Toshkent moliya instituti oraliq nazorat topshirig‘i muqovasi talabalar, ushbu shaklning har bir

2. Ixtisoslashgan moliyaviy vositachilarga xos bo‘lgan deyarli barcha moliyaviy 
funksiyalarni bajaruvchi tashkilotlar ………… deb taladi.
A) universal banklar;
B) tijorat banklar;
C) investitsion banklar;
D) pensiya fondlari.
3. Moliyaviy hisobotlarninig qanday asosiy turlari mavjud?
A) Balans, asosiy vositalar to’g’risida hisobot, pul oqimlari to’g’risida hisobot;
B) Debitorlik va kreditorlik to’g’risida hisobot, moliyaviy natijalar to’g’rida hisobot, 
asosiy vositalar to’g’risida hisobot;
C) Debitorlik va kreditorlik to’g’risida hisobot, moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot, 
pul oqimlari to’g’risida hisobot;
D) Balans, moliyaviy natijalar to’g’risida hisobot, pul oqimlari to’g’risida hisobot.
4. Risklarni bartaraf etish vositalari tog‘ri berilgan javobni aniqlang.
A) riskdan qochish, zararni bartaraf etish, riskni qabul qilish, riskni baholash;
B) riskdan qochish, zararni bartaraf etish, riskni qabul qilish, riskni o‘tkazish;
C) riskdan aniqlash, zararni bartaraf etish, riskni tahlil qilish, riskni baholash;
D) riskdan qochish, zararni bartaraf etish, riskni aniqlash, riskni baholash.
5. Aktivlar aylanuvchanligi ko‘rsatkichlari keltirilgan qatorni belgilang.
A) Qarzlar koeffitsienti; foizlarni qoplash koeffitsienti;
B) Joriy likvidlik koeffitsienti; kritik baholash koeffitsienti;

---

C) Debitorlik qarzlarining aylanuvchanligi koeffitsienti; tovar-moddiy zaxiralarning 
aylanuvchanligi koeffitsienti; aktivlarning aylanuvchanligi koeffitsienti;
D) Sotuvlar daromadliligi koeffitsienti; aktivlar daromadliligi koeffitsienti; 
aksiyadorlik kapitali daromadliligi koeffitsienti.
Topshiriqlar 
1.Savol.
Xalqaro moliya tashkilotlarining vujudga kelishi va rivojlanishi  
Xalqaro moliya nima? 
Xalqaro moliya tushunchasi 
Xalqaro moliya xalqaro institutlariga misol 
Maxsus mulohazalar 
Xalqaro moliya nima? 
Ba'zan xalqaro makroiqtisodiyot deb ataladigan xalqaro moliya, to'g'ridan-to'g'ri 
xorijiy investitsiyalar va valyuta kurslari kabi sohalarga e'tibor qaratgan holda ikki yoki 
undan ko'p mamlakatlar o'rtasidagi pul o'zaro ta'sirini o'rganishdir. 
Kalitlarni qabul qilish 
• 
Xalqaro moliya - bu ikki yoki undan ortiq mamlakatlar o'rtasidagi 
o'zaro ta'sir o'tkazadigan pul ta'sirini o'rganishdir. 
• 
Xalqaro moliya to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar va valyuta 
kurslari kabi sohalarga qaratilgan. 
• 
Globallashuvning kuchayishi xalqaro moliya ahamiyatini oshirdi. 
• 
Bretton-Vuds tizimi deb nomlangan tashabbus 1944 yilda 40 
mamlakat ishtirok etgan konferentsiyadan kelib chiqqan bo'lib, Ikkinchi Jahon 
urushidan keyingi iqtisodiy barqarorlikni rivojlantirish uchun keng miqyosda 
xalqaro pul almashinuvi va siyosatini standartlashtirishga qaratilgan. 
Tarkib 
• 
Xalqaro moliya nima? 
• 
Xalqaro moliya tushunchasi 

