Toshkent davlat texnika universiteti olmaliq filiali "konchilik ishi" kafedrasi

1 -rasm. 1-Penetratsion iskala: 1-vertikal siljuvchan ustunlar; 2-gorizontal siljuvchan to‘sin(verxnyak); 3-taxta; 4-qavslar(kronshteyn)
Lahim kavjoyida ko‘zdan kechirib va zakol olingandan so‘ng o‘yub oluvchi bolg’a yoki lunkabur L-1 bilan rama ustunini o‘rnatish uchun chuqurcha (20 sm) hosil qilinadi.
Hosil qilingan o‘yiqchalarga rama ustunlari o‘rnatiladi va oldin o‘rnatilgan rama ustuniga bog’ich(metall) bilan qotiriladi. Ishchi taxta(polok)ni ustunga yoki lahim yon devoriga o‘rnating, ishchi taxtani o‘rnatilgandan keyin gorizontal to‘sinni maxsus qavs(skoba) va gayka bilan qotiriladi. Gaykani qotirish dastasini uzunligi 400 mm bo‘lgan standart kalit(kluch) yoki maxsus kalit bilan amalga oshiriladi. Rama to‘g’ri o‘rnatilganini tekshirgandan so‘ng, ustun va to‘sin qismi unlangan joyiga yordamchi yog’och kiln(pona) qoqiladi. Arka peremetri bo‘ylab bir vaqtning o‘zida ramalar orasi to‘ldiriladi, ya’ni beton plita va bo‘shliq o‘rtasi to‘ldiriladi.
Qaytib olinadigan konsol to‘sin o‘rnatilgan yuqori krep elementlari ko‘pincha xavfsizlik moslamasi sifatida ishlatiladi. Bunday holatda tog’ jinslarini qazib yuklab bo‘lgandan keyin tayyorlanagan chuqurchaga rama ustunini o‘rnatiladi, to‘sin(verxnyak) qo‘yiladi va qotiriladi. Keying mustahkamlash ishlari yuqorida keltirib o‘tilgan ketma-ketlikda amalga oshiriladi.
Romli mustahkamlagichni qurishni mexanizatsiyalash vositalari konstruksiyasi bo‘yicha ular o‘rnatilgan, osilgan, lahim asosiga o‘rnatiladigan va universal asoslar(polki)ga bo‘linadi.
Mahalliy va xorijiy amaliyotda burg'ulash va portlatish usulida lahim o‘tish ishlarini olib borish amaliyotida mustahkamlagich o‘rnatishda lahim o‘tish uskunalarga o‘rnatilgan mustahkamlagich qurilishini mexanizatsiyalashning darajasi past bo‘lganligi tufayli keng qo‘llanilmadi. Kombayn bilan lahim o‘tish ishlarini olib borishda, mustahkamlagichni qo‘lda o‘rnatish bilan taqqoslaganda, o‘rnatilgan mustahkamlagich-montajchilar kombaynning ishlashidagi uzilishlarni sezilarli darajada kamaytiradi. Ular, qoida tariqasida, gidravlik yoki elektromexanik haydashga ega, mustahkamlagich elementlarini ko‘tarish, uzatish kombaynining uzunligi bo‘ylab tashish va yuqori qismini loyihaviy holatiga o‘rnatishni ta'minlaydi.
O‘rnatish moslamalari doimiy ravishda yoki faqat mustahkamlash davrida o‘rnatiladi. mustahkamlagichlarni qurish bo‘yicha barcha ishlar ishlamaydigan o‘tish mashinalari bilan amalga oshiriladi.
O‘rnatilgan o‘rnatish moslamalarining taniqli konstruksiyalardan biri NKU-1 shaxta aravachasiga o‘rnatilgan, NKU - 2m-yuklash mashinasini ta'kidlash mumkin,
ANKER MUSTAHKAMLAGICHNI O‘RNATISH
Anker bilan mustahkamlash uchun quduqlarni burg'ulash va ankerlarni o‘rnatish ishlarini o‘z ichiga oladi. Ankerni o‘rnatishning murakkabligi anker turiga, uning uzunligiga, lahim yuzasi o‘lchamiga bog'liq. Kichik o‘lchamdagi lahim yuzasida , ayniqsa katta uzunlikdagi ankerlardan foydalanganda, mustahkamlagich o‘rnatishni mexanizatsiyalash qiyinroq. Katta o‘lchamdagi lahim yuzasida ankerlardan foydalanganda, mustahkamlagich o‘rnatishni mexanizatsiyalash soddaroq hisoblanadi. Anker mustahkamlagichni o‘rnatishni kompleks mexanizatsiyalash kon lahimlarini mahkamlashning yuqori sifati va ishonchliligini ta'minlaydi, mehnat unumdorligi va ish xavfsizligini yaxshilaydi, mehnat sarfi va narxini pasaytiradi, anker mustahkamlagichni keng qo‘llash uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. Ishlab chiqarilgan burg'ulash mashinalardan ankerlarni o‘rnatishda quduqlarni burg'ulash uchun foydalaning, burg'ulash dastgohlardan foydalinish samarasiz hisoblanadi. Mahalliy amaliyotda ankerlar uchun quduqlarni burg'ulashda maxsus mo‘ljallangan bir qator ko‘chma mexanizmlar qo‘llaniladiю
