Toshkent kimyo-texnologiya instituti «vinochilik texnologiyasi va sanoat uzumchiligi» fakulteti «biotexnologiya» kafedrasi
Download 4.48 Mb. Pdf ko'rish
|
Biologiya ma\'ruza 2022
- Bu sahifa navigatsiya:
- 8 – MAVZU: Oziq-ovqat mahsulotlari havfsizligi.
|
NATRIY GLUTAMAT OLISH
Natriy glutamat: COONa NH CH CH HOOC − − − ) 2 ( 2 2 − texnik glutamin kislotadan olinadi. Kislota kristallari suvda eriydi, suvli eritmani faol ko‘mir bilan ishlov berilib 60-70S haroratda kristallar erishi to‘liq ta’minlanadi. Keyin glutamin kislota eritmasi 45-50% li NaOH eritmasi bilan rN-6,8 bo‘lguncha neytrallanadi va shundan keyin filtrlanadi. Filtrat vakuum-bug‘latish uskunasida 40-50S haroratda bug‘lantirilib, so‘ngra sovutiladi. Kristallizatsiya past haroratda 3 sutka davomida amalga oshiriladi. Glutamat natriy glutamat kristallari dastlabki eritmadan sentrifugada ajratilib issiq havoda quritiladi. Tayyor maxsulot 98% asosiy moda (natriy glutamat) saqlaydi. 2-ilova Mavzu bo‘yicha nazorat savollari. Aminokislotalarni mikrobiologik sintez yo‘li bilan olish kimyoviy sintezga nisbatan qanday afzalliklarga ega? Lizin olish uchun ekish materiali qanday o‘stiriladi? Glutamin kislota va natriy glutamat qaerlarda qo‘llaniladi? Qanday mikroorganizmlar glutamin kislota produtsenti hisoblanadi? Glutamin kislota biosintezi uchun uglerod manbasi sifatida qanday xom ashyolar qo‘llaniladi? Natriy glutamat qanday olinadi? 3-ilova Mavzu bo‘yicha foydalanilgan adabiyotlar. 1. Mirxamidova R., Vaxobov A.X., Davronov Q., Tursunboeva G.S. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. Darslik.Ilm ziyo.Toshkent-2014. 336 b. 2. С.И.Колесников. Обшая биология. Учебного пособия. Москва. 2020 г. Стр 287. 3. Н.В.Чебишев. Биология. Учебник для студентов высших учебник заведений. 2016 г. Стр. 640. 8 – MAVZU: Oziq-ovqat mahsulotlari havfsizligi. 1-ilova Reja: 1. Oziq-ovqat xavfsizligi xaqida tushincha. 2. Oziq-ovqat xavfsizligini asosiy qoidalari. 3. Oziq-ovqat xavfsizligini ISSO standartlariga mosligi. 4. HACCP xaqida tushincha 5. Oziq-ovqat xavfsizlik tizimi. 6. Oziq-ovqat xavfsizlik tizimi asosiy avzalliklari Oziq-ovqat xavfsizligi- ilmiy intizom sifatida ishlatiladi tasvirlash ishlov berish, tayyorgarlik va oziq-ovqat mahsulotlarini saqlash oldini olish usullarida oziq-ovqat bilan bog'liq kasallik. Umumiy ovqatni iste'mol qilish natijasida kelib chiqadigan o'xshash kasalliklarning ikki yoki undan ortiq holatlarining paydo bo'lishi oziq-ovqat bilan yuqadigan kasallik deb ataladi.[1] Bunga potentsialdan qochish uchun bajarilishi kerak bo'lgan bir qator tartib-qoidalar kiradi sog'liq uchun xavfli. Shu tarzda oziq-ovqat xavfsizligi ko'pincha bir-biriga to'g'ri keladi oziq-ovqat himoyasi iste'molchilarga zarar etkazilishining oldini olish. Ushbu fikr doirasidagi yo'llar sanoat va bozor o'rtasidagi xavfsizlik, so'ngra bozor va iste'molchi o'rtasidagi xavfsizlikdir. Sanoatni bozor amaliyotini hisobga olgan holda, oziq-ovqat xavfsizligi masalalari oziq-ovqat mahsulotlarining kelib chiqishini, shu jumladan tegishli amaliyotlarni o'z ichiga oladi oziq-ovqat mahsulotlarini markalash, ovqat gigiena, oziq-ovqat qo'shimchalari va pestitsid qoldiqlari, shuningdek siyosatlar biotexnologiya oziq-ovqat va hukumat boshqaruviga oid ko'rsatmalar Import va eksport tekshirish va sertifikatlash oziq-ovqat uchun tizimlar. Bozorni