---

• 
Xalqaro moliya xalqaro institutlariga misol 
• 
Maxsus mulohazalar 
Xalqaro moliya nima? 
Ba'zan xalqaro makroiqtisodiyot deb ataladigan xalqaro moliya, to'g'ridan-to'g'ri 
xorijiy investitsiyalar va valyuta kurslari kabi sohalarga e'tibor qaratgan holda ikki yoki 
undan ko'p mamlakatlar o'rtasidagi pul o'zaro ta'sirini o'rganishdir. 
Kalitlarni qabul qilish 
• 
Xalqaro moliya - bu ikki yoki undan ortiq mamlakatlar o'rtasidagi 
o'zaro ta'sir o'tkazadigan pul ta'sirini o'rganishdir. 
• 
Xalqaro moliya to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalar va valyuta 
kurslari kabi sohalarga qaratilgan. 
• 
Globallashuvning kuchayishi xalqaro moliya ahamiyatini oshirdi. 
• 
Bretton-Vuds tizimi deb nomlangan tashabbus 1944 yilda 40 
mamlakat ishtirok etgan konferentsiyadan kelib chiqqan bo'lib, Ikkinchi Jahon 
urushidan keyingi iqtisodiy barqarorlikni rivojlantirish uchun keng miqyosda 
xalqaro pul almashinuvi va siyosatini standartlashtirishga qaratilgan. 
Xalqaro moliya tushunchasi 
Xalqaro moliya alohida bozorlarni qisqartirishga emas, balki ko'plab mamlakatlar 
o'rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirishga qaratilgan. Xalqaro moliyaviy 
tadqiqotlar Xalqaro moliya korpusi (IFC) va milliy iqtisodiy tadqiqotlar byurosi 
(NBER) kabi yirik institutlar tomonidan olib boriladi. Bundan tashqari, AQSh Federal 
Rezervida AQSh kapitali oqimi, tashqi savdo va global bozorlarning rivojlanishi 
bo'yicha Germaniya siyosatining tahliliga bag'ishlangan bo'lim mavjud. 
Xalqaro moliya quyidagi aniq yo'nalishlarni tahlil qiladi: 
• 
Mundell-Fleming modeli, tovarlar bozori va pul bozori o'rtasidagi 
o'zaro munosabatlarni o'rganuvchi ushbu tovarlarning narxlari darajasi 
belgilanadi degan taxminga asoslanadi. 
• 
Xalqaro baliq ovlash effekti nominal foiz stavkalari davlatlar 
o'rtasidagi spot almashinuv kursining o'zgarishini aks ettiruvchi xalqaro 
moliyaviy nazariya. 
• 
Tegmaslik valyuta maydoni nazariyasi ma'lum bir jug'rofiy 
mintaqalar, agar butun hudud yagona valyutani qabul qilsa, iqtisodiy 
samaradorlikni oshirishga imkon beradi. 