PA-1 va UVAK-3 qo‘l dastgohi majburiy qo‘lda ishlaydigan qo‘l elektr parmasi bo‘lib, ajratish ustuniga o‘rnatiladi.
MAP-1 maxsus mobil mashinasi 45° gacha bo‘lgan quduq(skvajina)larni burg'ilash, ankerlarni o‘rnatish va gaykasini (bolt) qotirishni ta'minlaydi.
Ankerlar uchun quduqlarni burg'ilashda ba'zi seriyali o‘ziyurar burg'ilash qurilmalari qo‘llaniladi.
SBKN – 2P burg'ilash qurilmasi konlarda lahim shiftiga uzunligi 2,2 m bo‘lgan quduqlarni kamida 3,5 m balandlikda burg'ilash uchun ishlatiladi. БУА-ЗС02 mustahkamlik koeffitsienti f= 8 bo‘lgan tog ' jinslarida lahim balandligi 3,2 m dan oshganda ishlatiladi, 2 m uzunlikdagi quduqlarni lahim devoriga va asosiga burg'ilashni mexanizatsiyalashtiradi. SBU-2K burg'ulash moslamasi mustahkamlik koeffitsienti f= 5-6 bo‘lgan tog’ jinslarda lahim asosida va shiftida uzunligi 4 m gacha bo‘lgan quduqlarni burg'ilashni ta'minlaydi. Shuningdek, u o‘rnatilgan beshik bilan jihozlangan, uning yordamida ankerlar o‘rnatiladi, ammo lahim balandligi kamida 5,5 m bo‘lishi kerak. Lahim o‘tishda ankerlar uchun quduqlarni burg'ilash, shuningdek, yuklash mashinalariga, lahim o‘tish kombaynlariga va burg'ulash moslamalarni o‘rnatish uchun МАВ va НА-4 burg'ulash uskunalari ham qo‘llaniladi.
Burg'ilashda quduqlarning chuqurligi qat'iy nazorat qilinadi va to‘suvchi plitkalar bilan ankerlarning uzunligidan 5-7 sm kamroq va pikaplar bilan langarlarning uzunligidan 10-15 sm kamroq olinadi. Ankerni o‘rnatish asbob-uskunalarning ishlash tartibi va parametrlari temir-beton, sement-qum ohaklarining parametrlariga bog'liq.
Sement-qumli aralashmani tayyorlash uchun mexanik mikserdan foydalanish tavsiya etiladi, bu dastlabki davrda qattiqlashuv tezligini qo‘lda tayyorlanganga nisbatan 1,4 - 1,8 baravar oshirishga imkon beradi. Quduqlarga sement-qumli aralashma quyiladi yoki patronlangan sement-qum aralashmalari beriladi. Sement-qum aralashmani quduqlarga quyish uchun PN-1 uskunalari kompleksi ishlatiladi, u pnevmatik quygich va uchta idishdan iborat. Oxirgisi lahim asosi orqali quruq sement-qum aralashmasini tashish va saqlash uchu mo‘ljallangan. Eritmani quduqqa quygandan so‘ng teleskopik perfaratori yoki burg'ilash moslamasining uzatgich(податчиком бурильной) vositasi yordamida beriladi. Quduqdagi betonning kerakli mustahkamlikka erishilgandan so‘ng, tayanch elementi (plitka, pikap) armatura uchiga qo‘yiladi va kallak(gayka) mahkamlanadi. Kallak(gayka) mahkamlashda PI-35, M35 qo‘shimchalar, shuningdek, SGE-2 va IP-3124-1 kalitlari(gayka buragichlar) ishlatiladi.
Ankerlarni mahkamlash uchun sintetik smola(qotishma)lardan foydalanish ankerlash muddatini sezilarli darajada qisqartiradi.
Sintetik smolalar 5 daqiqadan so‘ng ankerning yuk ko‘tarish qobiliyatining 80 foizini olishga imkon beradi, sement-qum aralashma(qotishma)dan foydalanganda - faqat 15-25 soatdan keyin erishish mumkin.

VAQTINCHALIK MUSTAHKAMLAGICHLAR

Kon qazish paytida lahimning kavjoy oldi qismi, ya'ni, kavjoy va doimiy mustahkamlagich orasidagi bo‘shliq vaqtincha himoyalovchi mustahkamlagich o‘rnatilishi kerak. Ko‘mir va slanets konlarida xavfsizlik qoidalariga ko‘ra, portlash ishlaridan so‘ng tog’ jinslari va ko‘mirni demontaj qilish va tozalash, shuningdek doimiy mustahkamlagichni qurish bo‘yicha barcha ishlar vaqtincha xavfsizlik mustahkamlagichining himoyasi ostida amalga oshirilishi kerak. Vaqtincha himoyalovchi mustahkamlagich lahim o‘yuvchi kombaynlari bilan lahim o‘tilganda ham qo‘llaniladi. Vaqtincha himoyalovchi mustahkamlagich kavjoydagi ishlarning xavfsizligini ta'minlashi kerak. Mahalliy ko‘mir va boshqa shaxtalarda asosan tortib olinadigan konsol va osma anker vaqtinchalik himoyalovchi mustahkamlagich sifatida ishlatiladi (2-rasm).