Toshkent kimyo-texnologiya instituti «silikat materiallar, nodir va kamyob metallar texnologiyasi» kafedrasi hisob izoh yozuvi
Download 0.57 Mb. Pdf ko'rish
|
shinni mahsulotlarini ishlab chiqarishda ishlov berish sexininig loyihasi va kamerali pechning issiqlik texnik hisobi
- Bu sahifa navigatsiya:
- 14. Mehnatni muhofaza qilish
- 15. Avtomatlashtirish qismi
- Iqtisodiy qism
- 17. Foydalanilgan adabiyotlar
|
13. Fuqaro muhofazasi
Prezident I.A.Karimov Fuqaro muhofazasini dolzarbligini e'tiborga olib, o'zining «O'zbekiston XXI asr bo'sag’asida: Xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» nomli asarlarida «Siyosatimizning asl mohiyati aholi xavfsizligini ta'minlash, ularni turli ofatlar va favqulotda vaziyatlardan himoya qilishdir» deb ta'kidlab o'tadilar. Shunday ekan favqulodda vaziyatlarni oldindan aniqlash va aholini bo'lishi mumkin bo'lgan xavfdan ogohlantirish borasida samarali tadbirlar o'tkazish, favqulotda vaziyat yuz berganda tezkor harakat qilish, insonlarning qurbon bo'lishiga yo'l qo'ymaslik, iqtisodiy zararni kam bo'lishini, xavfsizlikni o'z vaqtida ta'minlash bular hammasi asosiy masalalardan biridir. 1994 yil 4-martda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining FV vazirligining tashkil etilishi to'g’risidagi farmoni e'lon qilindi. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan so'ng, shu o'tgan davr ichida bir necha ommaviy noroziliklar va qurolli to'qnashuvlar sodir bo'ldi. 2000 yil 15 dekabrda “Terrorizmga qarshi kurash to'g’risida”gi 31 moddadan iborat O'zbekiston Respublikasi qonuni qabul qilindi. “Chinni mahsulotlari ishlab chiqarish korxonasi” aholi punktidan sanitar himoya zona 50 m uzoqlikda, aholiga zaharli gaz, chang yetmasligi uchun yon atrofi daraxtlar va gullar bilan obodonlashtirilgan bo'lishi kerak “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” da turli xildagi zaharli gazlar, kislotalar va tez alangalanuvchan moddalar mavjud. Shuning uchun ob'ektda fuqarolarni, ya'ni ishchilarni favqulodda vaziyatlardan himoyalash uchun fuqaro muhofazasi shtabi tashkil etilgan. Bu shtabni vazifasi ob'ektni xavfli deb hisoblangan nuqtalarini kuzatish va nazorat qilishdan iborat. Korxonada fuqaro muhofazasini tashkil etish. Fuqaro himoyasining asosiy vazifalari: 1.Aholini umumqirg’in qurollardan saqlash. 2. Xalq xo'jaligi sehlarining ishlash turg’unligini oshirish. 3. Qutqaruv va tiklovchi ishlarini olib borish. Korxonada fuqaro muhofazasini tashkil qilish omillari yuqoridagilardan iborat. “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” da Fuqaro muhofalarini ta'minlash maqsadida moddiy texnik bazasidan kelib chiqib quyidagi bo'lim va xizmatlar tashkil qilingan. 1. Umumiy aloqa xizmati (telefon). 2. Qo'riqlash xizmati. 3. Yong’inga qarshi kurash bo'limi. 4. Tibbiy bo'lim xizmati. 5. Avariyaviy texnik xizmat. 6. Moddiy texnik ta'minot bo'limi. 7. Transport bo'limi. 8. Markaziy tahlil laboratoriyasi. “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxanasi” da sodir bo'lishi mumkin bo'lgan favqulotda vaziyatlar.
