Toshkent farmatsevtika instituti farmakologiya va klinik farmatsiya
Download 19.07 Kb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- O„zbekiston shaharlarining seysmik faolligi (ballarda)
- Zilzila talafotlarini kamaytirishda yana nimalarga e’tibor berish lozim Zilzilagacha: 1.Seysmik bardoshli inshootlarni loyihalashtirish .
- Er ko‘chishi-surilam
Ball Zilzila kuchi Qiskacha xarakteristikasi 1 Er yuza qobig„ida silkinish Faqat seysmik asboblar bilan aniqlanadi 2 Kuchsiz silkinish Seysmik asboblar bilan aniqlanadi. Tinch turgan odamlar sezadi. 3 Kuchsiz zilzila Odamlar sezadilar. 4 O„rtacha kuchli zilzila. Deraza romlar titraydi, eshik kesakisi g„irchilaydi 5 O„rtachadan kuchliroq Hamma odamlar sezadi, binolar titraydi, uy jihozlari siljib qimirlaydi, devor suvoqlari va oynalar darz ketishi mumkin 6 Kuchli zilzila. Devordagi jihozlar tushib ketadi, suvoqlar va oynalar sinadi. 7 O„ta kuchli zilzila Suvoq, devorlar yorilib, engil qurilgan uylar qulaydi. 8 Vayron qiluvchi zilzila Uylar vayron bo„lib buzuladi, ko„chkilar paydo bo„ladi. 9 O„ta vayron qiluvchi zilzila Katta binolar, ko„priklar buzilib, ketadi. Bbbbbuzilib buzilib yullar 10 Yo„q qilib yuboruvchi Katta binolar, temir yullar buziladi, erda yorilish paydo bo„ladi. Magnituda arab raqami bilan, kuchlanish esa rim raqamlari bilan belgilanishi xalqaro mikyosda qabul kilingan. Respublikamizda sodir bo„ladigan zilzilalarni aniqpashda MSK-64 shkalasidan foydalaniladi. YUqorida keltirilgan ma‟lumotlar aholining zilzila to„g„risida qisman ma‟lumotga ega bo„lishini ta‟minlab, zilziladan saqlanish yoki muhofazalanishning chora-tadbirlari to„g„risidagi, har bir fuqaro uchun juda muhim va bilishi zarur bo„lgan ma‟lumotlar qatoriga kiradi. Zilzila to„g„risida ilmiy adbiyotlarda batafsil yozilgan bo„lsada, uning ajralmas qismi bo„lgan, amaliyotda aholi harakatining tartib qoidalari nazarimizda to„liq yoritilmagan. Umuman bu jarayonni uchta, ya‟ni zilziladan oldin, zilzila vaqtida va undan so„nggi bosqichlarga bo„lgan holda ma‟lum harakat qoidalarini tavsiya ztish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz. Har bir bosqichda hayot xavfsizligini ta‟minlash uchun nimalarga e‟tibor berish lozimligi to„g„risida qiskacha to„xtalamiz. Zilzilaga qadar nima qilmoq kerak? Xalq tilida “O„t balosi, suv balosi, bemahal falokat-kulfatdan asra” degan chuqur falsafiy ma‟noga ega bo„lgan mulohaza mavjud. Bu, albatta, yaxshi niyat, yaxshi istak. Lekin quruq niyat 34 bilan ish bitmaydi, falokat arimaydi. SHunga yarasha harakat, tayyorgarlik bo„lishi zarur. Insoniyat paydo bo„libdiki, uning boshiga birorta kulfat tushmaguncha, aksariyat hollarda bu to„g„rida o„ylamaydi, hatto xayoliga ham keltirmaydi. Boz ustiga, atrof muhitda, ko„shni xalq davlatda shunday vaziyat sodir bo„lsa uni bir ma‟lumot sifatida qabul kiladi, o„zi ham shu vaziyatga tushib qolishi mumkinligi, shuning uchun ma‟lum chora-tadbirlarni ko„rishi lozimligi to„g„risida ham mulohaza