Тошкент давлат техника университети

МС: Машиналарнинг жисмонан ейилиш турлари? 
МТ: машиналарнинг жами ейилишини тушунтириб беринг. 
Назорат саволлари 
1.Жисмонан ейилиш турлари? 
2.Охирги ҳолат нима?  
3.Рухсат этилган ейилиш деб нимага айтилади? 
4.Статистик усул қандай қўлланилади? 
5-маъруза 
 

---

МАШИНАЛАРНИНГ ИШОНЧЛИЛИГИ ВА СИФАТИНИ ОШИРИШНИНГ 
АСОСИЙ ОМИЛЛАРИ. 
 
Режа: 
1. Машинасозлик саноатига қўйиладиган талаблар. 
2. Машиналарни лойиҳалашда уларнинг ишончлилигини таъминлаш. 
Агросаноат 
комплексидаги 
техника 
тараққиѐти 
машиналарнинг 
пухталигини ошириш муаммоларини биринчи ўринга қўйиш билан бир қаторда 
уларни муваффақиятли ҳал этиш учун барча шароитларни ҳам яратиб беради. 
Ишончлиликни ошириш усуллари таснифидан қишлоқ хўжалик техникасини 
яратиш ва ундан фойдаланишнинг турли босқичларида пухталикни ошириш учун 
қандай омилларга эътибор бериш лозимлиги яққол кўриниб турибди. Бу 
таснифдан қишлоқ хўжалик машиналарини яратиш ва улардан фойдаланишнинг 
турли босқичларида бирдек эмаслигини кўриш мумкин. Адабиѐтларда 
келтирилган маълумотларга кўра машиналардаги нуқсонларнинг 30-40 фоизи 
уларни лойиҳалашда йўл қўйилган камчиликлар сабабли, бузилишларнинг 45-60 
фоизи лойиҳалаш ва ишлаб чиқаришдаги хатоликлар сабабли содир бўлади, 
бузилишларнинг 30-35 фоизи эса тракторлар, пахта териш машиналари ва бошқа 
қишлоқ хўжалик машиналарини ишлатиш даврига тўғри келади. 
Техника мураккаблашган, ундан фойдаланиш соҳаси кенгайган, 
автоматлаштириш даражаси кўтарилган, юклама ва тезликлар ошгани сари 
ишончлилик талаблари ҳам узлуксиз ошиб боради. Бундай шароитларда иш 
қисмларининг бузилмай ишлаши ва кўпга чидамли бўлиши талаблари билангина 
чекланиб қолмайди. Ишончлиликни ошириш масалалари техниканинг 
самарадорлигини ошириш, ашѐларни, меҳнат ва энергия ресурсларини тежаш, 
техниканинг рақобатга чидамлилигини оширишнинг асосий омилларидан бири 
бўлиб қолади. 
Техника етарли даражада пухта бўлмаса, иш пайтида бузилишлар ва 
нуқсонлар пайдо бўлиб, машина ва ускуналар тўхтаб, иш режалари бажарилмай 
қолади; техникани қайта тиклаш ва таъмирлаш учун ортиқча ашѐ ва меҳнат сарф 
бўлади; машиналарнинг барвақт ейилиши сабабли эҳтиѐт қисмларга бўлган талаб 
ошади; техника ўзининг иш қобилиятини йўқотиши сабабли янги техникани 
меъѐридан ортиқча чиқаришга тўғри келади; машина ва ускуналар етарли 
даражада пухта бўлмаганлиги сабабли иш ва тайѐрланадиган маҳсулот сифати 
пасаяди; бузилишларни тузатиш ҳаражатининг ошиши, ишлаш муддати кам 
бўлган ускуналар алмаштирилиши сабабли маҳсулот таннархи кўтарилади; 
хўжаликларда техникага хизмат кўрсатиш ва уни таъмирлаш соҳасида 
ишлайдиган одамлар сони ошади.
Ишончлиликни ошириш тадбирларининг самарадорлигини қуйидаги 
мисоллардан кўриш мумкин. 
Трактор шиналарининг иш муддатини 10 фоизга ошириш ҳаражатлари улар 
нархининг 0,2 фоизини ташкил этади. Шиналарнинг пухталиги қай даражада 
оширилса, улар эҳтиѐт қисм сифатида шунчалик ам талаб қилинади. 
Техника мураккаблашганда «бузилишлар нархи» кескин ошади. 