65 Korxona territoriyasida sodir bo'lishi mumkin bo'lgan xavfli hodisalarga: zilzila, yong’in, portlash, kimyoviy zaharlanish kiradi. Korxonadagi bino inshootlar zilzilaga bardoshli materiallardan, ya'ni temir beton konstruksiyasidan foydalanilgan, hamda pishig’ g’ishtlardan qurilgan. Korxona 6-8 ballga chidamli seysmik zonada joylashgan. Agarda 8 ballik zilzila sodir bo'lsa, korxona binolaridagi energetik tizimlarning buzilishi, yong’in natijasida aloqa vositalarining buzulishi sodir bo'lishi mumkin. Zilzila vaqtida ishchilar darhol bino ichidan chiqib, binolardan, elektr energiya tizimlaridan uzoqroq turishlari shart. Ob'ektda chang va zaharli gazlar mavjudligi ularning miqdori saqlanish qoidalari deganda asosan atrof muhitga kuchli ta'sir qiluvchi va odamlar hayotiga ta'sir ko'rsatuvchi omillar hisoblanadi. Korxonadagi avariyalar, yong’in va portlashlar favqulotda vaziyatlarida xavfi tug’ilganda va sodir bo'lgan xavf darajasini ko'rsatadigan ikkita bildirish rejimini belgilanadi: 1) Yuqori tayyorgarlik rejimi 2) Favqulotda rejim Bunday hollarning hammasida hokimiyatlarga, tuzilmalarga, tibbiy xizmatga, yong’in xavsizligi xizmatiga xabar berish kerak. Korxonada mavjud kuchli ta'sir qiluvchi modda, uning miqdori saqlanish tartibi: Alyuminiy oksidi - oq rangli glinozem, hidsiz, temperaturaga chidamli,toksik xususiyati yo'q, suvda yaxshi erimaydi. Favqulodda Vaziyat yuz berganda “Diqqat Hammaga” ovozli signal orqali ishchi- xizmatchilarga xabar qilinadi. Ta'sir etuvchi zaharli modda va chang bilan ishlovchi sehlarda ishchi va xizmatchilar ob'ekt fuqaro muhofazasi bo'limi (FM shtab) hodimlari tomonidan shaxsiy himoya vositalari bilan ta'minlangan bo'lishlari kerak. Nafas olish organlari shaxsiy himoya vositalari nafas olish organlarini turli kasalliklarni keltirib chiqariuvchi mikroblardan va toksinlardan muhofaza qiladi. Berilgan oyoq kiyim va kiyimlar ishchiga mos o'lchamda bo'lishi kerak. Maxsus kiyim ishlaganda siqmasligi kerak. Ish paytida ishchilar berilgan maxsus kiyim va oyoq kiyimida bo'lishlari shart. Qurilmani texnologlari quyidagi maxsus kiyim bosh bilan ta'minlanadi: paxtali pidjak, paxtali fufayka, paxtali shim, charm tufli, rezina fartuk, bundan tashqari qurilmada ishlovchi navbatchi chilangarlar mahsus brezent pidjak bilan ta'minlanadilar. Har bir ishchi zararlanmasligi uchun yo'riqnomadan o'tgan va birinchi tibbiy yordam berishni bilishlari kerak. Ishchilar, muhandis-texnik hodimlarga qurilma hududida va atrofida sizdirgichli gaz niqobisiz kirish ta'qiqlanadi. Gazniqoblar ikki turga bo'linadi: Filtrlovchi gazniqolar ( GP 5, GP 7, GP 9, PDF 2SH); Ajratuvchi gazniqoblar (IP 46 IP 48). Favqulotda vaziyatda avariya qutqaruv ishlarini olib borish. Avariya qutqaruv va boshqa kechiktirib bo'lmaydigan ishlarini rejalashtirish va amalga oshirishdan maqsad, aholini turli favqulotda vaziyatlardan himoyalash, shoshilinch tibbiy xizmat ko'rsatish, avariya oqibatlarini qisqartirish hamda vayronalardan insonlarni olib chiqishga qaratilgandir. Avariya qutqaruv ishlari quyidagi vazifalar orqali olib boriladi:
66 1.FV hududlarida razvedka ishlarini olib borish hamda harakatlanish yo'nalishlarini rejalashtirish. 2.Bino qismlari, vayrona uyumlari orasidan shuningdek yonayotgan binolar ichidan insonlarni qidirish va olib chiqish. 3.Jabrlangan guruhlarga ajratgan holda birlamchi tibbiy xizmat ko'rsatish hamda yaqin ambulatoriyalarga etkazish. Boshqa kechiktirib bo'lmaydigan ishga quyidagilar kiradi: 1.Insonlarni ommaviy piyoda yoki transportda harakatlanish yo'llarini ochish hamda xavfli jismlardan tozalash. 2.Gaz, elektr, suv quvur tiqimlari va boshqa tizimlarda yuz bergan avariyalarni to'xtatish, qutqaruv ishlarini o'tkazish. Korxonada yong’in sodir bo'lganda harakatlanish quyidagi tartibda amalga oshiriladi. Korxonada germetik buzilib yoki boshqa sabab bilan yong’in chiqqanda OPD turli signalizator ishga tushadi. Bu signalizator ishga tushishi bilan korxonadagi navbat sehning yong’in xavfsizligi bo'limiga xabar beriladi va ishchilarning tartibli evakuatsiyasi ta'minlanishi nazorat qilinadi. Yong’in xavfsizligi bo'limi yetib kelguncha ishchilar o'zlari OU 2, OU 9,OU 8 yong’in o'chirgichlari bilan yong’inni boshqa ob'ektga o'tib ketmasligini nazorat qiladi. Yong’in xizmat hodimlari bilan bir vaqtda tibbiy tez yordam ko'rsatish xizmati ham yetib keladi. FV oqibatlari tugatilishi bilan qutqaruv ishlari boshlanadi. Tartibni saqlashga e'tibor beriladi. Yong’in yoki avariya sodir bo'lishida odamlarni xavfsiz boshqa joyga chiqish yo'llari bo'lishi binolarni loyihalashda, qurishda hisobga olingan. Yong’in xavfsizligi norma qoidalariga asosan evakuatsiya yo'llari o'tga chidamli materiallardan tayyorlangan, harakat yo'lida hech qanday to'siqlar yo'q. Korxona binosida 2 ta chiqish evakuatsiya yo'llari mavjud.
