Toshkent moliya instituti bank ishi fakulteti

Kredit 22408 – “Lizing (moliyaviy ijara) bo’yicha hisoblangan foizlar”
Lizing oluvchi bank tomonidan lizing to’lovlari to’langanda quyidagi buxgalteriya o’tkazmalari amalga oshiriladi:
Debet 22408 – “Lizing (moliyaviy ijara) bo’yicha hisoblangan foizlar”
Debet 22100–“Lizing (moliyaviy ijara) bo’yicha majburiyatlarning tegishli mos hisobvarag’i”
Kredit – “Bankning vakillik yoki lizing beruvchining depozit hisobvarag’i”.
Lizing oluvchi bank tomonidan lizing ob’ekti bo’yicha amortizatsiya ajratmalari “O’zbekiston Respublikasi banklarida asosiy vositalarning buxgalteriya hisobi to’g’risida Yo’riqnoma” (ro’yxat raqami 1434, 2004 yil 17 dekabr) talablari asosida amalga oshiriladi va quyidagi buxgalteriya o’tkazmasi amalga oshiriladi:
Debet 56626–“Ob’ektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi bo’yicha eskirish summasi”
Kredit 16519–“Ob’ektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi bo’yicha yig’ilgan eskirish summasi (kontr-aktiv)”
Lizing obyektini yillik qayta baholash lizing oluvchi bank tomonidan qonunchilikda o’rnatilgan tartibda amalga oshiriladi. Lizing obyektini lizing oluvchi bankka o’tkazish quyidagi buxgalteriya o’tkazmalari orqali amalga oshiriladi:
Debet 16500 –“Asosiy vositalar (tegishli mos hisobvaraq)”
Debet 16519–“Obyektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi bo’yicha yig’ilgan eskirish summasi (kontr-aktiv)”
Kredit 16515–“Obyektlarni ijaraga olish va uni takomillashtirish huquqi”
Kredit 165xx–“Yig’ilgan eskirish summasi (tegishli mos hisobvaraq)”.
Lizing shartnomasi muddati oxirida lizing oluvchi bankka lizing ob’ektining sotish sanasidagi haqqoniy qiymatidan past narxda sotib olish huquqi berilgan bo’lsa, sotib olish quyidagi buxgalteriya o’tkazmasi orqali amalga oshiriladi:
Debet 22100–“Lizing (moliyaviy ijara) bo’yicha majburiyatlar”
Kredit –“Bankning vakillik yoki lizing beruvchining depozit hisobvarag’i”.
Tovar sotuvchi yoki xizmat ko’rsatuvchilarning debitor qarzlarini sotib olish bilan bog’liq operatsiyalar faktoring operatsiyalar hisoblanadi. Faktoring operatsiyalari banklar tomonidan va maxsus tashkil etilgan faktoring kompaniyalari tomonidan o’zaro tuzilgan shartnomalar asosida amalga oshiriladi.
Faktoring operatsiyalarning maqsadi sotilgan tovarlar yoki ko’rsatilgan xizmatlar uchun to’lovlarni faktoring kompaniyalari yoki bank mablag’lari hisobidan to’lash asosida muddati o’tgan to’lovlar va umidsiz qarzdorliklar miqdorini kamaytirishdan iboratdir.
Faktoring operatsiyalari bank tomonidan amalga oshirilganda banklarda maxsus bo’lim tashkil etiladi. Bankda faktoring operatsiyalari moliyaviy manbasi bo’lib bankning o’z mablag’lari, jalb etilgan va kredit mablag’lar hisoblanadi.
Bank sotilgan tovar yoki ko’rsatilgan xizmatlar uchun to’lov summasini zudlik bilan to’lab berish maqsadida sotuvchidan to’lov talabnoma yoki schetfakturada ko’rsatilgan summani diskont asosida sotib oladi va debitorga nisbatan barcha huquqni o’ziga o’tkazadi. Bank to’lov hujjatlarni sotib olishda asosiy e’tiborni sotib oluvchining moliyaviy barqarorligi, uning tovar yoki xizmatlarining sifati va bozordagi jozibadorligiga e’tibor qaratadi.
Banklarda faktoring operatsiyalari ko’zda tutilmagan 90966-“Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” hamda balansli 11101-“Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” va 11103-“Muddati o’tgan sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” hisobvaraqlarida hisobga olib boriladi.
Masalan, bank faktoring shartnomasiga asosan sotuvchining 100,0 mln so’mlik to’lov talabnomasini 3,0 mln so’m diskont komission to’lov va 30 kundan keyin sotib oluvchidan to’lov sumasi tushishini nazarda tutib, sotib oldi va quyidagi buxgalteriya yozuvlarini amalga oshirdi (sotuvchi va sotib oluvchi shu bankning mijozi hisoblanadi).
a). Balansli hisobvaraq bo’yicha:
Debet 11101– “Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” 97000000,0
Kredit 202XX– “Sotuvchining depozit hisobraqami”
b). Ko’zda tutilmagan hisobvaraq bo’yicha:
Debet 90966 – “Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” 97 000 000,0
Kredit 96331 – “Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring bo`yicha kontr-hisobvarag`i” 97 000 000,0
Sotib oluvchi to’lovni amalga oshirdi.