iste'molchilar amaliyotiga qarab ko'rib chiqishda odatdagi fikr shuki, oziq-ovqat bozorda xavfsiz bo'lishi kerak va iste'molchiga oziq-ovqat mahsulotlarini xavfsiz etkazib berish va tayyorlash kerak. Oziq-ovqat uzatishi mumkin patogenlar bu odam yoki boshqa hayvonlarning kasalligi yoki o'limiga olib kelishi mumkin. Asosiy vositalar bakteriyalar, viruslar, mog'or va qo'ziqorin (bu lotincha qo'ziqorin ). Bundan tashqari, u patogenlar uchun o'sish va ko'payish vositasi bo'lib xizmat qilishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlarda oziq-ovqat tayyorlashning murakkab standartlari mavjud, ammo kam rivojlangan mamlakatlar standartlar kamroq va ushbu standartlarning bajarilishi kamroq. Yana bir asosiy masala - bu etarli darajada xavfsiz suv, bu odatda kasallik tarqalishida hal qiluvchi omil hisoblanadi. Nazariy jihatdan, oziq-ovqat zaharlanishining 100% oldini olish mumkin. Ta'minot zanjirida ishtirok etadigan odamlar soni, shuningdek, qancha ehtiyot choralari ko'rilmasin, oziq-ovqat mahsulotlariga patogenlar kiritilishi mumkinligi sababli bunga erishib bo'lmaydi. JSSV, quyidagilar: Ovqatni ifloslanishining oldini oling patogenlar odamlar, uy hayvonlari va zararkunandalardan tarqalish. Tayyorlangan taomlarni ifloslanishiga yo'l qo'ymaslik uchun xom va pishirilgan ovqatlarni ajratib oling. Patogenlarni yo'q qilish uchun oziq-ovqat mahsulotlarini tegishli vaqt va tegishli haroratda pishiring. Ovqatni tegishli haroratda saqlang. Foydalanish xavfsiz suv va xavfsiz xom ashyolar. Entsiklopediya site:ewikiuz.top 200 ortiq kasalliklar oziq-ovqat zanjiri bo‘ylab tarqalishi mumkin, bu esa barqaror oziq-ovqat ishlab chiqarishni eng katta muammolardan biriga aylantiradi. Oziq-ovqat savdosining globallashuvi oziq-ovqat xavfsizligini yanada qiyinlashtiradi, oziq-ovqat xavfsizligini boshqarish tizimlari uchun ISO 22000 o‘z vaqtida javob beradi. ISO 22000 “Oziq-ovqat xavfsizligini boshqarish tizimlari. Oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish zanjirida ishtirok etuvchi tashkilotlarga qo‘yiladigan talablar” – bu oziq-ovqat xavfsizligini boshqarish tizimiga qo‘yiladigan talablarni belgilaydigan Xalqaro Standartlashtirish Tashkiloti (ISO) standartidir. U oziq-ovqat mahsulotlariga xavfli jismoniy, kimyoviy va biologik ifloslantiruvchi moddalarni tushishi bilan bog‘liq xavflarni boshqarish uchun mo‘ljallangan. Umumiy ovqatlanish korxonalari oziq-ovqat ta’minoti zanjirida muhim o‘rin tutadi, shuning uchun ularga HACCP tamoyillariga asoslangan oziq-ovqat xavfsizligi tizimini joriy etish ayniqsa muhimdir. HACCP tizimining asosiy maqsadi iste’molchi uchun oziq-ovqat mahsulotlarining xavfsizligini kafolatlashdir, bu inson hayoti va sog‘lig‘ini himoya qilishni anglatadi. Ushbu standart oziq-ovqat ta’minoti zanjiridagi barcha turdagi tashkilotlarga oziq-ovqat xavfsizligini boshqarish tizimlarini qo‘llash va yakuniy iste’molchi manfaati uchun bir-biri bilan yaxshiroq o‘zaro hamkorlik qilish imkonini beradi. Tajriba shuni ko‘rsatadiki, ISO 22000 standarti talablariga muvofiq tizimni ishlab chiqish va joriy etish quyidagi shartlar bajarilganda eng samarali hisoblanadi: - yaxshi ishlab chiqilgan va boshqariladigan zaruriy tizimlarning mavjudligi; - yaxshi SMТdan foydalanish; - oziq-ovqat xavfsizligi va uni doimiy takomillashtirishga qaratilgan boshqaruv madaniyatining