Toshkent davlat transport universiteti iqtisodiyot fakulteti transport iqtisodiyoti kafedrasi

Viloyatlar byudjetlari va byudjetdan tashqari fondlardan korxonalarning yo’qotishlariga kompensatsiyalar va subsidiyalar. 2020 yilda kompaniya hududiy byudjetlar va byudjetdan tashqari jamg'armalar tomonidan 1,3 milliard rubl miqdorida davlat tomonidan qo'llab-quvvatlandi, shu jumladan:

• 
  0,7 milliard rubl - shahar atrofi transportida temir yo'l transportida yo'lovchilarni tashish tariflarini davlat tomonidan tartibga solishdan yo'qolgan daromadlarni qoplash uchun Krasnodar o'lkasi byudjetidan subsidiyalar;
  
• 
  0,1 milliard rubl – elektr va issiqlik energiyasiga tariflarni tartibga solish munosabati bilan beriladigan subsidiyalar;
  
• 
  0,02 milliard rubl – temir yo‘lning past intensiv uchastkalarini saqlash uchun olinadigan subsidiyalar;
  
• 
  0,01 milliard rubl – Sviyajsk temir yo‘l vokzalining (Tatariston Respublikasi) platformasi, temir yo‘l vokzali va hovlisini kapital ta’mirlash bilan bog‘liq xarajatlarning bir qismini qoplash uchun subsidiyalar;
  
• 
  0,19 milliard rubl – Perm – Yekaterinburg avtomagistralining Bakharevka – Ferma uchastkasining 1446-km dagi mavjud chorrahasini temir yo‘l liniyalari bilan rekonstruksiya qilish zarurati bilan bog‘liq yo‘qotishlarni qoplash;
  
• 
  0,3 milliard rubl - Jarohatlanishning rejalashtirilgan profilaktika tadbirlari uchun Ijtimoiy sug'urta jamg'armasidan olingan mablag'lar.
  

XULOSA VA TAKLIFLAR
Iqtisodiy o'sish va rivojlanishni rag'batlantirish uchun hukumatlar ijtimoiy dasturlar va davlat investitsiyalarini moliyalashtirishning barqaror manbalariga muhtoj. Sog'liqni saqlash, ta'lim, infratuzilma va boshqa xizmatlarni ko'rsatadigan dasturlar farovon, funktsional va tartibli jamiyatning umumiy maqsadiga erishish uchun muhimdir. Va ular hukumatlardan daromadlarni oshirishni talab qiladilar. Soliq nafaqat davlat tovarlari va xizmatlari uchun haq to'laydi; u fuqarolar va iqtisodiyot o'rtasidagi ijtimoiy shartnomaning asosiy tarkibiy qismidir. Soliqlarning qanday ko'tarilishi va sarflanishi hukumatning qonuniyligini aniqlashi mumkin. Hukumatlarni javobgarlikka tortish soliq tushumlarini samarali boshqarishni va kengroq aytganda, davlat moliyasini yaxshi boshqarishni rag'batlantiradi. Barcha hukumatlar daromadga muhtoj, ammo muammo nafaqat soliq stavkalari darajasini, balki soliq bazasini ham diqqat bilan tanlashdir. Hukumatlar, shuningdek, soliq to'lovchilarni ishtirok etishdan to'xtatmaydigan soliqqa rioya qilish tizimini ishlab chiqishlari kerak. 147 ta iqtisodiyot bo'yicha so'nggi so'rov ma'lumotlari shuni ko'rsatadiki, kompaniyalar soliq stavkalarini o'z faoliyati uchun eng yuqori beshta cheklashlar qatoriga kiritadi va soliq ma'muriyati eng yuqori o'rinlarda turadi. "Biznes yuritish" bo'yicha soliqlarni to'lashda qulaylik ko'rsatkichlari bo'yicha yaxshiroq natijalarga erishgan iqtisoddagi firmalar odatda soliq stavkalari va soliq ma'muriyatchiligini biznes uchun kamroq to'siq sifatida qabul qiladilar. Korxonalar uchun soliq xarajatlari miqdori investitsiyalar va o'sish uchun muhimdir. Soliqlar yuqori bo'lgan joylarda korxonalar rasmiy sektordan voz kechishga moyil. Tadqiqot shuni ko'rsatadiki, yuqori soliq stavkalari kamroq rasmiy biznes va kam xususiy investitsiyalar bilan bog'liq. Yuridik shaxslardan olinadigan daromad solig'i stavkasining 10 foizga oshishi investitsiyalar yalpi ichki mahsulotga nisbatining 2 foizgacha qisqarishi va biznesga kirish stavkasining taxminan 1 foizgacha kamayishiga olib keladi.
Bugungi kunda investitsiya muhiti va ishbilarmonlik muhitini yanada yaxshilash, shuningdek, kichik biznes va tadbirkorlik sub'ektlarini soliqqa tortish mexanizmini takomillashtirish maqsadida quyidagi takliflarni ishlab chiqish maqsadga muvofiq bo'ladi. Soliq stavkalarini maqbul darajada ushlab turish xususiy sektorning rivojlanishini va tadbirkorlik faoliyatini rasmiylashtirishni rag'batlantirishi mumkin. Kamtarona soliq stavkalari, ayniqsa, kichik va o'rta korxonalar uchun muhim bo'lib, ular iqtisodiy o'sish va bandlikka hissa qo'shadi, lekin soliq tushumlariga sezilarli qo'shmaydi. Korxonalar o'zlarining soliqlari uchun nima olishlari haqida qayg'uradilar. Sifatli infratuzilma iqtisodiyotning to'g'ri ishlashi uchun juda muhim, chunki u iqtisodiy faoliyatning joylashuvi va rivojlanishi mumkin bo'lgan tarmoqlar turlarini aniqlashda markaziy rol o'ynaydi. Sog'lom ishchi kuchi iqtisodiyotning raqobatbardoshligi va unumdorligi uchun juda muhimdir - sog'liqni saqlash xizmatlarini ko'rsatishga sarmoya kiritish iqtisodiy va ma'naviy sabablarga ko'ra muhimdir.

