Toshkent davlat sharqshunoslik instituti g. Sh. RIXSIYEVA Sh. B. Sodiqova

V. DINIY NOTIQLIK
Diniy notiqlik islom dinida xutba hamda va’z, xristian dinida propoved va sobordagi nutq deb aytiladi.

1.Xutba musulmon sharqida keng tarqalgan diniy nutq ko‘rinishlaridan biri bo‘lib, uzoq tarixga ega. Xutba nutqi juma va hayit namozlarida, shuningdek, boshqa katta marosimlardagi nutqdir. Shu rasmiy nutqni so‘zlovchi notiq-arbob xatib deb ataladi. Xutba nutqining diniy, axborot xususiyatlaridan tashqari axloqiy jihati ham mavjud. Xutba nutqlari quruq rasmiy tilda emas, hikoyat, rivoyat, sarguzasht va boshqa inobatli, ayni paytda qiziqarli, ko‘rgazmali materiallar bilan asoslangan holda so‘zlanadi. Bu esa xutba nutqlarining ritorik va estetik-badiiy qiymatini oshiradi.

Xutba nutqlari kompozitsion jihatdan aniqlikka egaligi bilan diqqatga sazovordir. Har bir xutba tarkiban quyidagi qismlardan iborat bo‘ladi:

• 
  hamd va na’t (olloh va payg‘ambar sha’niga madhiya);
  
• 
  xutbayi avval (diniy pandlar);
  
• 
  xutbayi soniya (axborot);
  
• 
  xulosa
  

Xatiblar juda katta olim, notiq kishilar bo‘lganlar

2.Va’z diniy notiqlikka mansub ikkinchi nutq ko‘rinishidir. Va’zlar asosan keng ommaga mo‘ljallanganiigi uchun xutbaga ko‘ra ancha erkin. Badiiylik va estetik emotsional tasirchanlik, tilining sodda va ravonligi bilan xutbadan farq qiladi.

Notiqlik san’ati asrlar osha katta ijtimoiy mavqega ega bo‘lib, o‘zining muhim yaratuvchanlik va estetik tarbiyaviy rolini o‘ynab kelmoqda. Notiqlik san’ati borliq bilan hamnafas yashaydi, zamon talabiga moslashadi, yangi ko‘rinishlari vujudga keladi, ba’zi ko‘rinishlari chetga chiqadi. Bu san’atning ahamiyati, uning mavqeyi oshib boradi.