Rejаlаshtirishning kompleksliligi
|
|
Rejаlаshtirishning uzluksizligi
|
|
Rejаlаshtirishning mаqbulligi
|
Birlаmchi rejаlаshtirishdаn boshlаb аuditning umumiy rejаsi vа dаsturini tuzishgа qаdаr rejаlаshtirish bаrchа bosqichlаrining o‘zаro bog‘lаngаn vа uyg‘un bo‘lishi tа’minlаnishini tаqozo etаdi
|
|
Аuditorlаr guruhigа o‘zаro bog‘lаngаn topshiriqlаrni belgilаsh vа rejаlаshtirish bosqichlаrini muddаtlаrhаmdа xo‘jаlik yurituvchi turdosh subyektlаr bo‘yichа bаlаnsdа o‘z ifodаsini topаdi․, аuditorlik tаshkiloti xo‘jаlik yurituvchi subyektning moliyа-xo‘jаlik fаoliyаtidаgi o‘zgаrishlаrni vа orаliq аuditorlik tekshiruvlаr nаtijаlаrini hisobgа olgаnholdа аuditni o‘tkаzish rejа dаsturlаrigа o‘z vаqtidа tuzаtishlаrni kiritishi kerаk bo‘lаdi․
|
|
Rejаlаshtirish jаrаyonidа аuditorlik tаshkiloti аuditorlik tаshkilotining o‘zi belgilаgаn mezonlаr аsosidа аudit umumiy rejаsi vа dаsturining mаqbul vаriаntini tаnlаsh imkoniyаti uchun rejаlаshtirish
ning vаriаntliligini tа’minlаshi kerаk․
| Xalqaro ichki auditorlarning professional standartida ichki auditga - Xalqaro ichki auditorlarning professional standartida ichki auditga
- quyidagicha ta’rif beriladi, -“ichki audit – korxonanai moliya-xo’jalik faoliyatini
- samaradorldigini oshirishga qaratilgan aniq chora-tadbirlarni ishlab chiqish va
- tadbiq etish bilan bog’liq maslaxat xususiyatiga ega mustaqil va xolis faoliyatdir”.
- Korxonalarda moliyaviy resurslarni nazoratini quyidagilar amalga
- oshiradilar, ya’ni ushbu faoliyatni amalga oshiruvchi maxsus bo’lim, boshqaruv
- Korxonalarda ushubu turdagi nazorat sub’ektlarining mavjudligi bir
- qancha muammolarga olib keladi.
- Birinchidan, nazorat qiluvchi strukturalarning ko’pligi, ular orasidagi ayrim
- vaziflarni qaytarilishiga olib olib keladi, shu sababdan ular faoliyatlarini
- koordinatsiyalash lozim;
- Ikkinchidan, ichki nazorat bo’limlarini mustaqilligini ta’minlash, ularning
- funktsiyalarini aniq belgilash hamda ichki xujjatlardagi axborotlar oqimini
- belgilash lozim.
- Ushbu muammolarni xal etishda korxonalarda ichki audit funktsiyalarini
- yuqoridagi tashkiliy darajalarda taqsimlanishi lozim.
- Mazkur standartda quyidagi asosiy tushunchalar qo‘llaniladi:
- auditorlik hisoboti — auditorlik tekshiruvining borishi, buxgalteriya hisobini yuritishning belgilangan tartibidan aniqlangan chetga chiqishlar, moliyaviy hisobotdagi qoida buzarliklar to‘g‘risidagi mufassal ma’lumotlardan, shuningdek auditorlik tekshiruvini o‘tkazish natijasida olingan boshqa axborotlardan iborat bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyekt rahbariga, mulkdoriga, qatnashchilari (aksiyadorlari)ning umumiy yig‘ilishiga yo‘llangan hujjat;
- auditorlik xulosasi — moliyaviy hisobotning to‘g‘riligi va buxgalteriya hisobini yuritish tartibining qonun hujjatlarida belgilangan talablariga muvofiqligi to‘g‘risida auditorlik tashkilotining yozma shaklda ifodalangan, xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisobotidan foydalanuvchilar uchun ochiq bo‘lgan hujjat;
- ijobiy fikr — bu auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasida ifodalangan xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy hisoboti uning moliyaviy holatini, moliyaviy natijalarini haqqoniy aks ettirgan va buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun talablariga muvofiq kelgan holatdagi fikri;
- modifikatsiyalangan fikr — bu auditorlik tashkilotining auditorlik xulosasida quyidagi shakllardan birida ifodalangan fikri: salbiy fikr, izohlar bilan fikr, fikr bildirishni rad etish;
- moliyaviy hisobot — buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida belgilangan hisobot.
- Mazkur standart talablari auditorlik tekshiruvini o‘tkazishda va auditorlik tekshiruvining buyurtmachisiga auditorlik hisoboti va auditorlik xulosasini taqdim etishda barcha auditorlik tashkilotlari va auditorlar uchun majburiy hisoblanadi.