---

• 
Xarid qilish qobiliyati pariteti har xil valyutalar o'rtasidagi mutlaq 
xarid qobiliyatini taqqoslash uchun ma'lum bir tovar yoki ma'lum bir tovarlar 
to'plamidan foydalangan holda turli sohalarda narxlarni o'lchash. 
• 
Foiz stavkasi pariteti sarmoyadorlar ikki alohida mamlakatda bank 
depozitlariga qo'yilgan foiz stavkalariga befarq bo'lgan muvozanat holatini 
tavsiflaydi. 
Xalqaro moliya xalqaro institutlariga misol 
Bretton-Vuds tizimi 
Bretton-Vuds tizimi 1944 yilda Bretton-Vuds konferentsiyasida tashkil etilgan 
bo'lib, unda 40 ta ishtirokchi davlat qat'iy belgilangan valyuta tizimini yaratishga 
kelishib oldilar. Ushbu tashabbusning umumiy maqsadi Ikkinchi Jahon Urushidan 
keyingi davrda barqarorlikni yaratish uchun keng miqyosda xalqaro pul almashinuvi va 
siyosatini standartlashtirish edi. 
Bretton-Vuds konferentsiyasi global iqtisodiyotda poydevor rol o'ynaydigan 
xalqaro institutlarning rivojlanishini katalizator qildi. Bular qatoriga Xalqaro valyuta 
jamg'armasi (XVJ), global pul hamkorligini yaratishga bag'ishlangan 189 mamlakatning 
konsorsiumi va keyinchalik Jahon banki nomi bilan tanilgan Xalqaro tiklanish va 
taraqqiyot banki kiradi. 
Maxsus mulohazalar 
Xalqaro savdo, shubhasiz, global farovonlik va o'sishning eng muhim ta'sir 
ko'rsatuvchisidir. Ammo Qo'shma Shtatlar eng yirik xalqaro kreditor bo'lishdan 
dunyodagi eng yirik xalqaro qarzdorga aylangani, tashkilotlar va mamlakatlar 
tomonidan global asosda ortiqcha miqdordagi mablag'ni o'zlashtirganligi bilan bog'liq 
xavotirlar mavjud. Bu xalqaro moliyaviy ta'sirga kutilmagan tarzda ta'sir qilishi 
mumkin. 
Xalqaro moliya ko'p millatli korporatsiyalarni boshqarish bilan bog'liq siyosiy va 
valyuta xavfini o'lchashni o'z ichiga oladi. 
Xalqaro 
moliyaviy-iqtisodiy 
tashkilotlar 
(XMT) 
mamlakatlar 
milliy 
iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o`ynamoqda. O`zbekiston Respublikasi 
Prezidenti Shavkat Mirziyoevning tashabbusi bilan 2017 yildan buyon mamlakatning 
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirishga qaratilgan loyihalarni amalga 
oshirishda xalqaro va xorijiy moliya institutlari bilan hamkorlik izchil rivojlanib 
bormoqda. 

---

O`zbekistonning Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki, 
Evropa tiklanish va taraqqiyot banki va boshqa moliya institutlari bilan hamkorlik 
aloqalari yangi tarixiy bosqichga ko`tarildi. 
Davlatimiz 
rahbarining 
respublikadagi 
XMT 
faoliyatiga 
munosib 
munosabatining yana bir misoli – O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni 
bilan O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar kengashi 
tashkil etilishidir. Kengash faoliyatining asosiy yo`nalishi – bu O`zbekistondagi qulay, 
shaffof va konstruktiv ishbilarmonlik muhitini yanada rivojlantirish.
2017 yilda boshlangan iqtisodiy islohotlar iqtisodiy o`sishning yangi omillarini 
faollashtirish – investisiya muhitini yaxshilash, eksport salohiyatini kengaytirish, tashqi 
savdoni faollashtirish va makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga qaratilgan. 
Bu XMTlarning O`zbekistonga bo`lgan ishonchini mustahkamlashda o`z aksini 
topdi, bu esa yirik xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan ajratiladigan imtiyozli 
kreditlar va grantlar hajmining oshishiga olib keldi. Aholining farovonligini oshirish, 
kambag`allikni bartaraf etish, uy-joy bilan ta`minlash va kommunal xo`jaliklarni davlat 
tomonidan rekonstruksiya qilish bo`yicha amalga oshirilayotgan keng ko`lamli 
islohotlar va tadbirlar turmush tarzi, ishlab chiqarish va tadbirkorlik faoliyati uchun 
zarur bo`lgan energiya, suv ta`minoti, transport va kommunikasiya infratuzilmasini 
rivojlantirish uchun katta hajmdagi investisiyalarni talab qiladi. 
Ichki imkoniyatlar cheklanganligi sababli XMT tomonidan ajratilgan kreditlar va 
grantlar infratuzilma, sanoat va qishloq xo`jaligi loyihalarini moliyalashtirish uchun 
ishlatilmoqda. Xususan, 2021 yil 1-yanvar holatiga ko`ra, jami davlat tashqi qarzining 
17,5% yoki 3,7 mlrd. doll. davlat byudjetini qo`llab-quvvatlashga, 12,4% yoki 2,6 mlrd. 
doll. energetika sohasiga, 13,7% yoki 2,9 mlrd. doll. elektr energetika sohasiga, 11,5% 
yoki 2,4 mlrd. doll. transport va transport infratuzilmasi sohasiga, 11,0% yoki 2,3 mlrd. 
doll. esa uy-joy kommunal xo`jaligi sohasiga yo`naltirildi. 
Davlat tomonidan jalb qilingan tashqi qarzlarning asosiy qismi Osiyo taraqqiyot 
banki (5,0 mlrd. doll.), Jahon banki (3,7 mlrd. doll.) va Islom taraqqiyot bankiga (0,9 
mlrd. doll.) to`g`ri keladi. Shuni ta`kidlash kerakki, tashqi qarz olish manbalarining 
diversifikasiyasi ta`minlandi va xorijiy davlat moliya institutlarining davlat tashqi 
qarzidagi ulushi 44,0% tashkil etadi. 
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishni moliyalashtirishda va ijtimoiy muammolarni 
hal qilishda faol rol o`ynagan XMT iqtisodiy vaziyat monitoringi va tahlilini amalga 
oshirib, doimiy ravishda uning rivojlanish istiqbollarini baholaydi. Bunday 