a). Balansli hisob varaq bo’yicha:
Debet 202XX – “Sotib oluvchining depozit hisobraqami” 100 000 000,0
Kredit 11101 – “Sotib olingan debitorlik qarzlari –Faktoring” 97 000 000,0
Kredit 45217 – “Sotib olingan debitorlik qarzlari bo’yicha daromadlar – Faktoring” 3 000 000,0
b). Ko’zda tutilmagan hisobvaraq bo’yicha:
Debet 96331 – “Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring bo`yicha kontr-hisobvarag`i” 97 000 000,0
Kredit 90966 – “Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” 97 000 000,0
Sotib oluvchi faktoring shartnomasida ko’zda tutilgan muddatda to’lovni to’lay olmadi.
a). Faktoring summasi muddati o’tgan faktoring hisobvarag’iga o’tkaziladi:
Debet 11103–“Muddati o’tgan sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” 97000000,0
Kredit 11101 –“Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring” 97000000,0
b). Bank faktoring operatsiyasi hisobidan yo’qotishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash bo’yicha zaxira shakllantirdi. Zaxira Markaziy bankning aktivlarni tasniflash bo’yicha joriy etilgan tegishli yo’riqnomasi asosida shakllantiriladi:
Debet 56814–“Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring bo’yicha ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni baholash”
Kredit 11199–“Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring bo’yicha ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash zaxirasi”
d). Bank faktoring summasini zararlarni qoplash bo’yicha shakllantirilgan
zaxira hisobidan qopladi:
Debet 11199 – “Sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring bo’yicha ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni qoplash zaxirasi”
Kredit 11103 – “Muddati o’tgan sotib olingan debitorlik qarzlari – Faktoring”
Banklarda muddati o’tgan yoki to’lovchining moliyaviy beqarorlik holatiga tushib qolishi natijasida vujudga kelgan zararlar bank boshqaruv kengashining qarori asosida zararlarni qoplash hisobidan yopiladi va ushbu summa kelgusida undirib olish maqsadida bankning tegishli ko’zda tutilmagan hisobvaraqlarida hisobga olib boriladi.
“Turonbank” ATBda kreditlash jarayonini amalga oshirishda bir qancha hisobvaraqlardan foydalaniladi. Buni yakka tartibdagi tadbirkorlik subyektini kreditlash misolida ko`rib chiqamiz. (Kredit bir yilgacha muddatga ajratilganda). Bular:
12601 – Yakka tartibdagi tadbirkorlarga berilgan qisqa muddatli kreditlar;
20218–Yakka tartibdagi tadbirkorlarning talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlari;
16309 – Kreditlar bo`yicha hisoblangan foizlar;
12605 – Yakka tartibdagi tadbirkorlarga berilgan muddati o`tgan kreditlar;
12699 – Yakka tartibdagi tadbirkorlarga berilgan qisqa muddatli kreditlar bo`yicha ko`rilishi mumkin bo`lgan zararlarni qoplash zaxirasi (kontr-aktiv);
15707 – Sud jarayonidagi kreditlar hisobvarag`i;
42101 – Yakka tartibdagi tadbirkorlarga berilgan qisqa muddatli kreditlar bo`yicha hisoblangan foizlar;
42105 – Yakka tartibdagi tadbirkorlarga berilgan muddati o`tgan kreditlar bo`yicha foizli daromadlar;
91501 – Berilgan kreditlar va lizinglar bo`yicha hisoblangan foizlar;
96335 – Aktivlar bo`yicha foizlar va vositachilik haqlari kontr-hisobvaraq;
96345 – Qarzdorlarning qisqa muddatli kreditlar bo`yicha majburiyatlari kontr-hisobvarag`i;
91809 – Bankning kredit va lizing barish majburiyati;
96351 – Bankning kredit va lizing berish majburiyati bo`yicha kontr-hisobvarag`i;
94503 – Garov sifatida olingan kafolat va kafilliklar;
96381 – Garov sifatidagi qimmatli qog`ozlar, mulklar va mulkiy huquq (talab) lar bo`yicha kontr-hisobvaraq;
95413 – Hisobdan chiqarilgan kreditlar;
96397 – Boshqa ko`zda tutilmagan holatlar hisobvaraqlari bo`yicha kontr-hisobvaraq;
56802 – Kreditlar bo`yicha ko`rilishi mumkin bo`lgan zararlarni baholash;
45921 – Hisobdan chiqarilgan mablag`larning qaytarilishi;
94502 – Garov sifatida olingan mulklar va mulkiy huquq(talab)lar;
16377 – Hisoblangan, lekin muddatida to`lanmagan foizlar;
16413 – Hisoblangan boshqa foizsiz daromadlar;
45233 – Kreditlar bo`yicha vositachilik daromadlari.
Albatta, bu hisovaraqlardan ayrimlari bir necha marta boshqa-boshqa tartib raqamlar bilan ochiladi. Masalan, 16309 hisobvarag`i birinchi raqamlisi odatda joriy hisoblangan ammo hali to`lash muddati yetib kelmagan foizlarni hisobga olishda qo`llanilsa, ikkinchi tartibli hisobvarag`i muddati o`tgan ammo to`lanmagan foizlar uchun penyalarni hisobga olishda qo`llaniladi.
Kredit olish uchun bankda har bir kredit bo‘yicha alohida ssuda hisobvarag‘i ochiladi. Mijoz kredit olish uchun bankga belgilangan tartibda hujjatlar paketini rasmiylashtirib topshiradi. Kredit komissiyasining qaroriga ko‘ra kredit berish lozim deb topilsa, bank va kredit oluvchi o‘rtasida kredit shartnomasi tuziladi. Kredit shartnomasida kreditning nima maqsadda olinishi, muddati, summasi, qaytarilish tartibi, kredit uchun to‘lovlar, tomonlarning majburiyatlari, javobgarligi, boshqa shartlar ko‘rsatiladi.