mavjudligi. ISO 22000 sertifikati yakuniy mahsulot xavfsizligiga ta’sir qiluvchi oziq-ovqat ishlab chiqarish va ta’minot zanjirining barcha elementlarini qamrab oladi. Standart oziq-ovqat xavfsizligini boshqarish tizimlariga qo‘yiladigan talablarni belgilaydi. ISO 22000 oziq-ovqat xavfsizligining yagona standarti bo‘lib, u turli milliy standartlarni amalga oshirish oson va jahon miqyosida e’tirof etilgan, tushunarli talablar to‘plamiga birlashtiradi. Bu jahon miqyosida tan olingan standart qishloq xo‘jaligidan tortib oziq- ovqat mahsulotlarini saqlash va ovqatlanishgacha bo‘lgan ta’minot zanjiridagi barcha tashkilotlar tomonidan qo‘llanilishi mumkin. ISO 22000 sertifikatining afzalliklari oziq-ovqat mahsulotlarini yetkazib berish zanjiri bo‘ylab mahsulotlarni sotish jarayonini soddalashtirish, oziq-ovqat xavfsizligi standartlariga muvofiqligini namoyish etish orqali ularning raqobatbardoshligini oshirish, tahdidlarni nazorat qilish va kamaytirish hamda oziq-ovqat xavfsizligiga sodiqligini tasdiqlashdan iborat. oziq-ovqat xavfsizligi juda keng tushuncha bo’lib, u, eng avvalo, aholi ehtiyojini fiziologik me’yorlarga mos ravishda iste’mol tovarlari bilan ta’minlashni nazarda tutadi. Biroq keyingi paytda oziq- ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o’sishi aholi soni va ehtiyojlarining ortishidan orqada qolayotgani, ayniqsa, qishloq xo’jaligi hamda qayta ishlash sanoati rivoji uchun yetarli sharoit mavjud bo’lmagan mamlakatlarda muammo tobora chuqurlashib borayotgani tashvishlanarlidir. Shunday murakkab bir paytda O’zbekistonimizda aholining muhim kundalik iste’mol tovarlariga bo’lgan talabi to’liq qondirilibgina qolmay, katta miqdorda eksport qilinayotgani tahsinga loyiq. Gap shundaki, yurtimizda jon boshiga qariyb 300 kilogramm sabzavot, 75 kilogramm kartoshka va 44 kilogramm uzum to’g’ri kelmoqda. Bu optimal, ya’ni maqbul deb hisoblanadigan iste’mol me’yoridan uch barobar ko’pdir. Qolaversa, 180 turdan ortiq sarxil meva-sabzavot va ularni qayta ishlash asosida tayyorlangan mahsulotlar dunyoning 80 ta davlatiga eksport qilinayotgani kimni quvontirmaydi deysiz?! BMTning Oziq-ovqat va qishloq xo’jaligi tashkiloti bosh direktori Joze Gratsianu da Silva 2014 yilning 5-6 iyun kunlari Toshkent shahrida o’tkazilgan “O’zbekistonda oziq-ovqat dasturini amalga oshirishning muhim zaxiralari” mavzuidagi xalqaro -konferensiyada so’zlagan nutqida mamlakatimizda mazkur jabhada qo’lga kiritilayotgan yutuqlarga alohida to’xtalib, jumladan, shunday degan edi: “2000 yillarning boshlaridan bugungi kungacha O’zbekiston qishloq xo’jaligi sohasida hamda oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash borasida ulkan taraqqiyotga erishdi. 2000 yildan boshlab qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishi va hosildorlik muttasil oshirib kelinayotgani bunday hayratlanarli yutuqlarning bosh omilidir”. Darhaqiqat, O’zbekiston — qishloq xo’jaligida ko’p yillik boy tajriba va yuksak ilmiy salohiyatga ega mamlakat. Biroq mustabid tuzum davrida paxta yakkahokimligi halokatli darajada avj olishi oqibatida iqtisodiyot biryoqlama yo’ldan ketdi. Istiqlolga erishgach, soha tubdan isloh qilinib, yurtimiz qishloq xo’jaligi tarixida tamomila yangi davr boshlandi. Prezidentimiz Islom Karimovning 1991 yil 29 noyabrdagi “Respublikada dehqon (fermer) xo’jaliklarini yanada