67 14. Mehnatni muhofaza qilish
O'zbekiston Respublikasi mustaqillikni qo'lga kiritgandan so'ng mehnat muhofazasi va texnika xavfsizligi masalalariga katta ahamiyat berildi. Bu borada insoniyat zararli moddalar bilan ta'sirlanishani oldini olish uchun fan va texnika yutuqlaridan keng foydalanilmoqda. Mehnat muhofazasi bu insonlarni ishlash vaqtida sog’lig’i, ishlash qobilyatini, xavfsizligini ta'minlovchi texnik, sanitar gigiyenik, uyushgan qonunlashtrilgan tadbirdir. Mehnat muhofazasini amaliy faoliyati mehnat sharoitlarini yaxshilash, kasb kasalliklarini va shkastlanishni oldini olishdan iborat. O'zbekistonda mehnatni muhofaza qilish borasida bir qancha qonuniyatlar qabul qilingan. Bu qonunlar faqat ishlab chiqarishda mehnat muhofazasi texnika xavfsizligi qoidalarini nazorat qilib qolmay, balki mehnat muhofazasi qonunlari buzulmasligi uchun javobgardir. “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” da Mehnatni muhofaza qilish” borasidagi tadbirlar qabul qilingan bo'lib, ular o'z ichiga mehnat sharoitlarini yaxshilash va xavfsiz mehnat sharoitlarini yaratish borasidagi uslubiy qo'llanmalar, instruksiya ko'rsatmalar, tavsiyalar kabi umumiy qoidalarni o'z ichiga oladi. Mehnatni muhofaza qilish qoidalari O'zbekiston Respublikasi 2009-yil 47 son, 59 moddasida, O'zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi 2009-yil 16-noyabrda 2042 soni bilan, O'zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasining 2000-yil 267 sonli qarori, O'zbekiston Respublikasi hukumatining qarorlar to'plami 2000-yil 7-son 39-modda bilan tasdiqlangan. “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” da hodimlar xavfli va zararli ishlab chiqarish omillari ularning tavsifi, yuzaga kelish manbaalari, ishchilarga ta'sir qilish xususiyatlari va salomatlik uchun xavfli darajasi va kelgusidagi oqibatlar to'g’risida ma'lumotga ega. Ish joylaridagi ishlab chiqarish muhiti va mehnat jarayonining xavfli hamda zararli omillari to'g’risida ma'lumotlar ishlab chiqarish muhitining fizik, kimyoviy, radiologik, mikrobiologik va mikroiqlim o'lchovi natijalari, shuningdek og’irligi ish joylarini mehnat sharoitlari bo'yicha attestatsiya qilish bilan tasdiqlanadi. Korxona o'ta havfli sharoitda bajariladigan kasblar va ishlar ro'yhatiga ega. Ro'yhatda aniq texnologk jarayon, ishlab chiqarish uskunasi, ishlatiladigan xom ashyo va ishlarni amalga oshirish xususiyatlari bilan bog’liq xavflar hisobga olingan. Barcha hodimlar o'ta xavfli ishlarni bajarishdan oldin, mehnat muhofazasi bo'yicha yo'l yo'riq olish va ishlarni xavfsiz bajarish usullarini o'zlashtirib oladilar. Korxonada mavjud kuchli ta'sir qiluvchi modda, uning miqdori saqlanish tartibi: Alyuminiy oksidi - oq rangli glinozem, hidsiz, temperaturaga chidamli,toksik xususiyati yo'q, suvda yaxshi erimaydi. Pigment (TiO2)- bu pigmentlar bilan ishlaganda korxonada ehtiyotkorlik bilan ishlash lozim. Xususan inson uchun xavfli barcha xususiyatlarga ega. Shu sababli sehda ish vaqtida xonalar ventilyatsiya sistemasi bilan ta'minlangan. Shamol yo'nalishi bo'yicha SNIP 2.01.01.83 ga asosan “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” joylashgan. Bunda zaharli gaz va changlarni chiqishi