- Auditorlik tashkilotlari auditorlik tekshiruvini o‘tkazishda auditorlik xizmatlari ko‘rsatish to‘g‘risidagi shartnomaga muvofiq auditning xalqaro standartlarini qo‘llashi mumkin.
- Auditorlik hisobotining tarkibi quyidagi qismlardan iborat:
- nomi (“Auditorlik hisoboti” yoki “Auditorlik tashkilotining hisoboti”: ikkala nom ham teng ahamiyatli);
- kirish qismi;
- tahliliy qism;
- yakuniy qism.
- Auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi bilan kelishgan holda, auditorlik hisoboti qo‘shimcha qismlardan ham iborat bo‘lishi mumkin.
- Auditorlik hisobotining har bir beti raqamlangan, auditorlik tekshiruvini o‘tkazgan auditor (auditorlar) va auditorlik tashkilotining rahbari tomonidan imzolangan bo‘lishi shart.
- Auditorlik hisoboti buyurtmachining rekvizitlarini ko‘rsatgan holda auditorlik tekshiruvining buyurtmachisiga taqdim etiladi.
- Auditorlik hisobotining kirish qismida quyidagilar bo‘lishi lozim:
- auditorlik tashkilotining rekvizitlari, shu jumladan auditorlik faoliyatini amalga oshirish uchun litsenziyaning raqami va sanasi;
- (8-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2019-yil 27-fevraldagi 25-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2844-1, 02.04.2019-y.) tahririda —Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 02.04.2019-y., 10/19/2844-1/2868-son)
- auditorlik tekshiruvida qatnashgan auditorlar (familiyasi, ismi, otasining ismi, auditor malaka sertifikatining sanasi va raqami) va boshqa shaxslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar;
- auditorlik tekshiruvini o‘tkazish uchun asos va auditorlik tekshiruvining shakli (majburiy yoki tashabbus tarzida);
- auditorlik hisobotini tayyorlashda asos bo‘lgan normativ-huquqiy hujjatlarga havola;
- auditorlarning auditorlik hisobotini tuzish bo‘yicha va xo‘jalik yurituvchi subyektning auditorlik tekshiruviga taqdim etilgan moliyaviy hisobot bo‘yicha javobgarligi;
- auditorlik tekshiruvi o‘tkazilayotgan moliyaviy hisobotga (shakli va moliyaviy hisobot davrini ko‘rsatgan holda) va u bilan bog‘liq moliyaviy axborotga havola;
- xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatining umumiy tavsifi.
- Auditorlik hisobotining tahliliy qismi auditor (auditorlar) tomonidan bajarilgan ishlar va auditorlik dalillarini olishga qaratilgan auditorlik amallari bayonini hamda quyidagilarning tekshirish natijalarini qamrab olishi lozim:
- qo‘llanilayotgan hisob siyosatini;
- xo‘jalik yurituvchi subyektning ichki nazorat tizimini;
- buxgalteriya hisobi tizimi va moliyaviy hisobot tuzilishini;
- moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini amalga oshirishda buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini;
- soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash va to‘lashning to‘g‘riligini;
- aktivlar saqlanishining ta’minlanganligini;
- moliyaviy koeffitsiyentlarning hisob-kitobi va uning tahlilini.
- Auditorlik amallarini tanlash auditor (auditorlar) mulohazasining predmeti hisoblanib, u moliyaviy hisobotdagi muhim buzib ko‘rsatishlar bo‘yicha risklarni baholashga asoslanadi.
- Hisob siyosatini tekshirish quyidagilarni o‘z ichiga olishi lozim:
- qabul qilingan hisob siyosatining buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiqligi va qabul qilingan hisob siyosatining asosli ekanligi to‘g‘risidagi ma’lumot;
- auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyati jarayonida hisob siyosatini qo‘llashdagi nomuvofiqliklarning bayoni.
- Ichki nazorat tizimini tekshirish quyidagilarni o‘z ichiga olishi lozim:
- ichki nazorat tizimi, uning moliyaviy hisobot ishonchliligini ta’minlashi va xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatining xususiyatiga muvofiqligi to‘g‘risidagi ma’lumot;
- auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan ichki nazorat tizimining xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatining ko‘lami va xususiyatiga ahamiyatli nomuvofiqliklarning bayoni.
- Xo‘jalik yurituvchi subyektning buxgalteriya hisobi tizimi va moliyaviy hisobot tuzilishini tekshirish quyidagilarni o‘z ichiga olishi lozim:
- buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tuzishning belgilangan tartibiga rioya qilinishi to‘g‘risidagi ma’lumot;
- auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan buxgalteriya hisobini yuritish va moliyaviy hisobotni tayyorlashning belgilangan tartibini ahamiyatli buzilishlari bayoni.