---

prognozlarning ahamiyati shundaki, xalqaro tashkilotlar dunyoning rivojlanayotgan 
mamlakatlari bo`yicha tahlil va prognoz qilishda etarli tajribaga ega. 
Prognoz yilining boshlanishidan yarim yil oldin, 2017-2019 yillarda O`zbekiston 
YaIM bo`yicha xalqaro moliya tashkilotlarining retrospektiv prognoz baholarini 
taqqoslash inqirozsiz rivojlanish sharoitlarida XMT prognozlarining yuqori aniqligini 
ko`rsatmoqda. Jahon banki va Islom bankining prognoz baholari ushbu ko`rsatkichning 
2017-2019 yillarga mo`ljallangan qiymatlaridan deyarli farq qilmadi.
Osiyo taraqqiyot bankining prognoz bahosi faqat 2017 yilga kelib hisobot 
qiymatidan 2,5 foiz punktga oshdi, keyingi 2 yil davomida esa ushbu og`ishlar nolga 
teng bo`ldi. Fitch Ratings, Moody`s i Standart&Poor`s reyting agentliklarining prognoz 
baholarida ham odatiy o`ziga xos juda kichik og`ishlar bo`ldi. Bularning barchasi esa 
mamlakat va jahon iqtisodiyotining inqirozsiz rivojlanish davrida ushbu Xalqaro moliya 
tashkilotlarining prognoz baholarini etarlicha ishonchli deb hisoblashga imkon beradi. 
2020 yil oxiri – 2021 yil boshlarida ushbu Xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan 
ishlab chiqilgan O`zbekiston YaIMning prognoz baholariga ko`ra, joriy 2021 yilda 
iqtisodiy o`sish 4,3%dan 6,8%gachani (konsensus bahosi 5,6%) tashkil etadi. Hisobot 
davrining keyingi yillari uchun odatda xuddi shunday baholar mavjud. Bu esa 2017 
yildan buyon mamlakatning yangi hukumati tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy 
islohotlarni o`z ichiga olgan siyosatiga xalqaro tashkilotlarning bo`lgan yuqori 
darajadagi ishonchidan dalolat beradi. 
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollarini baholashda YaIMning prognoz 
baholariga qaraganda XMTlarning muhimroq fikri ushbu prognoz-maqsad 
ko`rsatkichlariga erishishni ta`minlaydigan shart-sharoitlar va omillar bo`lib 
hisoblanadi. Ushbu tashkilotlarning O`zbekistonni rivojlantirish istiqbollariga bog`liq 
bo`lgan bayonotlarini umumlashtirish shuni ko`rsatadiki, pandemiya inqirozi 
oqibatlarini tezda bartaraf etish choralari muhim ahamiyat kasb etadi. XMT tahliliga 
kiritilgan deyarli barcha shartlar respublika aholisini va Markaziy Osiyo mintaqasining 
barcha davlatlarini keng miqyosda emlash jarayonini imkon qadar tezroq boshlash 
zarurligini taqazo etmoqda. 
Shartlarning ikkinchi guruhi aholining keng qatlamini ijtimoiy himoya qilish 
tizimini qamrab olish, byudjet tashkilotlarida band bo`lgan xodimlar ish haqini oshirish, 
kichik biznesni qo`llab-quvvatlash, sanoat, xizmat ko`rsatish va tarmoqlararo 
munosabatlarda ta`minot zanjirlarini tiklash orqali ichki talabni qayta tiklash bilan 
bog`liq.