68 hisobga olinib korxona aholi punktiga teskari qilib joylashtirilgan. Bu esa zaharli gaz va changlarni aholi punktiga yetib kelmasligini ta'minlaydi. Texnologik jarayon uzluksiz tarzda davom etadi. Ish ikki smenada olib boriladi. Shu sababli texnologik jarayon avtomatlashtirilgan. GOST 12-2.03.91 KMK -3-05-98 ga asosan “Texnologik jarayonlarni tashkillashtirish sanitariya qoidalari va ishlab chiqarish jihozlariga gigiyenik talablar” ga muvofiq tashkil qilingan. Xom ashyo va materiallarni qayta ishlash texnologik uskunaning pasportida belgilangan talablarga muvofiq amalga oshiriladi. Korxonada SANPIN-0120-01, SANPIN 122-01 ga asosan shovqin, tebranishdan himoya choralari ko'rilgan. Shovqin, tebranishdan himoyalash maqsadida, korxona bo'limlarni eshik, derazalari maxsus tovush o'tkazmaydigan materiallardan tayyorlangan. Korxona bo'limlarini yoritish asosan tabiiy va sun'iy ravishda yoritiladi. Kunduz kuni asosan tabiiy yorug’likdan foydalaniladi. Tabiiy yoritilish SNIP 2-01-05.98 ga asosan qabul qilingan. Kechki smenalarda esa, sun'iy yoritishdan foydalaniladi, yoritilish lyumensitsent lampalardan foydalaniladi. Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish sehlarini havosi mo'tadillashtirilib turiladi. Shamollatish qurilmalaridan foydalaniladi. Isitish SANPIN -0058-96 ga asosan amalga oshiriladi. Shamollatish qurilmalaridan to'g’ri foydalanish, uni to'liq ishlaydigan holatda bo'lishi uchun javobgar mexanik, sehda esa seh boshlig’i va mexanik zimmasiga yuklatilgan. Elektr uskunalarining nosozligi yoki ularning ishlatish qoida talablariga amal qilmaslik ishchi xizmatchilarni shikastlanishiga olib keladi. Insonlarni elektr toki ta'sirida shkastlanishdan himoya qilish uchun ishlab chiqarish sharoitlarida xavfsiz tok usti qoplangan simlar, yerga ulangan va neytrallovchi himoya tizimlarilan foydalanilgan. Shuningdek, elektr uskunalarni tanlash o'rnatishda mavjud bo'lgan qonun-qoidalar normalariga amal qilingan. Ishchilar va xizmatchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan ta'minlash. Ta'sir etuvchi zaharli gaz va chang bilan ishlovchi sehlarda ishchi va xizmatchilar obyekt fuqaro muhofazasi bo'limi (FM shtab) hodimlari tomonidan shaxsiy himoya vositalari bilan ta'minlanganlar. Nafas olish organlari shaxsiy himoya vositalari nafas olish organlarini turli kasalliklarni keltirib chiqariuvchi mikroblardan va toksinlardan muhofaza qiladi.
Berilgan oyoq kiyim va kiyimlar ishchiga mos o'lchamda bo'lishi kerak. Maxsus kiyim ishlaganda siqmasligi kerak. Ish paytida ishchilar berilgan maxsus kiyim va oyoq kiyimida bo'lishlari shart. Qurilmani texnologlari quyidagi maxsus kiyim bosh bilan ta'minlanadi: paxtali pidjak, paxtalik fufayka, paxtali shim, charm tufli, rezina fartuk, bundan tashqari qurilmada ishlovchi navbatchi chilangarlar maxsus brezent pidjak bilan ta'minlanadilar. Har bir ishchi zararlanmasligi uchun yo'riqnomadan o'tgan va birinchi tibbiy yordam berishni bilishlari kerak. Ishchilar, muhandis-texnik hodimlarga qurilma hududida va atrofida sizdirgichli gaz niqobisiz kirish ta'qiqlanadi. Gazniqoblar ikki turga bo'linadi: Filtrlovchi gazniqoblar ( GP 5, GP 7, GP 9, PDF 2SH); Ajratuvchi gazniqoblar (IP 46 IP 48).
