Toshkent kimyo texnalogiyalar instituti fakultet: Menejment va kasb talimi Mustaqil ish

Shirin ta'm- Ta'mni sezish xemoresepsiyaga misol bo'lishi mumkin.
Xayvonlarda ta'm organlari og'iz qismida joylashgan, lekin ba'zi xayvonlar ta'mni oyog'i bilan sezishadi, baliqlarni butun tanasi xemoreseptorlar bilan qoplangan. Insonni og'iz qismida xemoreseptorlarni ko'p qismi harakatlanuvchi mushaklar to'qimasida joylashgan, u til deb ataladi.
Insonning tili 10 sm bo'lsa, uni tarkibida 900 ta ta'm sezuvchi so'rg'ichlari bo'ladi, ularning har biri 50 dan 100 tagacha maxsus epitelial to'qimalardan iborat.
Voyaga yetgan insonlarda ta'm sezish so'rg'ichlari tilning chetlarida joylashgan, uning miqdori yosh o'tishi bilan kamayib boradi, ayniqsa 45 yoshdan keyin. Yosh bolani tili tam sezish so'rg'ichlari bilan to'liq qoplangan bo'ladi.
Tilni har xil qismlari to'rtta asosiy tamni ajratadi, bu shirin, nordan, achchiq, sho'r. Shirin tam tilni oldingi qismida seziladi.
Insonni shirin tamni yaxshi ko'rish va achchiq ta'mni yomon ko'rishi evalyusiya jarayonida paydo bo'lgan. Ta'mni sezuvchanlik bu xali ham katta jumboq bo'lib turibdi. Bitta modda har xil insonlar uchun tami bo'yicha har xil sezilishi mumkin.
Osh tuzi eritmasini ham ozgina shirin tami bor. Benzoy kislotasining natriyli tuzi ayrim kishilarga shirin, boshqalarga nordon, uchinchilarga - achchiq, to'rtinchilarga - ta'msiz seziladi.
Lekin ko'pincha shirin moddalar ko'pchilik uchun bir hil seziladi. Shu moddalarni tami uning molekulalaridagi atomlarning joylanishiga qarab belgilanadi. Shirin ta'm uchun javob beruvchi zarrachalar glyukofora deb ataladi, glyukoforaning strukturasi, reseptor oqsilining strukturasi bilan bir xil bo'lib, u tilning oldingi qismida joylashgan bo'ladi. Qachon shirin molekula oqsil bilan bog'lansa, miyaga signal jo'natiladi.
Glyukoforaning bir necha modellari taklif etilgan. Shu modellarni yaratish vazifasi, ma'lum atomlarning spesifik joylashishini aniqlash, oxir oqibatda shirin ta'mni sezilishini bildiradi. Shunday qilib glyukofora, bu “molekulyar kalit” bo'lsa, oqsil reseptori molekulasi esa - “qulf” hisoblanadi.
Fruktoza- siklik holatda joylashgan bo'lsa, u shakardan shirin bo'ladi. Saxaroza- glyukozadan 1,5 martagacha shirin bo'ladi. Bu saxaroza molekulasida ikkita glyukofora joylashganligi bilan bog'liq. Biroq, tarkibida glyukofora mavjud bo'lsa ham kraxmal umuman shirin emas.
Moddalarning shirin va boshqa ta'mlari to'g'risidagi savollar xali to'la yechilmagan.