mustahkamlash va -tadbirkorlik faoliyatini davlat yo’li bilan qo’llab-quvvatlash to’g’risida”gi Farmoni bunda tamal toshi bo’lib xizmat qildi. Respublikamiz agrar soha xodimlarining bugungi mehnatlari zamirida qishloq xo’jaligi mahsulotlari yetishtirishni ko’paytirish orqali xalqimizning oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, turmush farovonligini oshirish, iqtisodiyotni yanada rivojlantirishdek yuksak vazifalar mujassam. Soha ravnaqiga qaratilayotgan e’tibor, qishloq odamlariga yaratib berilayotgan munosib mehnat sharoitlari tufayli ushbu ezgu maqsadga to’liq erishilmoqda. Bunday deyish uchun asoslarimiz yetarli, albatta. Masalan, 1990 yilda yurtimiz aholisining oziq-ovqat mahsulotlari, jumladan, go’sht, sut va qandolat mahsulotlariga bo’lgan ehtiyoji, asosan, import hisobiga qondirilgan bo’lsa, bugungi kunda ularning deyarli barchasi o’zimizda ishlab chiqarilgan mahsulotlar evaziga qoplanmoqda. O’tgan davrda aholi soni 11 milliondan ziyod o’sganiga qaramay, jon boshiga go’sht iste’moli 1,4 barobar, sut va sut mahsulotlari 1,5 karra, kartoshka 1,9 marta, sabzavot 2,6 barobardan ziyod, meva 6,3 marta ortgani ko’p narsani anglatadi. Shubhasiz, bu muvaffaqiyatlar negizi Yurtboshimiz tashabbusi bilan 1989 yilda, ya’ni sobiq ittifoq davridayoq, qishloq aholisini ijtimoiy himoya qilish, ularning daromadlarini oshirish va oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirishni ko’paytirish maqsadida ko’plab oilalarga tomorqa berila boshlanganiga borib taqaladi. Uzoqni ko’zlagan holda boshlangan ushbu sa’y-harakatlar Prezidentimizning 1991 yil 11 yanvardagi “Kolxozchilar, sovxozlarning ishchilari va qishloq joylarida yashovchi boshqa fuqarolarning shaxsiy yordamchi xo’jaliklarini yanada rivojlantirishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi Farmoniga muvofiq, yanada keng quloch yozdi. Har bir haridor mahsulot sotib olar ekan, birinchi galda uning o'z hayoti uchun xavfsiz ekanligiga e'tibor beradi. Ishlab chiqarilgan sanasini tekshirib, xafsala qilsa, tarkibini o'qib ko'radi. Anglaganingizdek, mahsulot sotuvining samarali yo'lga qo'yilishida sifat va xavfsizlik ko'rsatkichlarining ahamiyati katta. Ayniqsa, eksportyorlar uchun bu juda muhim masalalardan biri. Bu borada ularga XTNTN tizimi yordamga keladi. XTNTN tizimi inglizcha HASSP - Hazard Analysis and Critical Control Points so'zlaridan olingan bo'lib, “xatarlarni tahlil qilish va muhim nazorat nuqtalari”, degan ma'noni anglatadi. Bu AQSH milliy aerokosmik agentligi (NASA)ga asoslangan Pilsburi kompaniyasi tomonidan qat'iy ishonch ostida ishlab chiqilgan havfsizlik tizimi bo'lib, ilk bor amerikalik kosmonavtlar uchun oziq-ovqat havfsizligini ta'minlash maqsadida qo'llanilgan. 1980 yilga kelib esa AQSH Fanlar akademiyasi oziq-ovqat sanoatida sifat menejmenti tizimlarini rivojlantirish uchun ishlatishni taklif qilgan paytda ishlab chiqilgan. Xavfsizlik tizimi XTNTN maxsus dastur bo'lib, har bir korxonaga induvidual o'rnatiladi. Unga ishlab chiqarish ob'ektidagi xodimlar, jihozlar va mahsulotlar haqidagi ma'lumotlar joylanadi. Aytish kerakki, bu tizimdan foydalanish ixtiyoriy. Korxonalar ISO 22000 xalqaro (oziq-ovqat mahsulotlari havfsizlik tizimi) standartini joriy qilib, sertifikatlashtirishi yoki mazkur tizimini yaratib, Sog'liqni saqlash vazirligi huzuridagi Sanitariya–epidemiologik