Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Korxonaning asosiy maqsadlari 

 

Maqsadlar 

iyeraxiyasi 

Maqsadlar ko‘rsatkichlari 

Bozorni egallash 

Bozor ulushi, tovar aylanmasi, uning ahamiyati va roli, 

yangi bozorlarni egallash (qamrash). 

Rentabellik 

 

Foyda, aylanmaning rentabelligi, o‘z kapitalining 

rentabelligi, umumiy kapital rentabelligi 

Moliyaviy 

barqarorlik 

Kredit qobiliyati, likvidlilik, o‘z-o‘zini moliyalash 

darajasi, kapital tarkibi 

Ijtimoiy 

maqsadlar  O‘z ishidan qoniqish, daromad va ijtimoiy himoya 

darajasi, ijtimoiy integratsiya, shaxsning rivojlanishi 

Bozordagi mavqeyi 

Mustaqillik,  imij, siyosiy muhitga munosabat, jamoa 

e’tirofi 

 

«Kompaniyaning ishi = mijozlarning kutishlariga»  

Umumlashtirishning ancha past darajasida firmaning ancha aniqroq 

miqdoriy va sifatga oid maqsadlari haqida gapirish mumkin. Sifatga oid 

maqsadlar orasida firma nufuzining o‘sishiga olib keladigan, uning 

ijtimoiy ta’sirini (vaznini ) kuchaytiradigan quyidagi maqsadlar muhim 

hisoblanadi: 

- iqtisodiy maqsadlar va o‘z mamlakatida ham, import qilinadigan 

mamlakatlarda ham ularga erishuvi; 

- bandlikka, mehnat bozoriga ijobiy ta’sir etish; 

- ta’lim, madaniy, sport va boshqa aksiyalarni qo‘llab-quvvatlash. 

Firmaning miqdoriy maqsadlari: 

- foyda (daromad) hajmi; 

- pul va natural ko‘rinishda ifodalanuvchi savdo hajmi; 

- bitta ishlovchi hisobiga mehnat siyosati (MS); 

-bozor ulushining o‘zgarishi, firma tovarlari bilan bozorni egallashi. 

Marketingning asosiy deklaratsion maqsadi inson talablarining qon-

dirilishini hisobga olib, «Marketing tizimining haqiqiy maqsadi nima?» 

---

40 

 

degan savolga ehtimol tutilgan javobning to‘rt muqobil variantlarini 

ko‘zda tutish mumkin: 

- maksimal darajada yuqori iste’molga erishish; 

- maksimal darajadagi iste’mol qimmatliklarini ko‘rsatish (iste’mol-

chi tovardan oladigan va unga sotib olishdagi xarajat orasidagi foydani 

taqqoslash); 

- maksimal darajada keng tanlov imkonini yaratish; 

 

- hayot tarzi sifatini maksimal darajada oshirish.  

Hayot tarzi sifati uchta tarkibiy qismdan tashkil topadi:  

1. Tovarning miqdori, sifati, assortimenti (turi), qulayligi va 

qiymati.  

2. Inson yashaydigan tabiiy muhitning sifati, insonning madaniy 

muhiti sifati unumdorligi. 

3. Bozorning firma tovarlari bilan shug‘ullanuvchi ulushi o‘zgarishi. 

Bozorni soddalashtirish va miqdoriy maqsadlar ahamiyatiga qarab, 

tartibga solish uchun tijorat doiralarida «firma maqsadini tanlash – bu 

bugungi foydaning yuqori ulushi bilan ertangi bozorning yuqori ulushi 

orasidagi tanlovdir». 

Marketingning funksional jihatdan ko‘p ma’noliligi uning tadbirkor-

lik faoliyatidagi ahamiyati bu masalalarni hal qilishni yanada murakkab-

lashtiradi. 

Marketingning funksiyasi ishlab chiqarish, kadrlar, moddiy-texnik 

ta’minlash va logistika, moliyaviy, buxgalteriya hisobi va boshqa 

funksiyalar bilan bir qatorda tadbirkorlik funksiyasi sifatida ham 

nomoyon bo‘ladi va o‘zida marketing faoliyati jarayonida amalga 

oshiriladigan alohida yoki kompleks turdagi ixtisoslashtirilgan turlarni 

aks ettiradi. 

Marketing funksiyasining boshqa firmalar funksiyalaridan farqi 

shundaki,  uning funksiyasi firma va uning mijozlari, iste’molchilari 

orasida almashuv jarayonlarini tashkil etishga mo‘ljallangan. Shu 

munosabat bilan marketingning funksiyasi doimiy o‘zgarib turadigan 

talabga mos holda talabni yaratish, shakllantirish va rivojlantirishga 

mas’ul hisoblanadi. 

Marketing funksiyasining klassik tushunchasida mahsulotni sotish 

(o‘tkazish) va realizatsiya qilish jarayonlariga yordamlashish harakatlari 

ham kiradi.  

Yuqorida keltirib o‘tilgan marketing konsepsiyalarini amalga 

oshirish uchun marketingning bir qancha funksiyalari bajarilishi kerak. 

---

41 

 

Bu funksiyalar firmaning boshqa funksiyalari bilan bir qatorda bajarila-

di. Marketing funksiyasi ko‘proq tadbirkorlik funksiyasi sifatida 

shakllanib, ma’lum bir maqsadga yo‘naltirilgan vazifalarni bajarish 

uchun tadbirlar majmuasidan iborat. Marketingning funksiyalari mar-

keting tizimidagi almashuv vositasida xaridorlarning talablarini 

qondirish bilan bog‘liq faoliyat (tadbirlar)larning ma’lum turlaridir. 