yuritmaydi. SHunday vaziyatlardan biri - zilzila. Tundami, erta tongdami, ish stoli ortidami er silkinishini sezganimizdayoq qalbimizni qo„rquv va vahima bosib Buyuk YAratuvchiga sajdalar qilamiz. Vaholanki, biz yashab turgan uy (aksariyat ko„p qavatli) allaqachon turli kuchga ega bo„lgan zilziladan kafolatlangandir. Turar joy maskanlari tabiiy sharoiti, jinslarning fizik-kimyoviy xususiyati, binolarning loyiha chizmalari chuqur o„rganib chiqilgandan so„ng qurilishga ruxsat beriladi. Afsuski, umumiy yashash qoidalari binolar aholiga topshirilgandan so„ng qo„pol ravishda buziladi. Hech kimga sir emaski, uyga ega bo„lishimiz bilanoq o„zimizning shaxsiy ehtiyojimizdan kelib chiqqan holda xonalarni o„zgartirishga berilib ketamiz, qo„shimcha ayvonlar solamiz, go„yo “ortiqcha” tuyulgan devorlar, burchaklar olib tashlanadi, ikkiga xona bittaga aylantiriladi. Budday holatga qatiyan chek qo„yish lozim. Aks holda bino zaif bo„lib qolishiga, uning turli ofatlarga, er deformatsiyalanishiga bardoshliligi kamayib ketishiga sababchi bo„lamiz. Oqibati nimalarga olib kelishi o„zingizga ayon. Buning uchun uy-joylardan foydalanish qoidalarini, uy taqsimotidan oldin har bir yashovchining yoshini va ijtimoiy saviyasini inobatga olgan xolda tushuntirish ishlariga jalb qilib, o„zbilarmonchilik bilan ish yuritishiga yo„l qo„ymaslik kerak. Ko„p kavatli binolarning o„ziga yarasha xususiyati, seysmik belbog„lari, xavfsiz burchaklari qaerda joylashganligi to„g„risidagi eslatmalarni har bir xonadon sohibiga etkazish zarur. Tabiiy ofatlar, xususan, zilzila haqidagi tasavvurga maktab o„quvchisidan tortib rahbar xodimgacha ega bo„lishi kerak. Buning uchun, birinchidan, tabiiy fanlar bo„yicha maktab darsliklarida Vatanimizning geografik joylashuvi xaritasi bilan bir qatorda seysmik holatini namoyon qiluvchi chizmalar ilova qilinishiga erishish lozim. O„quvchi shu chizmalar asosida qaerda necha balli zilzila bo„lishi mumkinligini anglab oladi. Ikkinchidan, zilzila bo„lgan taqdirda aholi qanday tartibda harakat qilishi kerakligi to„g„risida, uyning qaysi joylari xavfsiz bo„lishini yoshligidanoq anglab etsa, favqulodda vaziyatlarning birinchi talabi - sarosimaga tushmaslik, vahimaga berilmaslik to„siqlarini engib o„tadi. “Zilzila emas, bino va uning predmetlari kishilar o„limiga sababchi bo„ladi”, - deydi muhandis-seysmologlar. Haqiqatda ham sarosima va vahimaga berilgan kishilar, qaltis harakat qilishi oqibatida qo„shimcha noxushliklarni paydo qiladi. YUqorida keltirilgan talablarga rioya qilgan holda qo„shimcha quyidagilarni bilish zarur. Uydagi gaz, suv, elektr tarmoqlarini xavfsizlantiradigan joylarni bilishlari, uy tibbiy xaltasi, unda birinchi tibbiy yordam uchun zarur bo„lgan dori-darmonlar, noxush vaziyat yuzaga kelganda birinchi xizmat ko„rsatish tashkilotlarining telefon raqamlari, uy jihozlaridan kitob javonlari, osma asboblarning mahkamligini nazorat qilish, maktab yoshidagi bolalarga zilzila vaqtida harakat