osoyishtalik agentligi tomonidan ushbu dastur o'rnatilgani to'g'risida xulosa olishi mumkin. Har yili bu ma'lumotlar yangilanib, yangidan sertifikat olinishi lozim. Mazkur tizimning vazifasi, mahsulot ishlab chiqarish va iste'molchiga etkazib berishning barcha jarayonlarida xatarli nazorat nuqtalariga e'tibor qaratish va oziq-ovqat mahsulotlari iste'moli bilan bog'liq barcha mavjud tavakkalchilik turlari hamda maqsadli nazorat yo'nalish choralarini qo'llash natijasida yo'qotishlarning oldini olish yoki ularni aqlan qo'llash darajasigacha kamaytirishdir. Tizim asosiy avzalliklari Bugungi kunda ko'pchilik sanoat korxonalarida ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar havfsizligi va sifatini xalqaro talab darajasiga ko'tarish, raqobatbardoshligini oshirish hamda sifatni boshqarish uchun ISO 9001 va ISO 22 000 xalqaro standartlari joriy qilina boshlandi. Agar mazkur tizim respublikadagi barcha oziq-ovqat sanoat korxonalarida joriy qilinsa, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning xavfsizligi ta'minlanib, sifat jihatidan ham raqobotbardoshligi ortadi. Oziq-ovqat ishlab chiqarish va iste'molchiga etkazish jarayonlari zanjirida ortiqcha yo'qotishlar kamayadi, samaradorlik oshadi, mehnat resurslarini oziq-ovqatdan kasallanishi hamda ish vaqtini yo'qotishiga barham beradi. Natijada esa davlat manfaat ko'radi. Tizimning ishlab chiqarish jarayonlarini mikrobiologik, biologik, jismoniy, kimyoviy va boshqa ifloslanish xavfidan himoya qilish vazifasi ham bor. Bu orqali oziq- ovqat ishlab chiqaruvchi sub'ektlar o'z mahsulotlarini bozorga chiqarish davrida ularning iste'mol bo'yicha xavfsizligi va savdo belgisi (brendi) himoyasini ta'minlaydi. Bilasiz, korxonalarda asosiy ishni eng so'nggi modeldagi asbob-uskunalar bajarsa-da, inson qo'l mehnati ham zarur bo'ladi.Aytaylik, ish jarayonida yaroqsiz masalliqlarni saralash, tayyor mahsulotni qadoqlash, uni maxsus idishlarga joylashtirish kabi bosqichlarda ishchilar faol qatnashadi. Ana shu jarayonda mazkur tizimning ahamiyati ortadi. Korxona markaziy dasturiga o'rnatilgan xavfsizlik tizimi sanatariya-epidimolik me'yorlariga rioya qilinishini ham nazorat qiladi. Bundan tashqari, ISO 22 000 “Oziq-ovqat mahsulotlari havfsizlik menejment talablari” xalqaro standarti asosida XTNTN printsipida tuzilgan menejment tizimi korxonalarga nafaqat Evropa Ittifoqi talablariga mos, balki EI va EOII oziq-ovqat bozorida kuchli raqobatga chidash qobiliyatiga ega mahsulotlar ishlab chiqarish imkoniyatini ham beradi. Qonunchilikdagi ahamiyati va prinsiplari XTNTN tizimini qadr-qimmati oziq-ovqat ishlab chiqarishni barcha bosqichida davriy nazorat yordamida xatolarni oldini olish va oldindan ko'ra bilish bilan o'lchanadi, dedik. Qolaversa, bu iste'molchilar uchun muhim masala hisoblangan xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlarini iste'mol qilishini kafolatlashda ham muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari, XTNTNni qo'llash me'yoriy va qonunchilik talablarini bajarishni ta'minlaydigan a'lo darajadagi argumentdir. XTNTN barcha oziq-ovqat tizimida, qishloq xo'jalikning birinchi ishlab chiqarishi (o'simlikshunoslik va chorvachilik) dan boshlab va toki ulgurji-chakana savdo bilan yakunlanib, oziq-ovqat mahsulotlari chaqiradigan kasalliklar to'g'risida eng afzal effektiv va optimal ogohlantirish tizimi