69 “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” da SNIP- 2.08.12.98 ga asosan ishchi-xizmatchilar uchun dam olish,ovqatlanish, uy va ish kiyimlarini saqlash xonasi, zararsizlantirish, yuvish-yuvinish va boshqa madaniy-sanitariya xizmatlari uchun mo'ljallangan qo'shimcha binolar qurilgan. Korxona bo'limini yong’in va portlash havfsizligi, ularni rejalashtirish, tashkillashtirish va olib borish SNIP-2.01.02-04 ga asosan “Yong’in xavfsizligi” Umumiy talablariga ONTP 24/86 ga asosan “Portlash xavfi” umumiy talablarga va ushbu qoidalarga muvofiq ta'minlangan. Texnologik jarayon, ishlab chiqarish yong’in xavfsizligi bo'yicha “A” toifaga, bino portlash gruppasi bo'yicha V-1a sinfiga kiradi, tashqi texnologik jihozlar maydoni esa V-1g sinfiga mansub. Ishlab chiqarishda o'rganilmagan yong’in va portlash xavfi va toksik xususiyatlariga ega bo'lgan modda va materiallar qo'llanilmaydi. Korxona binolarining yong’in xavfsizligi ularning o'tga chilamlilik darajasi bilan aniqlangan. Qurilma yong’in xavfsizligi bo'yicha “A” toifaga tegishli. SNIP 2.09.12-98 ga asosan qurilish materiallari bo'yicha yonmaydigan, qiyin yonadigan xillari mavjud. Yong’in yoki avariya sodir bo'lishida odamlarni xavfsiz boshqa joyga chiqish yo'llari bo'lishi binolarni loyihalashda, qurishda hisobga olingan. Yong’in xavfsizligi norma qoidalariga asosan evakuatsiya yo'llari o'tga chidamli materiallardan tayyorlangan, Harakat yo'lida hech qanday to'siqlar yo'q. Korxona binosida 2 ta chiqish evakuatsiya yo'llari mavjud. Barcha ishlab chiqarish sehlarida, xom ashyo va tayyor mahsulot omborxonalari ma'muriy va boshqa yordamchi binolar hamda inshootlar dastlabki yong’inni o'chirish vositalari bilan ta'minlangan. Ventilyatsiya tizimi yong’indan darak beruvchi signalizatsiya bilan birlashtirilgan (SNIP 2.04.02 84., GOST 12.2.2002.89, SNiP 2.04.09.07) bo'yicha o'rnatilgan. Bino va yong’in suv manbalari yo'lkalari hamda yong’in vositalari va uskunalariga boradigan yo'lkalar doimo bo'sh bo'lishi, binolar oralig’idagi yong’inga qarshi masofa uzulmalarida materiallar uskunalar bo'sh idishlar taxlashga ruhsat etilmaydi. “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” da yong’inga qarshi suv ta'minoti SNIP-2.04.02.86 ga asosan belgilangan. Katta miqdorda suv saqlaydigan suv havzasi mavjud. O'tni o'chirish birlamchi vositalariga harakatlanadigan qo'lda ishlataligan o't o'chirgichlar, gilropulpalar, chelak, suvli bochka, belkurak, qumli yashik, asbest yopgich, namat va boshqa yonmaydigan buyumlar kiradi. Yong’in haqida tez xabar berish uchun yuqori xavfli hisoblangan texnologik uskunalarda, ishlab chiqarish binolarida, omborlarda darakchi vositalari SNIP-2.04.02- 84, GOST 12.2.2002.89 ga asosan o'rnatilgan. Bu vositalar yonayotgan manba, joyni o'z vaqtida aniqlashga yordam beradi. “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi” da besh kishidan iborat ko'ngilli o't o'chirish drujinasi tashkil qilingan. Ko'ngilli yong’in drujinasining vazifasi ish joylarida yong’inga qarshi mavjud bo'lgan qonun-qoidalarga amal qilib ish yuritishni talab qiladi, hamda hodimlar o'rtasida instruktaj o'tkazadi, imtihon qabul qiladi.
70 Atmosfera elektrini neytrallash uchun mo’ljallangan tadbirlar tizimi himoya moslamalari komleksiga «yashindan himoyalash» deyiladi. Binolarni, inshootlarni yashin urishdan saqlaydigan moslamani «yashin qaytargich» deb aytiladi. U yashinni qabul qiluvchi, tokni uzatuvchi va yerga ulovchi vositadan tashkil topadi. Yashinni yer ustida joylashgan inshoatlarga ta'siri ikki xil bo’ladi. Yashinni er ustidagi inshoot, qurilmalarga to'g’ri urilishi buzilishga, yonuvchi modda va materiallarni alangalanishiga olib keladi. Yashinni ikkilamchi ta'siri himoyalanuvchi bino va inshootlarni metall konturiga yashin urilish vaqtida zaryadlarni elektrostatik va elektromagnitli induksiyalanish bilan boradi. Yashinni birlamchi va ikkilamchi ta'siridan mumkin bo’ladigan yonish, portlash, buzilish hodisalarini oldini olish maqsadida “Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarish korxonasi”da SNIP-2.01.03-96, SNIP-2.01.02-85 ga asosan muhim tadbir choralar ko'rilgan.
