Toshkent davlat transport universiteti

2.6 Yashash kvartallarda xisobiy sarflarni aniqlash.

Doimiy yashaydigan aholidan nisbiy sarf yoki oqova modulini aniqlagan holda oqova suvni xisobiy sarfini xisoblash mumkin. Hamma oqova suv sarfi yashash kvartallaridan maydon kvartallariga frafisonal bo’lgan tarmoqqa va boshlang’ich xisobiy uchastkaga kelib tushadi. Oqova suv sarfini nisbiy sarfi yoki oqova moduli quydagi formula bo’yicha aniqlanadi:

Xar bir maydon yuzasi aniqlanadi va oqova suvini nisbiy sarfiga ko’paytriladi.

Bir tomonlama va qamrab oluvchi

2- rasm. Bir tomonlamali tashlash sxemasi

8-jadval

Yashash kvartallaridagi sarflarni aniqlash

2.7.Oqava suv tarmoqlaridagi uchastkalar buyicha xisobiy oqava suv sarf-xarajatlarini aniqlash.

Xisob kitob quydagicha formula orqali olib boriladi:

Bunda - umumiy tengsizlik koeffitsienti qo’ydagicha aniqlanadi:

Umumiy tengsizlik koeffitsienti oqova suv sarflari miqdoriga bog’liq. Agar sarf q≤5 l\s bo’lsa unda dan unda koeffitsienti quydagi keltirilgan jadval asosida olinadi.

9-jadval

Sаrflаr, q	5	10	20	50	100	300	500	1000	q>1000
kayfitsent, Кum	2,5	2,1	1,9	1,7	1,6	1,55	1,5	1,47	1,44

2.8.Oqova suvlarning gidravlik xisobi.

Tarmoqlardagi gidravlik xisoblashning maqsadi quvurlar diametrni quvurlar yotqizish nishabliklari va ularning yerdagi yotqizilishi chuqurliklari hamda KMK da ko’rsatilgan talablarga suv oqimlarini meyoriy tezligini va xisob uchastkalarida quvurlarning to’lishini aniqlash kiradi.

Xisob kitob oldidan butun aholi yashash dahalari aytarlik oqova maydonlariga bo’linadi va ushbu maydonlarning nisbatlari xisoblanadi. Daxalarning oqova maydonlariga bo’linishi ko’cha tarmoqlarini tasvirini usuliga qarab bo’linadi. Ushbu daha chizmalari bo’yicha usulida faqat hamma burchaklarida bissektrisa chiziqli to ularning bir biri bilan kesishuviga tortiladi, va xosil bo’lgan uchburchaklarning tepa qismi birlashtriladi. Dahalarning pastki qismi trassalash usulida dahalar oqim maydoniga bo’linmaydi, chunki faqat ichki dahalarning pastki qismida joylashgan ko’cha katta quvurlariga quyiladi yoki ko’cha magistral quvurlari va kollektor joylashgan joylarda oqova suvlar maydonlariga bo’linadi.

Kollektorning eng uzoq nuqtasida quvurlarni yotqizish chuqurligi maydoni formula bo’yicha xisoblanadi.

d=0.1

Bu yerda

-eng uzoqdagi maydonda quvurlarning eng kam chuqurlikda joylashganligi m,

i₁ – 1-kudukkacha uydan bulgan masofa i=0.02 nishab;

l₁ – 1-kudukkacha bulgan masofa;

i₂ – ichki kvartal tarmogidagi nishab i₂=0.008;

l₂ – kvartaldagi eng uzok nuktadan kuchadagi tarmokkacha bulgan masofa;

zkuch – kucha tarmogining boshlangich nuktasidagi er belgisi;

zkv – kvartaldagi eng uzok nuktaning er belgisi.
Bosh kollektor va boshka barcha kollektorlarning gidravlik xisobi jadvalga kiritilgan.

Oqova suv tarmog’ini gidravlik xisobi quvurlar diametrni aniqlash maqsadida ularning oqova suv sarf xarajatlarini chiqarish paytidagi qiyaliklarni quvurdagi suvning o’zini-o’zi tozalash uchun kerak bo’ladigan nishabini aniqlash uchun qo’llaniladi. Bu jarayonlarda tarmoqning to’liq qolishi xodisasi yuz bermaydi, bundan tashqarixududlarda nov belgilari va ularning chuqurligini aniqlash uchun ham ishlatiladi. Oqova suvlar quvurlarining diametric ularni saralab olishi bilan amalga oshiriladi.

Saralanishda quydagi talab bajariladi:

1 Quvurlarning maksimal va minimal to’liq oqimi h\d;

2 Talab etiladigan minimal tezlik;

3 minimal nishablik i=min;

200 mm li diametrli quvur uchun i=0.007 qolgan diametrli quvurlar uchun i=l\d.

Min==0.3 Max==0.6;

4. Kollektor bo’ylab suv xarakatini tezligi xududdan-xududga xar doim oshirilishi kerak, ammo oqar suv tezligi xarakatini 4m\s maksimal tezlikdan oshmasligi kerak

d = 200÷250 mm h/d = 0.6÷0.7

d = 300÷400 mm h/d = 0.7÷0.75

d = 450÷900 mm h/d = 0.7÷0.8

d = 1000 mm < h/d = 0.8

d = 200÷250 mm Vmin = 0.7 m/s

d = 300÷400 mm Vmin = 0.8 m/s

d = 450÷900 mm Vmin = 0.9 ÷ 1.15 m/s

d = 1000 mm < Vmin = 1.15 ÷ 1.5 m/s

EXM da oqova suv tarmoqlarining xisobi va algaritimi.

Gidravlik xisob uchun SB-1 dasturdan foydalaniladi, ushbu dastur PGUPS da N.A.Chernikov, V.N.Sokolov tomonidan tuzilgan.