• 
  Mahalliy ishlab chiquvchilarni sifatli, raqobatbardosh dasturiy mahsulotlar ishlab chiqarishni kengaytirishni yanada rivojlantirish va rag‘batlantirishni kuchaytirish maqsadida yuridik shaxslardan olinadigan daromad solig‘i va yagona soliq to‘lovi bo‘yicha soliq solinadigan bazani qisqartirish to‘g‘risidagi buyruqni joriy etishni taklif etamiz.Soliq kodeksining 356-moddasida O‘zbekiston Respublikasining yillik investitsiya dasturiga kiritilgan axborot tizimlarini yaratish bo‘yicha investitsiya loyihalari doirasida mamlakatimiz korxona va tashkilotlari tomonidan mamlakatimizda ishlab chiqarilgan dasturiy ta’minotni xarid qilish uchun imtiyozlar yaratib berish.
  
• 
  Shu bilan birga, yagona soliq to‘lovi bo‘yicha soliq solinadigan baza yangi texnologik asbob-uskunalarni sotib olish, sifat menejmenti tizimlarini joriy etish, mahsulotlarni xalqaro standartlarga muvofiqligini sertifikatlash mablag‘larini qisqartirish;
  
• 
  laboratoriya sinovlari va sinovlari uchun, lekin soliq solinadigan bazaning 25 foizidan ko'p bo'lmagan miqdorda. Soliq solinadigan bazani kamaytirish yuqorida ko'rsatilgan xarajatlar amalga oshirilgan soliq davridan boshlab, texnologik asbob-uskunalar uchun esa - foydalanishga topshirilgan paytdan boshlab besh yil ichida amalga oshiriladi.
  
• 
  Ilm-fanni talab qiluvchi, innovatsion mahsulotlar ishlab chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida ular uchun yillik tovar aylanmasi bo‘yicha pastroq chegaralarni belgilash mumkin. Aktivlarning balans qiymatiga cheklovlar ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha kichik korxonalar faoliyatini rag'batlantirish uchun differentsial tarzda qo'llanilishi mumkin. Xususan, ushbu mezonni aniqlashda asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar qiymatidan, turli nou-xau, dasturiy mahsulotlar tannarxi va shu kabi boshqa xarajatlardan yuqori texnologiyali uskunalarni chiqarib tashlash mumkin.