71 15. Avtomatlashtirish qismi
Ishlab chiqarishning avtomatlashtirishning asosiy negizi ish joylarni o'zgartirish, bu texnologik jarayonning eng muhim yo'nalishlaridan biridir. Kimyo sanoatida texnika va texnologiyalarni rivojlantirishni, ishlab turgan va yangi qurilayotgan korxonalarni quvvati ko'payish nazorat qilish boshqaruvni hisoblash texnikasi keng qo'llab, kompleks avtomatlashtirish kiritishni talab qilyapti. Avtomatlashtirish ishlab chiqarish jarayonlarining jadallashtirish, unumdorligini oshirish va yuqori sifatli mahsulot olishni, asosiy va yordamchi texnologik jarayonlari xavfsiz ishlashini ta'minlaydi. Lokal va avtomatik boshqarish sistemalari katta ahamiyatga ega bo’lib, axborot va boshqarish funksiyalarini me'yorida faoliyat ko’rsatishini ta'minlaydi. Axborot funksiyalarning vazifasi - axborotni texnik parametrlarini o’lchash, uzatish, tayyorlash va ko’rsatishlardan iborat. Boshqarish funksiyalar vazifasi - hisob va uzatish, boshqaruvchi mexanizmga ta'sir ko’rsatish boshqaruvidan iborat bo’lib, sifatli mahsulot olinishida berilgan qiymatlarni saqlab turishdan iborat. Malakaviy bitiruv ishini mavzusi: Chinni mahsulotlarini ishlab chiqarishda ishlov berish korxonasining loyihasi va kamerali pechning issiqlik texnik hisobi. Malakaviy bitiruv ishini bajarishda obyekt sifatida kamerali pech qurilmasi tanlab olindi. Boshqariluvchi parametr sifatida - harorat olindi. Jarayondagi o’zgartiriladigan obyektning asosiy ko’rsatkichi: t max
=1380º C ; t min
=1320º C; t o’rt
=1350º C; miqdorda o’zgarishi mumkin, bosimni o’zgarishi chegarasi = ± 15º C Boshqariluvchi obyektdagi bosimni o’lchashdagi xatoliklarning qiymatlari (absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklar) aniqlandi. Ushbu xatoliklarga mos keluvchi o’lchov aniqlash to’g’ri kelgan datchik tanlandi - haroratni me'yorlovchi asbob.
№ Ko’rsatkich Kattalik chegarasi Dinamik ko’rsatkichlar
А o’rta А max А min Аbs
dА K оb K 1
K 2
K 3
Т 1 Т 2
Т 3
1350 1380 1320 5 1.05 1.05 1 1 57 43 38
Turtki Z ning qiymati va texnologik o’tish oralig’i o’qituvchi tomonidan berilgan: Z=0.8 teng bo’ladi.
Hisoblashni kompyuterda MATLAB dasturi asosida 3 sig’imli obyekt modelini borligini inobatga olib, biz ham haroratni me'yorlovchi qurilmadagi boshqaruv jarayonini 3 sig’imli deb, qabul qilamiz. Bunga qaraganda K= K1*K2*K3 bu erda- K1, K2, K3 har bir sigimning kuchaytirish koeffitsiyenti.
72 Demak, K= K1*K2*K3=1.25 K1, K2, K3 larning qiymatini tanlab, ob'ektga mos keluvchi qiymati olinadi. Kompyuterda MATLAB dasturi asosida quyidagi boshqarish tizimi ko’rsatkichlari olindi: K1=1.05; , K2= 1; K3=1.
T3 =38; T2=43; T1=57; Obyektni optimal boshqarish uchun unga to’g’ri keladigan rostlagich tanlanadi- rostlash qonuniga binoan. Quyida keltirilgan blok sxemaga asosan rostlash optimal ko’rinishi tanlandi, rostlagichni qiymatini aniqlashda datchik va ijrochi qurilmani kuchaytiruvchi bo’linma deb qarab 3 sig’imli obyekt PI roslagich uchun hisoblandi:
Boshqaruv tizimining kompyuter modeli “MATLAB” dasturi asosidagi blok sxemasi quyida keltirilgan:
1 * 1 2 ) ( 1
T K p W
1 * 2 1 ) ( 1
T K p W
1 * 3 1 ) ( 1
T K p W
DY T DY Kp m * 1 1 *
73
Optimal boshqarish tizimini sintez qilish tartibi, rostlagichni tanlash, rostlagichning sozlash parametrlarining optimal qiymatlari quyida keltirilgan kompyuter modeli natijalari asosida aniqlanadi:
Rostlagich ko’rsatkichlari ma'lum bo’lgandan so’ng, GOST 21.404.85. foydalanib, texnologik jarayonni avtomatlashtirishning funksional sxemasini ya'ni, obyektning optimal boshqarish chizmasini chizdim.