qilish tartiblarini uqtirish, ish joylarida xavfsizlik qoidalariga rioya kilish va boshqa ko„rsatmalardan har bir kishi boxabar bo„lishi shart. Buning uchun imkoniyatlardan to„liq foydalanish zarur. Ayniqsa, mahalla-guzarlarda, ishxona-maktablarda, radio-televidenieda ommabop shaklda suhbatlar tashkillashtirilsa, qisqa metrajli filmlar, fojialarni aks ettirilgan lavhalar berib borilsa maqsadga muvofiq bo„ladi. Umuman olganda turli xavfga tayyorgarlik choralarini ko„rish, uni oldini olish yoki keltiradigan zararni bir necha bor kamaytirishga olib keladi. Zilzila ro„y berganda biz turgan zamin xuddi “beshik” kabi tebrangandek bo„ladi. Tebranish bir necha soniyalar, kuchli zilzila bo„lsa bir necha daqiqalar davom etishi mumkin. Tebranishdan Siz qo„rqib ketasiz, ammo kutib turishdan boshqa chorangiz yo„q. Siz osoyishta va aql-zakovat bilan ish ko„rsangiz, shikastlanmaslik darajangizni ancha yuqori ko„targan bo„lasiz. Ayniqsa, bu osoyishtalik orqali atrofingizdagilarga ijobiy ta‟sir ko„rsatasiz va ular ham Siz kabi sarosimaga berilmasliklariga zamin tayyorlaysiz. Tebranishni sezgan vaqtingizda sekin-asta xavfsiz joyga harakat qilishingiz lozim, asosiy xavf binodagi osma anjomlardandir. Avvalo, 35 tinchlaning, qaltis harakat qilmang, baqirmang va atrofdagilarni koyimang. Binoda bo„lsangiz xavfsiz joylardan: eshik kesakisi oralig„i, devor burchaklari, seysmik belbog„ ostilaridan birortasini egallang, boshqalarni ham shunday qilishga chaqiring. Deraza va chayqaluvchi og„ir buyumlardan uzoqroqda turing. Hech vaqt yuqori qavatdagi binodan chiqib ketishni o„ylamang. Aksincha tebranish o„tib ketguncha bino ichidan panoh qidaring. Kerak bo„lganda tebranish tugagandan so„ng binoni tark eting. Ko„p qavatli uyda tursangiz liftdan foydalanmang. Zinapoyadan foydalanishda qo„pol harakat qilmang, boshqalarni ham tinchlantiring. Seysmik bardoshi kam bo„lgan, g„ishtli va xavfli binolarda bo„lsangiz, zudlik bilan tashqariga chiqing. Bunda elektr tarmoqlari, buyumlar harakatidan ogoh bo„ling. Ochiq joyda bo„lsangiz binolarga, elektr tarmoqlariga yaqin turmang. Transportda bo„lsangiz ochiq joyda to„xtating, tebranish o„tib ketguncha kuting. Tebranish qaytarilgudek bo„lsa hayron bo„lmang. Odatda birinchi zarbadan so„ng qayta zarbalar bo„lishi muqarrar. Ular hatto bir necha kunlargacha davom etadi. Ayrim holatda qayta tebranishlar ham bino va inshootlarga katta zarar etkazadi. Eng muhimi, asabgarchilikka berilmang, osoyishtalik va xotirjamlik bilan ish tuting. Bu zilzila vaqtida qanday harakat qilishning asosiy qoidalari edi. Endi zilzila bo„lib o„tgandan so„ng nimalarga e‟tibor berish lozimligi to„g„risida ikki og„iz eslatma. Tebranish tugagandan so„ng bino va inshootlarda buzilish, shikastlanish yuzaga kelishi natijasida insonlar ham jiddiy zarar ko„radi. Eng muhimi avvalo osoyishtalikni saqlagan holda jarohatlanganlarga yordam berish lozim. So„ngra yong„in va boshqa noxushlik yuzaga kelgan bo„lsa tegishli joylarga