Temir yul stantsiyasi va axoli yashash punkti bosh rejasida (planida) chizilgan Oqava suv tarmoklari tizimini xisobiy sxemasi tuziladi.

Kuduklarning rakamlari Oqava suvlarning okimi buyicha 1 rakammi bilan boshlab, natural sonlar ketma-ketligi bilan davom ettirilishi lozim.

Sunggi nukta tozalash inshootiga ketgan kuvurga belgilanadi.Uchastkalardagi ma'lumot xisobiy sxemaga aniklangan shifr buyicha kiritilgan.

Bunda: NV – nukta, kuduk rakami yukorida joylashgan nukta, kuduk rakamiga asoslanib aniklanadi (Oqava suv okimi buyicha);

L – uchastka uzunligi bosh planda chizilgan tarmoklarni berilgan mikyosga mos ravishda ulchash orqali aniklanadi;

F – Oqava suv tarmogi uchastkasiga tugri keladigan maydon (gektarda).

Xisoblash SB – 1 dasturda bajariladi. Bu dastur maksimum 200 ta uchastkadan tashkil topgan, uzi okar suv tarmogidagi ishlab chiqarishva maishiy Oqava suvlarni gidravlik xisobini uz ichiga kamrab oladi.

Dastur loyixalashda kuvurlar diametrlarini uchastkalardagi Oqava suv sarflarini, okim tezligini, tulishini, novlarni yotkizish nishabini va ularni joylashish chukurligini xisoblaydi.

Natijalar monitor ekraniga tushuriladi, sung ularni printerga jadval shaklida yuboriladi.

Suv chiqarishning maishiy tarmogini loyixalash

(SB1 - CH - Uce)

******************************************************

2.9.Oqova suv tiziminig bosh kollektorini ko’ndalang kesimini qurish.

Oqava suv tizimi bosh kollektorining buylama kesimini qurish trassa buylab, erning belgilari buyicha yukori katlam kesimini chizishdan boshlanadi.Bu kesimda anik xisoblar kiritiladi.EXM da xisoblangan gidravlik xisoblar buyicha xisob nuktalarning rejasi bilan kuvur yotkizish sxemasi chiziladi. Bunda anik xisoblangan sarflar nishablar va diametrlarni sxemada aks ettirib chizib boriladi. Bosh kollektorga kelib ulangan boshka kollektorlarning nov belgilari kursatilgan.

Bunda tashkari buylama kesimda er belgilari, novlarni joylashishi belgilari, nuktalar orasidagi masofa, nishablar, diametrlar kuvurlar materiallar, kuvur osti asosi va trassadagi kuvur rakamlari anik kursatiladi.

Oqava suv quvuri materialini va quvur osti yer asosini tanlash. Oqava suv kuvuri materiali, er osti shartli, Oqava suv okimining tezligi mavjud bulgan materialidan tanlanadi.Oqava suv kuvurini yotkizishda ishlatiladigan kuvurlar suyuklik gaz va bakteriyalarni chikishga karshi bulishi kerak. Oqava suv kuvurlari etarli darajada ichki katlami sillik, korroziyaga chidamli, shuningdek, yukori xaroratga chidamli bulishi lozim.

Berilgan bitiruv malakaviy ishida 2 xil quvir ishlatiladi:

1.Bir-biriga payvandlash asosida ulanadigan polietilen yukori mustaxkamlikdagi (gofrirovanno'e) kuvurlari, bu kuvurlarning diametri 500 mm dan 700 mm gacha bulgan kuvurlar.

2.Rezina koltsolari orqali mustaxkamlanib bir-biriga ulanadigan polivinilxlorid (PVX) kuvurlari, diametri 200 mm dan 500 mm gacha bulgan kuvurlardan foydalanildi.

Xolosa
Adabiyotlar ro’yhati

1. 
   Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon demokratik Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qoʻshma majlisidagi nutq / Toshkent: “Oʻzbekiston”, 2016. – 56 b.
   
2. 
   ҚМҚ 2.04.03-97 «Сувоқова. Ташқи тармоқлар ва иншоотлар» /Давархитектқурилишқўм – Тошкент, 1997 йил.
   
3. 
   ҚМҚ 2.04.02-97 “Сув таъминоти. Ташқи тармоқлар ва иншоотлар.” /Давархитектқурилишқўм – Тошкент, 1997 йил.
   
4. 
   Водоснабжение и канализация на железнодорожном транспорте: Учебник для вузов ж.д. транспорта / М.М.Белявский, Е.П.Воронина, В.С.Дикаревский и др. Под ред. В.С.Дикаревского - 2-е изд., перераб. и доп. - М.: Транспорт, 1980. - 279 с.
   
5. 
   СЭВ, ВНИИ ВОДГЕО. Укрупненные нормы водопотребления и водоотведения для различных отраслей промышленности. Стройиздат. Москва-1978.
   
6. 
   O‘.T. Zokirov, T. Mamajonov, E.S. Bo‘riyev, A.K. Ibragimov OQOVA SUV TARMOQLARI QURILMALARI. Kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv qo‘llanma. 4-nashri. Toshkent -«ILM ZIYO» - 2016.
   
7. 
   Ў.А.Соатов, К.А.Якубов, ОҚОВАЛАРНИ ОҚИЗИШ ВА ТОЗАЛАШ. Олий ўқув юртлари талабалари учун ўқув қўлланма. Самарқанд. СамДАҚИ 2006.
   
8. 
   Djalilova A. va boshq. KANALIZATSIYA VA OQOVA SUVLARNI TOZALASH. Oliy o’quv yurtlari uchun o’quv qo’llnma. T.: «Voris-nashriyot», 2012. - 200 b.