№
Ko’rsatkich O’rnatish joyi
O’lchov asbobining nomi va tavsifi
Turi Soni 1- 1 Harorat Joyida
Raqamli harorat o’lchagich
ТI 170011 1 1- 2 Харорат Joyida
Raqamli rostlagich TF 170011 1 1-
Харорат
Raqamli masofaviy boshqarish TP 170011 1 1- 4 Харорат Joyida Raqamli ijrochi qurilma
TE 170011 1
TF
1‐2
TP 1 3 TI
1 1 Boshqaris h
Mahalliy
asboblar
74
75 16. Iqtisodiy qism Ishlab chiqarish dasturi-mahsulotning yillik ishlab chiqarish hajmi (natural va qiymat ifodasida)
Mahsulot nomi O’lcham 1000 dona mahsulot narxi, so’m Natural ifodasi
Qiymat ifodasi, mlrd so’m № 1
2 3 4 5 1 Choynak dona 2830371,7 1500 4,2455
2 Piyola dona
1047840
3500 3,6674
3 Kosa dona 1797237,8 2000 3,5945 4
dona 1582014,2 3000 4,746 To’g’ri moddiy sarflarning ochilishi 1000 dona mahsulot uchun
Yillik sarf № Sarf
moddalar O’lc h
Baho
so’m Miq. So’m Miq.
mln
so’m 1 Xom
ashyo va
asosiy materiallar:
1,5 mln dona Choynak uchun:
a) Kaolin b) Giltuproq c) Dala shpati d) Kvarts qumi e) Dolomit
kg kg
kg kg
kg
700 100 250
150 150
273,88
75,3 143,8
191,7 10
191716
7530 35950
28755 1500
410655 112950
215700 287550
15000 287,574
11,295 53,925
43,133 2,25
3,5 mln dona Piyola
uchun: a) Kaolin b) Giltuproq c) Dala shpati d) Kvarts qumi e) Dolomit
kg
kg kg
kg kg
700 100 250
150 150
77,2
21,23 40,53
54,04 5
54040
2123 10132,58 8106 750
270200 74305
141855 189140
17500 189,14
7,43 35,464
28,371 2,625
2 mln dona Kosa
uchun: a) Kaolin b) Giltuproq c) Dala shpati d) Kvarts qumi e) Dolomit
kg
kg kg
kg kg
700
100 250
150 150
165,6
45,54 86,94
115,92 6
115920 4554
21735 17388
900 331200
91080 173880
231840 12000
231,84 9,108
43,47 34,776
1,8
76
3 mln dona
Likopcha uchun: a) Kaolin b) Giltuproq c) Dala shpati d) Kvarts qumi e) Dolomit
kg
kg kg
kg kg
700 100 250
150 150
136,92 37,65 71,88
95,84 6
95844
3765 17970
14376 900
410760 112950
215640 287520
18000 287,532
11,295 53,91
43,128 2,7
2 Yordamchi materiallar:
Choynak uchun
132725,5
199,088
Piyola uchun
37575,75
131,515 Kosa
uchun 80248,5 160,497
Likopcha uchun 66427,5 199,283 3 Ishlatiladigan chiqindi (ayriladi):
Choynak uchun
Piyola uchun
29,7 11272,7 103950 39,45 Kosa
uchun 63
24074,55 126000
48,15 Likopcha uchun
4 Tabiiy gaz:
Choynak uchun
206250 309,375 Piyola uchun
65000
227,5 Kosa
uchun 130000 260 Likopcha uchun
75000
225 5 Elektr energiya:
Choynak
uchun 135000 202,5 Piyola
uchun
40000
140
Kosa uchun
80000
160 Likopcha uchun
60000
180 6 Jami:
Choynak uchun
699608,8
1049,41
Piyola uchun
206454,6
722,595 Kosa
uchun 426671 853,34 Likopcha uchun
314354,3
943,068
77 Mahsulot ishlab chiqarish tannarxining kalkulyatsiyasi Yillik ishlab chiqarish hajmi: Choynak: 1,5 mln dona Kosa: 2 mln dona Piyola: 3,5 mln dona Likopcha: 3 mln dona Sarf moddalar Sarflar qiymati
1000 dona
mahsulot uchun, so’m Yillik hajmi, mln so’m № 1 2
1 To’g’ri moddiy sarflar: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
699608,8 206454,6 426671
314354,3
1049,41 722,595 853,34
943,068 2 Mehnatga doir to’g’ri sarflar, shu jumladan: a) Ishlab chiqarish ishchilarining ish haqi b) Sug’urta ajratmalari ( yagona ijtimoiy to’lov 22%) Choynak uchun a)
b)
a)
b) Kosa uchun a)
b) Likopcha uchun a)
b)
230000 50600
100000
22000
150000
33000
150000
33000
345
75,9
350
77
300
66
450
99
3 Materialga doir yondosh sarflar ---
--- 4 Mehnatga doir yondosh sarflar --- ---
5 Asosiy fondlar amortizatsiyasi: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
204000 95000 135000
140000
306 332,5 270
420
78
6 Boshqa (shu jumladan ustama) sarflar: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