Marketingning analitik (informatsion) funksiyasi – uchta eng 

muhim yo‘nalish bo‘yicha keng ko‘lamli marketing tadqiqotlari 

o‘tkazish: 

1) bozor konyunkturasini kompleks tadqiq etish va uni bashoratlash, 

iste’molchilarni o‘rganish va segmentatsiya o‘tkazish, tovarning 

iste’mol xossalarini tahlil qilish, raqobatchilar, ish bo‘yicha sheriklar 

pozitsiyalarini tahlil qilish; 

2) firmaning ishlab chiqarish – savdo (o‘tkazish) imkoniyatlari 

tahlili – tovar assortimenti, ishlab chiqarish quvvati, moddiy-texnik 

ta’minlash tizimi, kompaniyaning ilmiy-texnik va kadrlar potensiali, 

uning moliyaviy imkoniyatlari, savdo va tovarning bozorda harakat-

lanishi tizimlari tahlili; 

3) olingan informatsiyalar asosida SWOT – tahlil o‘tkazish – 

korxonaning kuchli va kuchsiz tomonlarini, imkoniyatlar va tahlillarini 

va marketing maqsadlari shakllanishini va ularga erishish strategiya-

larini baholash. 

Marketingning analitik funksiyasi informatsiyalarni yig‘ish va 

ularga ishlov berishning keng va amalda harakatlanuvchi tizimi mavjud 

bo‘lgandagina realizatsiya qilinishi mumkin. Odatda bozorni doimiy 

kuzatish ba’zi-ba’zida o‘tkaziladigan maqsadga yo‘naltirilgan tadqiqot-

lar (masalan, reklamalarning sotish hajmiga ta’sirini aniqlash) bilan 

qo‘shib olib boriladi. Ko‘pchilik firmalarda ushbu informatsion 

ishlarning katta qismi maxsus bo‘limlar tomonidan o‘tkaziladi yoki 

mustaqil tadqiqot institutlariga topshiriladi. 

Rejalashtirish funksiyasi kompaniyaning mos keluvchi bo‘limlari 

tomonidan tovar, narx, savdo, kommunikatsion va kadrlar siyosati 

rejalarini ishlab chiqishi va marketing dasturlarini tuzishini bildiradi. 

Marketingning ishlab chiqarish – savdo funksiyasi marketing 

faoliyatini amaliy jihatdan amalga oshirilishni ko‘zda tutadi: 

1) tovarlar siyosati (mahsulotning ma’lum turini ishlab chiqarish, 

yangi tovarlar ishlab chiqarish, tovar sotilgandan keyingi xizmat 

ko‘rsatish, uskunalarni yangilash va b.); 

---

42 

 

2) maqsadli siyosatlar (tovar birligi uchun narx darajasini va 

tovarning hayot sikli davriga ko‘ra bog‘liq ravishda narxlar dinamikasini 

belgilash, firma narxini bozorning har bir segmentidagi raqobatchilar 

narxiga nisbatini aniqlash va b.); 

3) savdo siyosatlari (savdo vositalarini yaratish, bozorga chiqish 

vaqtini belgilash, tovarni harakatlanish tizimini belgilash va b.); 

4) kommunikatsion siyosatlar (bozorda tovarning harakatlanishi 

bo‘yicha choralarni amalga oshirish: reklama kompaniyalarini o‘tkazish, 

vositachilar va iste’molchilarga mos keluvchi imtiyoz va chegirmalar 

berish (ko‘rsatish), mahsulot sotish bilan shug‘ullanuvchi o‘z xodimlari-

ni rag‘batlantirish, ko‘rgazma va yarmarkalarda ishtirok etish va b.); 

5) kadrlar siyosati (kadrlar tanlash (yig‘ish), xodimlarni tayyorlash 

va qayta tayyorlash, xodimlar motivatsiyasi bo‘yicha tadbirlarni amalga 

oshirish va b. 

Marketingning nazorat funksiyasi hamma marketing ishlari davo-

mida amalga oshiriladi: mablag‘larni asossiz sarflanishidan qochish 

uchun marketing tadbirlarining ehtimoliy samaradorligini oldindan 

baholash maqsadida – navbatdagi marketing dasturining boshlang‘ich 

bosqichida, marketing dasturlarini realizatsiya qilish jarayonida – 

rejalashtirilgan marketing chora-tadbirlari va ularning kompleksliligingi 

amalga oshirish uchun joriy nazorat, bu maqsadga erishish uchun 

marketing strategiyasi va taktikasiga ma’lum asoslangan tuzatishlar 

kiritish imkonini beradi.  

Shunday qilib, marketing funksiyasining tahlili marketingni boshqa-

rishning hamma jarayoni izchil amalga oshiriladigan bosqich 

ko‘rinishda tasavvur qilish imkonini beradi.  

Marketing funksiyalarini kim bajaradi: 

9  Ishlab chiqaruvchilar 

9  Iste’molchilar 

9  Marketing mutaxassislari 

Marketing funksiyalarining firma funksiyalaridan farqi shundaki, u 

asosan firma mahsulotini mijozlar bilan ayirboshlash vazifasiga yo‘nalti-

rilgan. Keng ma’noda marketing funksiyasi firma mahsulotiga bozorda 

talabni shakllantirish va xaridorlarni ko‘proq o‘ziga jalb qilishdan iborat. 

Potensial talabni o‘rganish va yangi taklif bilan bozorga chiqish 

firmaning kundalik faoliyatining bir qismidir. Firmalarda marketing 

funksiyasi bilan marketing faoliyatining funksiyalari chambarchas 

bog‘liq. MARKETING funksiyasi quyidagilarni o‘z ichiga oladi. 

---

43 

 

•  Marketing tadqiqotlari. 

•  Rejalashtirish. 

•  Narxni shakllantirish. 

•  Tovarni taqsimlash. 

•  Tovarni harakatga keltirish.