xabar berish kerak. Birinchi yordam zarur bo„lsa tashkil eting. Tibbiy yordamga muhtojlarni aniqlang. YOng„in xavfi bor joylarni bartaraf eting. Suv, gaz, elektr tarmoqparida shikastlanish bor-yo„qligini aniqlang. Zinhor gugurt va shamdan foydalanmang. Elektr tarmog„ini asosiy tayanch nuqtadan uzing. Elektr tarmoqlariga yaqin yurmang, ularni ushlab ham tekshirmang. Sizning yordamingiz zarur bo„lmagan joylarga bormang. Kanalizatsiya tarmoqlarini ko„zdan kechirmaguningizgacha, undan foydalanmang. Buzilgan binoda ehtiyot choralarini ko„rgan holda harakat qiling. Bezovta bo„lgan yosh bolalar va aholini tinchlantiring, ortiqcha asabgarchilikka yo„l qo„ymang. Avvalo, oila a‟zolaridan, qo„ni- qo„shnidan, so„ngra maktab, bog„cha va boshqa muassasalardan xabar oling. Qutqaruv ishlarida qatnashayotgan ichki ishlar, tibbiyot va boshqa soha xodimlariga yordam qiling. YUqorida keltirilgan qoida va talablarga e‟tibor berish zilzila xavfini kamaytirishga, navbatdagi halokat vaqtida Siz va atrofdagilarga foydasi tegadi, degan umiddamiz. YUqori balli zonada yashayotganini bilib olishi uchun quyidagi jadvalni keltiramiz. Mazkur jadvaldagi ko„rsatkichlar mutloq bo„lmay, har bir joyning tabiiy tuzilishi va zaminining fizik-mexanik xususiyati, er osti suvlari sathiga bog„liq holda bir ball (+; -) atrofida o„zgarishi mumkin. O„zbekiston shaharlarining seysmik faolligi (ballarda) Andijon............ 9 Olmaliq............. 8 Angren.............. 8 Samarkand........... 8 Bekobod............. 7 Sirdaryo............. 7 Buxoro.............. 7 Toshkent............. 9 Gazli............... 8 Termiz.............. 7 Guliston............ 7 Uchko„rg„on............ 9 Jizzax.............. 7 Urganch.............. 7 Kattaqo„rg„on....... 7 Farg„ona............. 8 Kitob............... 7 CHirchiq.............. 8 Marg„ilon............ 8 YAngiyo„l............. 7 Namangan........... 8 Qarshi.............. 7 Nukus............... 6 Qo„ng„irot........... 5 Xususiy uy-joy qurilishida ham maydonning holatiga katga e‟tibor berish lozim. SHuning uchun xam xususiy uy-joy barpo etishda qurilish-arxitektura bo„limlari mutaxassislari bilan maslahat qilingan holda ish yuritishni maqsadga muvofik, deb o„ylaymiz. Zero, xavfsiz hayotni ta‟minlash avvalo, har birimizning xonadonimizdan boshlanadi. SHuni alohida ta‟kidlash lozimki, 36 biz seysmik xavfni kamaytira olmaymiz, lekin uning oqibatida yuzaga keladigan tanglik va qurbonlar sonini anchaga kamaytirishimiz mumkin. Bu borada seysmik bardoshli qurilish sohasi muxdidislarining mas‟uliyati juda katta. Ular bir vaqtning o„zida ham loyihalovchi, ham quruvchi va zilzila bo„yicha mutaxassis bo„lishlari kerak. Bu jarayonda oddiy quruvchidan tortib hukumat rahbarigacha o„z mas‟uliyatini his qilishi shart. Quruvchilar - yuksak sifatga ega bo„lgan material va ishni ta‟minlashlari; me‟morlar va rejalashtiruvchilar - qurilayotgan turar joylar xavfli zonalarga, er uzilmalari, tik qoyalar, jarli va botqoq