---

ХНП-1,8 икки қаторли пахта териш машинаси 50 теримчининг ишини 
бажаради. Бундай машина бир соат бекор туриб қолса, 10 кишидан иборат 
теримчилар бригадаси бутун смена давомида ишламагандек бўлади.
+ишлоқ хўжалик техникаси бузилганда ишларни бажариш муддатлари 
кечикади ва ҳосил нобуд бўлади. Масалан, баҳорги дон экиш муддати 5 кунга 
кечикса, ҳосил гектаридан 3,3 центнерга камаяди. 
Республикамиз миқѐсида таъмирлаш ишлари ҳажми 10 фоизга 
қисқартирилса, ҳалқ хўжалигида миллионлаб сўм тежаш мумкин бўлади. Демак, 
янги техникани ишлатиш ҳаражатлари асосан унинг пухталигига боғлиқ экан. 
Техника қанчалик пухта бўлса, ундан фойдаланиш ва таъмирлаш ҳаражатлари 
шунча кам бўлади. 
Тракторлар, қишлоқ хўжалик машиналари ва чорвачилик ускуналарининг 
пухта ишлаши қатор омилларга, яъни лойиҳачининг, тайѐрловчининг, 
ишлатувчининг, таъмирловчининг шахсий хусусиятларидан келиб чиқадиган 
субъектив, ишлаш шароитлари ва ташқи муҳитнинг тасодифий таъсиридан келиб 
чиқадиган объектив омилларга боғлиқ. Субъектив омилларга лойиҳалаш 
жараѐнида ечимларнинг тўғри қабул қилиниши, деталлар материалининг тўғри 
танланиши, мақбул иш шароитини танлаш, машиналарга техник хизмат кўрсатиш 
ва таъмирлашни ташкил этиш масалалари киради. Объектив омилларга эса турли 
иқлим, тупроқ, об-ҳаво, биологик, механик ва бошқа шароитлар таъсири киради. 
Омилларни содир бўлиш тавсифига қараб конструктив, технологик ва 
ишлатиш омилларига бўлиш мумкин. Конструктив омиллар машиналарни ва 
уларнинг қисмларини ишлаб чиқиш ҳамда лойиҳалаш билан боғлиқ. Технологик 
омиллар машиналарни тайѐрлаш жараѐнига қараб белгиланади. Ишлатиш 
омиллари эса машиналарнинг ишлатиш жараѐнидаги пухталигига таъсир этади.
Ишлатиш омилларига ташқи муҳит таъсирига боғлиқ бўлган объектив омиллар 
билан бир қаторда, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашни ташкил этиш, эҳтиѐт 
қисмлар билан таъминлаш, хизмат кўрсатувчи ходимлар малакаси билан боғлиқ 
бўлган субъектив омиллар ҳам киради.
Машиналарнинг пухталигига таъсир этиш характерига қараб, пухталик 
даражасини пасайтирувчи ва оширувчи омиллар бўлади. Машиналарнинг 
пухталигини оширувчи омиллар инсоннинг аниқ бир мақсадга қаратилган 
фаолиятига боғлиқ бўлиб, улар субъектив омиллар қаторига киради. 
Машиналарнинг ишончлилигини пасайтирувчи омилларга лойиҳалашдаги 
хатоликлар, тайѐрлаш ва ишлатишдаги камчиликлар билан боғлиқ бўлган ҳам 
объектив, ҳам субъектив омиллар киради. 
Машиналарнинг ишончлилигини жиддий ошириш учун уларни лойиҳалаш, 
ишлаб чиқариш ва ишлатиш соҳаларини қамраб олувчи барча тадбирларни амалга 
ошириш зарур. 
Хўжаликларда қишлоқ хўжалик машиналари ва ускуналарининг 
пухталигини ҳамда иш самарадорлигини оширишга қаратилган асосий талаблар: 
машиналарнинг турини камайтириш; машиналар ва агрегатлардаги йиғма 
қисмларнинг мукаммал ясалишини, уларнинг машинадан осон ечиб олинишини 
таъминлаш; деталлар ва йиғма қисмларни мумкин қадар бир хиллаштириш; тез 
ейиладиган сиртларни осон ечиладиган ва алмашма деталлар билан таъминлаш; 
деталларнинг мустаҳкам бўлишига эришиш; йирик қисмларни машиналардан 
ечиб олмасдан ва қисмларга тўла ажратмасдан техник диагноз қўйиш қўйиш 

---

имкониятини яратиш; машиналарга, техник хизмат кўрсатишга, ростлаш, мойлаш 
ва бузилган жойларни тузатишга бўлган эҳтиѐжларини мумкин қадар 
қисқартириш, машиналарнинг техник хизмат кўрсатиш, жорий ва асосий 
таъмирлашга қулайлигини оширишдан иборат.