hisoblanadi. Har bir sohada bo'lgani kabi, bu tizimning ham o'ziga xos ishlash printsiplari bor. Xususan, xavfni (xavfli faktorlar) ziyraklik bilan tahlil qilish, nazorat kritik nuqtalarini (KNN) aniqlash, har bir nazorat nuqtalarini kritik chegaralarini o'rnatish, kritik nazorat nuqtalarini monitoring protsedurasini o'rnatish (qanday?, kim?, qachon?), korriktirovkalash harakatini ishlab chiqish, hisobot va hujjat yuritish protsedurasi hamda XTNTN tizimining hujjatlar to'plamini tekshirish protsedurasini o'rnatish kabilar tizimning bexato va benuqson ishlashini ta'minlaydi. Foydali faktorlar XTNTNni joriy qilishdan keladigan foyda beshta asosiy faktorlarni bajarilishiga qarab aniqlanadi. Jumladan, musaffolikni oshirish, yaroqsiz mahsulotning miqdori hamda sarmoya sarfini kamaytirish, aylanma va bozor ulushini ko'tarish hamda samaradorlikni oshirishdagi ko'rsatkichlarda tizimning foydasi yaqqol ko'zga tashlanadi. Tan olish kerakki, butun dunyoda hukm surayotgan pandemiya odamzotni gigiena qoidalariga qat'iy rioya qilgan holda yashashni o'rgatmoqda. Bunday vaziyatda mazkur tizimning ahamiyati yanada ortdi. Pandemiya davomida va undan keyingi davrda ham har qanday mahsulot jiddiy tekshiruv va xavfsizlik standartlari asosida iste'molchiga etib borishi talab etilmoqda. SHundan kelib chiqib, har bir korxona mazkur xavfsizlik tizimini o'zi ishlab chiqib, faoliyatiga joriy qilsa, iste'molchilarning mahsulot sifatiga bo'lgan ishonchini qozonadi. Qolaversa, jahon bozorida ham o'z o'rnini mustahkamlab oladi. Quyidagilar oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashning asosiy yo‘nalishlari etib belgilanadi: oziq-ovqat xavfsizligi sohasida me'yoriy-huquqiy bazani takomillashtirish; qishloq xo‘jaligiga mo‘ljallangan yerlar va suv resurslaridan oqilona foydalanish; asosiy turdagi qishloq xo‘jalik va oziq-ovqat mahsulotlari, xom-ashyoni ichki ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirish; chorvachilik, parrandachilik, baliqchilik sohasini barqaror rivojlantirish, mahsulot ishlab chiqarish hajmlarini ko‘paytirish, ozuqa bazasini mustahkamlash; qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish infratuzilmasini yaxshilash; oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligini ta'minlash; aholini barcha qatlamlarini oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlanishi uchun iqtisodiy imkoniyatlarini oshirish; oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashni davlat tomonidan tartibga solish va nazorat qilish. 2019-2024 yillarda mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash milliy dasturi tasdiqlanadi. Quyidagilar oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashning ichki omillari hisoblanadi: qishloq xo‘jaligida oziq-ovqat mahsulotlari yetishtirishda foydalaniladigan yer va suv resurslarining hajmi, sifati va ulardan samarali foydalanish imkoniyatlari; oziq-ovqat mahsulotlari, shu jumladan ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqarish, saqlash va sotish sohasiga innovatsion texnologiyalarni joriy qilish darajasi; ichki va tashqi bozorlarda mamlakatda ishlab chiqarilayotgan oziq-ovqat mahsulotlarining raqobatbardoshlik darajasi; milliy oziq-ovqat sanoati salohiyatining rivojlanganlik holati; oziq-ovqat mahsulotlari importi va eksportining nisbati; aholi keng