joylarga tushib qolmasligini kuzatishlari; uy egalari xonalarni qayta o„zgartirishga, o„zboshimchalik bilan ish yuritishga yo„l qo„ymasliklari; Hukumat rahbarlari esa qurilish me‟yori, xavfsizlik hujjatlarini tayyorlash va ijro nazoratini qatiy ta‟minlashlari kerak. Har bir mahalliy hokimlik qoshida hozirgi zamon talabiga javob beradigan qutqaruv xizmati (tibbiy, yong„in xavfsizligi, tartibni saqlash va boshq.) xodimlarini tabiiy ofatlardan keladigan zararni kamaytirishga bag„ishlangan mavzular asosida qayta tayyorlash maqsadga muvofiqdir. Zilzila yuz berib, odamlar ko„chki va vayronalar ostida qolganda ularning yashash davrini mutaxassislar quyidagi davrlarga bo„lib chiqishgan: t/r Odamlar nobud bo„lish darajasi Tirik qolish Nobud bo„lish 1 1-kun 93% 7% 2 2-kun 81% 19% 3 3-kun 33% 67% 4 4-kun 19% 81% 5 5-kun 7% 93% 6 6-kun 2% 98% Zilzila talafotlarini kamaytirishda yana nimalarga e’tibor berish lozim? Zilzilagacha: 1.Seysmik bardoshli inshootlarni loyihalashtirish. Binolarni zilzila kuchiga bardoshli qilib loyihalashtirish shart. 2.Mavjud inshootlarni mustahkamlash. Eski va zaif inshootlarda buzilish xavfining oldini olish uchun mustahkamlash ishlari olib borilishi shart. 3.Qurilish qoidalari va me‟yorlarn. Insonlar xavfsizligini ta‟minlovchi puxta o„ylangan me‟yorlar ishlab chiqilishi va amal qilinshpi shart. 4.Hududlarni seysmik rayonlashtirish va erdan foydalanishni rejalashtirish. Seysmik xavfning manbai bo„lgan, er uzilmalari, ko„chki tarqalgan maydonlarda qurilish ishlari bo„lmasligi qat‟iy ma‟n etilishi lozim. 5. Tabiiy ofatga tayyorgarlik. Qutkaruv xizmati tayyorgarligi kuchaytirilishi va xavf yuzaga kelgan paytda harakat qilish rejalari ishlab chiqilishi lozim. 6. Aholiga ta‟lim berish va mashq qildirish. Insonlar zilzila haqida ma‟lumotga ega bo„lishlari va doimo tayyorgarlik choralarini ko„rib qo„yishlari shart. 7.Sug„urta qilish. Sug„urta tizimi zilziladan talafot ko„rgan ob‟ektlarni moddiy ta‟minlanish kafolatini berishi lozim. 8 Oldindan aytish va ogohlantirish. Aloqa vositalaridan umumiy holatda berilgan ma‟lumot asosida aholi dastlabki tayyorgarlikni zudlik bilan amalga oshirishi kerak. Zilziladan so„ng: 1. Qutkaruv xizmati. Malakali mutaxassisga ega bo„lgan xizmat ko„rsatish bo„limlari shikastlanganlarga tez yordam ko„rsatashi, yong„inni nazorat qilishi, jamoat tartibini saqlashi va me‟yoriy turmush tarzini tiklashlari shart. 2. Odamlarning mustaqil harakati. Har bir kishi nafaqat o„zi to„g„risida, balki boshqalar to„g„risida ham qayg„urishi va yordam beishi lozim. 3. Qurilish tashkilotlari. Tegishli tashkilotlar elektr manbai, suv tarmog„i, transport harakatini tiklash bo„yicha keng ko„lamli ishlarni amalga oshirishlari lozim. 37 4. Moddiy yordam. Zilzila talafotidan aziyat chekkan insonlar, aholi o„rtasida hukumat yordami bir xilda bo„lishini ta‟minlashga erishish lozim. 