“toshkent irrigаtsiya vа qishloq xoʼjаligini mexаnizаtsiyalаsh muhаndislаri instituti” milliy tаdqiqot universiteti

Sizot suvlari balansini o’rganish balans maydonchasini tanlashdan boshlanadi. Bu maydoncha gidrogeologik va irrigatsion xo’jalik sharoiti bo’yicha massiv sharoitini xarakterlashi lozim. Balans maydonchasi xo’jalik, irrigatsion tizim maydonida yoki aloxida olingan gidrogeologik mintaqalarda joylashtirilishi mumkin. Dastavval balans maydonchasidagi tuproq va tog’ jinslarining fizik va filtratsion xossalari o’rganiladi. Laboratoriya sharoitida tog’ jinslarining fizik xossalaridan g’ovakligi, solishtirma og’irligi xajmiy og’irligi va kapillyar ko’tarilish balandligi aniqlanadi. Tog’ jinslarining filtratsion xossalaridan, filtratsiya koeffitsienti, suv berish qobiliyati, namlik sig’imi, qatlamning suv o’tkazish, satx va bosim uzatish koeffitsienti, quduqlardan suv tortib olish, shurfga yoki burg’u quduqqa suv quyish usullari yordamida aniqlanadi. Sizot suvi balansining tarkibiiy qismlarini aniqlash maxsus uslubiy qo’llanmalarda yoritilgan. Biz esa shu elementlarni aniqlashni qisqacha ko’rib chikamiz.

• Sizot suvlari balansini o’rganish balans maydonchasini tanlashdan boshlanadi. Bu maydoncha gidrogeologik va irrigatsion xo’jalik sharoiti bo’yicha massiv sharoitini xarakterlashi lozim. Balans maydonchasi xo’jalik, irrigatsion tizim maydonida yoki aloxida olingan gidrogeologik mintaqalarda joylashtirilishi mumkin. Dastavval balans maydonchasidagi tuproq va tog’ jinslarining fizik va filtratsion xossalari o’rganiladi. Laboratoriya sharoitida tog’ jinslarining fizik xossalaridan g’ovakligi, solishtirma og’irligi xajmiy og’irligi va kapillyar ko’tarilish balandligi aniqlanadi. Tog’ jinslarining filtratsion xossalaridan, filtratsiya koeffitsienti, suv berish qobiliyati, namlik sig’imi, qatlamning suv o’tkazish, satx va bosim uzatish koeffitsienti, quduqlardan suv tortib olish, shurfga yoki burg’u quduqqa suv quyish usullari yordamida aniqlanadi. Sizot suvi balansining tarkibiiy qismlarini aniqlash maxsus uslubiy qo’llanmalarda yoritilgan. Biz esa shu elementlarni aniqlashni qisqacha ko’rib chikamiz.
• Sizot suviga shimilib yetib borgan atmosfera yoginlarining mikdorini maxsus lizimetrlarni turli chukurliklarga urnatib yoki yomgir yoggan davrlarda sizot suvlari satxi ustidan olib borilgan kuzatuv ishlari natijasini taxlil kilish orkali aniklash mumkin. Maʼlumki, baxor oylarida sizot suvlarining satxi yer yuziga 3,0 metrdan yakin bulsa ularning satxi kutariladi.