qatlamlarining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabini mahsulot turlari, hajmi va sifati bo‘yicha ichki ishlab chiqarish hisobiga ta'minlash darajasi; aholi daromadlariga mos holda iste'mol tovarlari narxlarining o‘sish sur'ati; navi va sifati kafolatlangan, ichki va tashqi bozorlarda xaridorgir bo‘lgan mahalliy urug‘ va ko‘chat ta'minotining barqarorligi; chorva hayvonlarining zotini yaxshilash va mahalliy zotlarning mahsuldorligini oshirish bo‘yicha seleksiya va naslchilik ishlarining tizimli tashkil etilganligi; ichki bozor konyunkturasi talabini muntazam o‘rganib borish asosida talab va taklifning muvofiqlashtirish tizimining mavjudligi; qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishga talab etiladigan moddiy-texnik resurslar ta'minotining barqarorligi hamda mahsulotlar baholari va ularni ishlab chiqarishga sarflanadigan moddiy- texnika resurslari va ko‘rsatiladigan xizmatlar narxlarining o‘sish darajasining mutanosibligi; hududlarda, ayniqsa qishloq joylarda infratuzilmani rivojlanish darajasi va uni rag‘batlantirish mexanizmlarining mavjudligi; tabiiy yaylovlarning hosildorligi va ulardan samarali foydalanish tizimining yo‘lga qo‘yilganligi; ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun aylanma mablag‘larning yetishmasligi va bank kreditlarining yuqoriligi; xom-ashyo yetkazib beruvchi va qayta ishlovchilar o‘rtasidagi shartnomaviy munosabatlarning bozor mexanizmlariga muvofiqligi. Quyidagilar oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashning tashqi omillari hisoblanadi: oziq-ovqat mahsulotlariga dunyo bo‘yicha narxni ortib borishi va rivojlanayotgan davlatlar talabining ko‘payishi; iqlim sharoitlarining o‘zgarishi; bioyoqilg‘i ishlatish ko‘lamining ko‘payishi; geosiyosiy omillar. Oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash mexanizmlari belgilangan maqsadli mezonlar asosida quyidagi tadbirlar uyg‘unligida amalga oshirish orqali ta'minlanadi: respublikaning barcha hududlari darajasida oziq-ovqat xavfsizligini aniqlash, baholash va kutilishi mumkin bo‘lgan xavfni oldindan bilish tizimini joriy qilish; oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash bo‘yicha xalqaro talablarga uyg‘unlashgan me'yoriy-huquqiy hujjatlar tizimi joriy qilish; respublikaning barcha hududlari darajasida belgilangan maqsadli mezonlarni bajarishni ta'minlovchi agrosanoat majmuasini barqaror rivojlantirish va oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashni tartibga solish va boshqarish tizimini joriy qilish. 2-ilova Mavzu bo‘yicha nazorat savollari. 1. Oziq-ovqat xavfsizligi xaqida nimalarni bilasiz? 2. Oziq-ovqat xavfsizligida ISSO ni ahamiyati nimalardan iborat? 3. Qonunchilikda oziq-ovqat xavfsizligi qanchalik o’rni katta 4 Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashda qanday tashqi omillarni ta’siri mavjud? 5. Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashning qanday mexanizmlari mavjud? 3-ilova Mavzu bo‘yicha foydalanilgan adabiyotlar. 1. Mirxamidova R., Vaxobov A.X., Davronov Q., Tursunboeva G.S. Mikrobiologiya va biotexnologiya asoslari. Darslik.Ilm ziyo.Toshkent-2014. 336 b. 2. С.И.Колесников. Обшая биология. Учебного пособия. Москва. 2020 г. Стр 287. 3. Н.В.Чебишев. Биология. Учебник для студентов высших учебник заведений. 2016 г. Стр. 640. Download 4.48 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|