5. Ijtimoiy yordam va axloqiy tavsiya. Jamoat tashkilotlari ayrim yoki bir guruh jabrlanganlarga yordam ko„rsatish, kuchli qo„rquv va vahima holatiga tushib qolgan odamlarga yaqindan maslahat va tavsiya berishlari shart. Afsuski, bizda zilzilaga ko„p to„xtalishning imkoniyati yo„k. Ammo, yuqorida ta‟kidlangan amaliy tadbirlarni aholi o„rtasida keng targ„ib kilib, ularning ma‟lum darajada bilimlarini oshirishga erishsak, shuning o„zi xavfni oldindan bilishlikka olib keladi, bu esa ayrim to„g„ri harakat choralarini ta‟minlanganligidan dalolat beradi. SHuni unutmasligimiz kerakki, hukumat tomonidan qanchalik dolzarb qarorlar qabul qilinmasin, “kutqaruv xizmati” malakali mutaxassislar, zamonaviy texnika bilan ta‟minlanmasin, fuqaro muhofazasiga e‟tibor kuchaytirilmasin, respublika aholisi, ayniqsa vazirlik, idora, tashkilot rahbarlari yoppasiga tayyorgarlikdan o„tmasa, bu tadbirlardan kutilganidek natijaga erishish va eng muhimi xavfning oldini olish, undan keladigan zararni kamaytirish juda mushkuldir. Er ko‘chishi-surilam Respublikamizning tog„li, tog„ oldi, daryo bo„ylari zonalarida yashaydigan aholi va iqtisodiyot ob‟ektlariga katta xavf tug„diradigan tabiiy ofatlardan biri er ko„chishi-surilmadir. Ilmiy va ilmiy-ommabop adabiyotlarda er ko„chishi er yuzasida bo„ladigan alohida jarayonlar toifasiga kiritilsa-da, ular er ichki harakatlari, xususan, zilzilalar bilan uzviy bog„lik holda rivojlanadi. Yirik ko„chkilarni tahlil qilib, sababini o„rganar ekanmiz, ularning aksariyat qismi zilziladan so„ng yoki zilzila bilan parallel hosil bo„lishiga amin bo„lamiz. Respublikamiz hududida yuzaga kelayotgan er ko„chkilarining asosiy sababi gidrometeorologik sharoit bilan bog„liqdir. SHu sababli bu jarayon mavsumiy xususiyatta ega, ya‟ni atmosfera yog„inlari qanchalik ko„p bo„lsa, er ko„chishi xavfi shunchalik yuqori bo„ladi. Er ko„chishi - er yuzasi bo„lagining yonbag„ir bo„yicha gravitatsiya kuchi ta‟sirida surilishi, siljishiga aytiladi. Markaziy Osiyodagi er ko„chishi shakl va ko„lami bilan ajralib turadi. Ular lyoss qatlamlarida tarqalgan bo„lib, er ostiga shimilayotgan atmosfera yog„inlari ma‟lum chuqurlikkacha borib, suv o„tkazmas qatlamga etgach yonbag„ir bo„ylab oqadi. Siljish yuzasi ustida turgan er massasiga gravitatsiya (tortishish) kuchi ta‟sir qilishi oqibatida yonbag„irda tik qoya hosil qilib uzilish paydo bo„ladi va uzilgan bo„lak pastga siljiy boshlaydi. Harakatdagi jinslarning hajmi bir necha o„n mln. m 3 larda bo„ladi. Er ko„chishi yonbag„irning qiyaligiga, tog„ jinsi tarkibiga, atmosfera yog„inlari miqdoriga bog„lik holda rivojlanadi. YOnbag„ir qiyaligi qanchalik katta bo„lsa ko„chkining tezligi shunchalik katta bo„ladi. Ko„p holatlarda ko„chki ekzogen jarayonlardan sel, jarlanish, cho„kish hodisalari bilan uyg„unlashib ketadi. Ko„chki-surilma. Tarixiy manbalarga nazar tashlasak hududimizda XX asrning 60- yillarigacha bu jarayon tabiiy omil natijasida rivojlanib borganligini ko„ramiz. 