- Moliyaviy-xo‘jalik faoliyatini amalga oshirishda xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga rioya etishini tekshirish quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak:
- xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan amalga oshirilgan moliyaviy-xo‘jalik operatsiyalarining buxgalteriya hisobida to‘liq aks ettirilganligi va ularning buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiqligi to‘g‘risidagi ma’lumot;
- auditorlik tekshiruvi davomida aniqlangan, moliyaviy-xo‘jalik operatsiyalarining buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga ahamiyatli nomuvofiqliklar va ularning moliyaviy hisobotga ta’sirining bayoni
- Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash va to‘lashning to‘g‘riligini tekshirish quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak:
- tuzilgan va tegishli organlarga taqdim etilgan soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning hisob-kitoblari to‘g‘riligi to‘g‘risida ma’lumot;
- soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash va to‘lashning belgilangan tartibini buzish holatlari, hamda soliq solinadigan bazani aniqlashdagi tafovutlar bayoni.
- Aktivlar saqlanishini tekshirish natijalari xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq o‘tkazilgan aktivlar inventarizatsiyasiga asoslanishi va ularning haqiqatda mavjudligi, saqlanishi va inventarizatsiya natijalarining buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq buxgalteriya hisobida aks ettirilganligi to‘g‘risidagi ma’lumotni qamrab olgan bo‘lishi lozim.
- Moliyaviy koeffitsiyentlarning hisob-kitobi va ularning tahlili quyidagilarni o‘z ichiga qamrab oladi:
- tekshirilgan moliyaviy hisobot asosida hisoblangan moliyaviy koeffitsiyentlar hamda bankrotlik alomatlari bo‘lganda majburiyatlarni qaytara olish koeffitsiyent ko‘rsatkichlari tahlili;
- (17-bandning ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi moliya vazirining 2019-yil 27-fevraldagi 25-sonli buyrug‘i (ro‘yxat raqami 2844-1, 02.04.2019-y.) tahririda —Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 02.04.2019-y., 10/19/2844-1/2868-son)
- o‘tkazilgan tahlil natijalaridan kelib chiqib, xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy holati to‘g‘risida ma’lumot.
- Hisob-kitob va tahlil uchun moliyaviy koeffitsiyentlarni tanlab olish auditorlik tashkiloti tomonidan auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi bilan kelishgan holda amalga oshiriladi.
- Auditorlik hisobotining yakuniy qismi quyidagilarni o‘z ichiga olishi kerak:
- buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlarini buzish va aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish bo‘yicha auditorlik tashkilotining umumiy xulosalari va tavsiyalari;
- buxgalteriya hisobi tizimining samaradorligini oshirish bo‘yicha takliflar, hamda xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy-xo‘jalik faoliyati samaradorligini oshirish yuzasidan tavsiya va takliflar;
- auditorlik hisoboti tuzilgan sana;
- auditorlik tekshiruvining buyurtmachisi tomonidan auditorlik hisobotini olganligi to‘g‘risida belgi.
- 19. Auditorlik tashkiloti o‘tkazilgan auditorlik tekshiruvi natijalari bo‘yicha tayyorlangan auditorlik hisobotiga asosan auditorlik xulosasini tuzishi lozim.
- Auditorlik tashkiloti auditorlik tekshiruvi natijalariga ko‘ra quyidagilarga baho berishi lozim:
- auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq fikr bildirish uchun yetarli va lozim darajadagi dalillar olinganligiga;
- alohida-alohida yoki umumiy birgalikda olinganda tuzatilmagan buzib ko‘rsatishlar auditorlik faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq muhim hisoblanishiga;
- qabul qilingan hisob siyosatining asoslanganligiga va uning buxgalteriya hisobi to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga muvofiqligiga;
- moliyaviy hisobotda aks ettirilgan axborotning ishonchli, qiyoslanuvchanli, tushunarli va o‘rinli ekanligiga;
- moliyaviy hisobotning buxgalteriya hisobi va moliyaviy hisobotni tuzishga doir normativ-huquqiy hujjatlar talablariga muvofiqligiga.
- Auditorlik xulosasida auditorlik tashkilotining ijobiy yoki modifikatsiyalangan fikri ifodalanishi mumkin.
- Auditorlik xulosasining tarkibiy tuzilmasi quyidagi qismlardan iborat:
- auditorlik xulosasining nomi;
- adresati;
- kirish qismi;
- qayd etish qismi;
- yakuniy qismi;
- auditorlik xulosasini berish sanasi;
- auditor (auditorlar) va auditorlik tashkiloti rahbarining imzosi, auditorlik tashkilotining muhri (muhr mavjud bo‘lgan taqdirda).
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT
Do'stlaringiz bilan baham: |
