Toshkent moliya instituti moliyaviy menejment fakulteti "menejment va marketing" kafedrasi

2.3. "FAZILAT-SAGE" MChJning mehnat resurslaridan foydalanish 

samaradorligi va unga ta’sir etuvchi omillar tahlili 

Mehnat  resurslaridan  samarali  foydalanish  mulk  shaklidan  kat’iy  nazar, 

barcha  xo’jalik  yurituvchi  sub’ektlar  uchun  o’ta  muhimdir.  Chunki  mehnat 

qancha  samarali  bo’lsa,  iqtisodiy  ko’rsatkichlar  shuncha  yuqori  bo’ladi.  Shu 

tufayli ushbu gurux ko’rsatkichlarni alohida baholash va tahlil qilish lozim. 

Mehnat    resurslari  samaradorligi  ham  samaradorlikning  umumiy 

tamoyiliga  asoslangandir,  ya’ni  uni  aniqlash  uchun  natijani  (Q)  mehnat  

resurslari (Mr) nisbatiga bo’lish lozim. Ammo turli sohalarda natija ham har xil 

ko’rsatkichlar bilan o’lchanishi mumkin. Bu tahlilning vazifasi va ahamiyatidan 

kelib  chiqadi.  Bunda  barcha  sohaga  umumiy  bo’lgan  ko’rsatkichlar  tizimidan 

foydalanish ma’qul. Bunday ko’rsatkichlarga quyidagilar kiradi: 

1. 

Mehnat  resurslarining natijaviyligi; 

2. 

Mehnat  resurslarining rentabelligi; 

3. Mehnatresurslarining daromadliligi; 

Ushbu  ko’rsatkichlarning  har  birini  aniqlash  yo’llarini  alohida  ko’rib 

chiqish maqsadga muvofiqdir. 

Mehnat 

resurslarining 

natijaviyligi 

(Mg.p) 

natijaning 

mehnat  

resurslarining  nisbati  bilan  aniqlanadi.  Natijada  qanday  ko’rsatkichlar  bo’lishi 

mumkin?  Bu  o’rganilayotgan  sohasiga,  tahlilning  maqsadiga  qarab  turlicha 

bo’ladi.  Masalan:  ishlab  chiqarish  sohasida  asosiy  natijaviy  ko’rinish  ishlab 

chiqarilgan  mahsulot  xajmi,  tayyor  mahsulot  xajmi  bo’lishi  mumkin.  Bu 

tahlilning  qaysi  ko’rsatkichni  qaysi  maqsadlar  uchun  o’tkazilayotganligiga 

bog’lik.  Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  ishlab  chiqarish  korxonalari  uchun 

mahsulotning  sotilishi  muhim.  Shu  jihatdan  ko’p  xollarda  sotilgan  mahsulot 

xajmi  olinadi.  Savdo  soxasida  natijaviy  ko’rsatkich  tovar  oboroti  ,  transport 

korxonalarida  yuk  oboroti,  qurilishda  bajarilgan  ishlar  xajmi  kabi 

ko’rsatkichlardan foydalanish mumkin. 

Agar  natijani  «Q»  deb  belgilasak,  uning  mehnat  resurslariga  (Mr)  nisbati, 

ya’ni mehnat resurslarining natijaviyligi quyidagicha aniqlanadi: 

---

33 

 

Mr

nt

=Q/Mr  (6) 

Ushbu ko’rsatkich 1 so’m mehnat  resursiga qancha so’m miqdorida natija 

(mahsulot,  tovar  oboroti,  yuk  oboroti  kabilar)  tug’ri  kelganligini  ifodalaydi. 

Buni boshqacha so’z bilan mehnat unumdorligi deb  ham atash mumkin. Ushbu 

ko’rsatkich  qancha  ko’p  bo’lsa,  mehnat    resurslarining  samaradorligi  shuncha 

yuqori ekanligidan dalolat beradi. 

 

  Mehnat resurslari samaradorligi 

 

 Mrs=(Q),(F),(D)/ Mehnat  resurslari 

(Mr) , 

 

 

 

Mehnat resurslarining 

natijaviyligi 

Mehnat resurslarining rentabelligi 

Mehnat resurslarining 

daromadliligi 

 

 

 

Mr„=Q/Mr 

Mg

g

 

=F/Mr 

Mr

d

=Z/Mg 

   

 

 

1Mg.  miqdoriga  necha 

so’m  mahsulot  to’g’ri 

kelishini ifodalaydi 

1Mg. miqdoriga qancha foyda 

summasi to’g’ri kelishini ifodalaydi 

1Mg. 

miqdoriga 

qancha 

daromad  summasi  to’g’ri 

kelishini ifodalaydi