60-yillarning oxiriga kelib tog„li va tog„ oldi vodiylarida er ko„chishi keskin ortib borgan. Bunga asosiy sabab gidrometeorologik sharoitning murakkablashuvi, atmosfera yog„inlarining haddan ziyod bo„lishi oqibatida yonbag„irlarning zaifligi kuchayib ketganligi, qadimdan bahorikor erlar hisoblangan tog„ oldi zonalarida xo„jalik faoliyatining kengaytirilishidir. YA‟ni, tog„ oldi adirliklarida ko„ndalangiga texnik ishlov berilishi natijasida yonbag„irning turg„unligi pasayib ketadi va bu hol avvaliga mahalliy, kichik-kichik, so„ng yirik ko„chkilar paydo bo„lishiga olib keladi. Ayniqsa bunday joylar aholi yashaydigan qishloqlarga yaqin bo„lsa juda katta xavf tug„diradi. Er ko„chishi aholi turmush tarziga xavf solishi, ayniqsa kishloq xo„jalik iste‟molida bo„lgan maydonlarga katta zarar etkazishi oqibatida ko„pgina iqtisodiy talafotlarni yuzaga keltiradi. SHuning uchun ularning paydo bo„lishi, tarqalish maydonlari maxsus dasturlar asosida o„rganib chiqilib, kerakli xaritalar tuzilmokda. Er ko„chkilari O„zbekiston Respublikasi Geologiya va mineral resurslari davlat ko„mitasi tasarrufidagi «O„zbekgidrogeologiya» ishlab chiqarish birlashmasi tadqiqotchilari tomonidan o„rganilib kelinmokda. Tuzilgan xaritalar asosida muhofazalanish choralari ham ishlab chiqilmoqda. Keyingi vaqtlarda mazkur korxona bilan viloyatlardagi favqulodda vaziyatlar 38 boshqarmalari xodimlarining birgalikda olib borayotgan faoliyatlari samarasi o„laroq ko„pgina ijobiy natijalarga erishilmokda. Buning uchun respublikaning ko„chki tarqalgan maydonlarida maxsus kuzatish maskanlari tashkil etilgan. Markaziy Osiyo hududlarida tarqalgan ko„chkilarni o„rganar ekanmiz, ular iqlim sharoiti bilan uzviy bog„liq bo„lishini kuzatishimiz mumkin. Masalan, 1954, 1958, 1969, 1978, 1989 va 1998 yillarda atmosfera yog„inlari me‟yordan yuqori bo„lgani uchun ko„chki jarayonlari ham ko„p bo„lgan. SHunga qaramasdan hozirgi vaqtda ko„chkilarning davriyliklari aniqlanib, bashorat xaritasi tuzilgan. Faqat shu narsani alohida ta‟kidlash lozimki, hozirgi ko„chkilarning aksariyat qismi inson xo„jalik faoliyati natijasida yuzaga kelmokda. Respublikamizda ko„chki jarayoni Surxondaryo, Qashkadaryo, Toshkent, Farg„ona, Samarqand va Namangan viloyatlari hududlarida eng ko„p tarqalgan. O„zbekiston Respublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirlignning ma‟lumotiga ko„ra 1999yil shu viloyaglarda 52ta ko„chki hodisasi kuzatalgan. YA‟ni, 1998 yilga nisbatan deyarli ikki marta ko„p. Bu esa tabiiy ofatlarning yildan yilga ortib borayotganligidan dalolat beradi. Lekin, mahalliy hukumat, boshqarma rahbarlari vaqtida olib borgan chora-tadbirlari natijasida birorta xo„jalik ko„chkidan shikastlanmadi. Ko„pgina tovar-moddiy boyliklar saqlab qolindi, eng quvonarlisi, insonlar salomatligiga ziyon etkazilmadi. Quyida ko„chkilarni hozirgi zamon halokatli xususiyatlari to„g„risida batafsil to„xtalamiz. 1962 yildan 1999 yilgacha har o„n yillikdagi ko„chki jarayonining faollashuvi Download 19.07 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling