tavsiflanadi. Geoiqtisodiyot neoliberal modelga muvofiq, yetakchilik hamda transmilliy korporatsiyalar va rivojlangan davlatlar manfaatlariga muvofiq shakllantirilgan. Ular globallashuv samarasini olishmoqda. Boy va kambag'al davlatlar va sivilizatsiyalar o'rtasidagi tafovut tobora kengayib bormoqda. 1992 yilda Rio-de-Janeyro sammitida ilgari surilgan Barqaror rivojlanish dasturi amalga oshirilmadi. Bu sivilizatsiyalar to'qnashuvi xavfini oshirdi. Anti-globalistlarning ommaviy harakati "oltin milliard" manfaatlariga mos holda birpolyar dunyoni shakllantirish tendensiyasiga reaksiya sifatida paydo bo'ldi. Gruziyaning neoliberal modelidan farqli ravishda globallashuv va rivojlanishning gumanistik-noosferik modeli ilgari surilib, globallashuvning afzalliklari va mamlakatlar o'rtasida zamonaviy ilmiy va texnologik inqilobni, XXI asrning global muammolarini hal qilishda davlatlar va sivilizatsiyalarning muloqotiga, hamkorligiga va sherikligiga qaratilgan. Global barqaror rivojlanishni ta'minlash modeli 2002 yilda Yoxannesburgning Barqaror rivojlanish bo'yicha Butunjahon sammitida ko'plab ishtirokchilar tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Biroq, rivojlanayotgan global fuqarolik jamiyatida ushbu modelni amalga oshirish uchun jiddiy harakatlarni amalga oshirishni talab qiladi.
Bir-biri bilan chambarchas bog'langan va o'zaro ta'sir ko'rsatadigan milliy iqtisodiyotlar, davlatlararo iqtisodiy birlashmalar (masalan, Yevropa Ittifoqi), transmilliy korporatsiyalar (TMK) va jahon moliyaviy markazlari global iqtisodiy makonni yuzaga keltiradi. Geoiqtisodiyot, shuningdek, jahon iqtisodiyotining qonuniyatlari, tendensiyalari, omillari va mexanizmlarini o'rganadigan iqtisodiy fanning yangi sohasi tushuniladi.