Toshkent Moliya Instituti Falsafa Fanidan Mustaqil Ish Mavzu: Tushunchalarning shakllanishi va qorifi, tuzilishi va turlari

Sintez usulida tahlil davomida ajratilgan qismlar, tomonlar fikran birlashtirilib, predmet haqida tushuncha hosil qilinadi .

Abstraksiyalash, yagimij odamlar ongida muayyan shaxs, tashkilot yoki boshqa ijtimoiy obyektga mos keladigan, idrok etilayotgan obyekt haqidagi axborotni ovat etadigan muayyan sintetik obraz haqidagi mara yakka va umumiy, ayiruvchi va tosh hajmli tushunchalar farqlanadi:
Yakka tushunchaning hajmida bitta predmet fikr qilinadi ; Umumiy tushunchalar predmetlar guruhini aks ettiradi. Umumiy tushunchalarni aks ettiruvchi predmetlarning miqdori sanala-digan va sanalmaydigan boplovchi tushuncha ham sinf (umumiy) tushunchasi bolmaydi ; Bolmagan, lekin tushunchada ifodalanadigan buyum va hodisalarni aks ettiradi.
Tushunchalarning mazmuni va hajmiga kogra qaysi turga mansub ekanligini aniqlash unga mantiqiy tavsif berish deyiladi. Masalan:
Universitet - umumiy sanaladigan, to bo umumiy sanalmaydigan, mavhum, manfiy, nisbatdosh tushuncha.
Mazmuni bozining belgilari bilan birgalikda fikr qilinadi.
Abstrakt (mavhum) tushunchalarda pred-metning belgilari undan fikran ajratib olinib, alohida aks ettiriladi
Musbat (ijobiy) tushunchalarning mazmunida predmet unga xos bolmagan belgilar orqali fikr qilinadi
Nisbatdosh tushunchalar esa zaruriy ravishda bir-birining mavjud bolgan predmetlarni yoki ularning belgi va hususiyatlarini aks ettiradi
Nisbatsiz tushunchalar zaruriy ravishda bir-birining mavjud bolgan predmetlarni aks ettiradi. Tushunchaning mazmuni va hajmi uzviy boglib, bu bogra tushunchaning hajmi keng boladi va aksincha, tushunchaning hajmi tor boladi.
Tushunchaning mazmuni va hajmi ortasidagi munosabatlar
Avval kotganimizdek, tushunchalar hajmiga kozilarining hajmi keng, boshqalariniki tor, bara bir-biriga yaqin botalabahunarmandlgan ( va lgan tushunchalarni olgan tushunchalarni esa taqqoslab bozi tushunchalar mazmuni va xajmiga kolsa, boshqalari uzoq bolgan, mazmuni va hajmi jihatidan bir-biriga yaqin turgan tushunchalarga taqqoslanadigan tushunchalar deyiladi. Masalan, va , va