102000 155000
155000
348 357
310 465
7 Ishlab chiqarish tannarxi: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
1416208 525454,6 899671
792354,3
2124,3 1839,09 1799,34
2377,06 8 Davr
xarajatlari: Choynak uchun Piyola uchun Likopcha uchun
728013 268363,6 461872,75 406141,25
1092 939,27
923,75 1218,42
9 Umumiy sarflar: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
2144221
793818,2 1361543,8 1198495,6
3216,3 2778,36 2723,09
3595,48 10 Foyda: Choynakdan Piyoladan Kosadan Likopchadan
214422,1 79381,82 136154,38 119849,56
321,63 277,836 272,309
359,548 % 11 Mahsulot rentabelligi: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun 15,14 15,1
15,13 15,12
12 Korxonaning ulgurji bahosi:
Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
2358643,1 873200 1497698,2 1318345,2
3537,93 3056,2 2995,4
3955 13 Kelishilgan (erkin sotish) baho, 20% QQS bilan: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
2830371,7 1047840
1797237,8 1582014,2
3667,44 3594,48
4746
79 ASOSIY IQTISODIY KO’RSATKICHLAR HISOBI Ko’rsatkichlar O’lcham Loyiha
bo’yicha № 1
2 3 1 Yillik ishlab chiqarish mahsuloti hajmi: a) Natural ifoda b) Tovar mahsulotining qiymati Choynak uchun a)
b)
Piyola uchun a)
b) Kosa uchun a)
b) Likopcha uchun a)
b)
mln dona/yil mlrd so’m/dona mln dona/yil
mlrd so’m/dona mln dona/yil
mlrd so’m/dona mln dona/yil
mlrd so’m/dona
1.5
4,2455
3.5
3,6674 2
3,5945
3 4,746
2 1000 dona mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi: Choynak uchun Piyola uchun Likopcha uchun
so’m/dona so’m/dona so’m/dona so’m/dona
793818,2 1361543,8 1198495,6 3 Yillik mahsulotning tannarxi: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
mlrd so’m mlrd so’m mlrd so’m mlrd so’m
3,2163 2,77836 2,72309
3,59548 4 1000 dona mahsulotning erkin sotish bahosi: Choynak uchun Piyola uchun Kosa uchun Likopcha uchun
so’m/dona so’m/dona so’m/dona so’m/dona
1047840 1797237,8 1582014,2 5 Yillik foyda: Choynakdan Piyoladan Kosadan
mln so’m mln so’m mln so’m
321,63 277,836 272,309
80 Likopchadan mln so’m 359,548 6
(samaradorligi):
%
7 1 ishlovchining o’rtacha oylik ish haqi ming so’m 757 8 1 ishchining o’rtacha oylik ish haqi ming so’m 781
81 17. Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning mamlakatimizni 2013- yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2014-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi 2) Булавин И. А “Технология фарфорового и фаянсового производство” “Легкая индустрия”, 1975. 3) Августиник А.И. Керамика. Л., Стройиздат, 1975. 4) Мороз И.И., Комская М.С., Олейникова Л.Л.Справочник по фарфорово- фаянсовой промышленности. Том 2. М., Легкая индустрия, 1980. 5) Мороз И.И. Технология фарфоро-фаянсовых изделий. М.Стройиздат, 1984. 6) Ильевич А. П. “Машины и оборудование для заводов по производству керамики и огнеупоров” Высшая школа. 1979. 7) П. В. Левченко “Расчети печей и сущилок силикатной промишленности” Высшая школа. 1968. 8) Alimjonova J. I. “Chinni fayans buyumlar texnologiyasi” Toshkent. 2005. 9) M. N. Yusupova, A. A. Ismatov “Keramika va olovbardosh materiallar texnologiyasi” Toshkent. 2011. 10) A. A. Ismatov “Silikat va qiyin eriydigan nometall materiallar texnologiyasi” Toshkent, 2006. 11)
D. Sharipov, A. Ismatov “ Silikat va qiyin eriydigan materiallar ishlab chiqaruvchi korxonalar uskunalari va ularni loyihalash asoslari” Toshkent, 2005. 12) WWW.GOOGLE.RU , ZIYONET.UZ saytlari
Download 0.57 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|