---

XMT mutaxassislarining fikriga ko`ra, tashqi omil ham muhim rol o`ynaydi. 
Milliy iqtisodiyot o`sishining 5 foizdan yuqori darajada tiklanishining sharti – bu 
O`zbekiston eksport tovarlariga tashqi talabning tiklanishi hisoblanadi. Bunda xalqaro 
iqtisodiy integrasiya loyihalariga, shu jumladan, Xitoyning “Bir makon, bir yo`l” 
tashabbusiga qo`shilish muhim shart hisoblanadi. Shu bilan birga, iqtisodiy 
rivojlanishning bir lahzali kon`yunkturasi oldida milliy manfaatlarning ustuvorligi 
tamoyiliga rioya qilish muhimdir. 
Shu bilan birga, inqirozgacha bo`lgan davrdagi iqtisodiy o`sish sur`atlarini tiklash 
uchun zarur bo`lgan shart-sharoitlarni shakllantirish yo`lida xavf-xatar va to`siqlar 
mavjud. 2021-yil boshlanishi uchun xos bo`lgan Markaziy Osiyo mintaqasi aholisini 
ommaviy emlash bilan bog`liq noaniqlik holati shundan dalolat beradi. Markaziy Osiyo 
mintaqasida iqtisodiy o`sishni 3 foizgacha tiklash, yangi transchegaraviy transport 
koridorlarini yaratish bo`yicha qo`shma loyihalarni amalga oshirish, chet el 
investisiyalari va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish uchun sharoit yaratish xatarlari 
yuqori bo`lib qolmoqda. 
Uy xo`jaliklari daromadlari va ichki talabning tiklanishiga narxlar o`sishining 
yuqori darajasining saqlanib qolishi, tashqi savdo balansining muvozanatlashmaganligi, 
milliy valyuta devalvasiyasining yuqori sur`atlari, ishsizlikning yuqori darajasi hamda 
yashirin bandlik to`sqinlik qilmoqda. 
Qishloq xo`jaligining barqaror rivojlanishiga esa noqulay iqlim o`zgarishlari, suv 
resurslarining etishmasligi, logistika tizimining rivojlanmaganligi to`sqinlik qilmoqda, 
bu esa sabzavot va mevalarni qo`shni davlatlarga eksport qilish imkoniyatlarini 
cheklaydi. 
Inqirozgacha bo`lgan davrdagi iqtisodiy o`sishni tiklash uchun xavf tug`diradigan 
boshqa to`siqlar ham mavjud. Ularning cheklanishi mintaqa davlatlarining pandemiya 
inqirozi, salbiy iqlim o`zgarishlari oqibatlarini bartaraf etish, olib borilayotgan islohotlar 
samaradorligini oshirishni ta`minlash, mulk huquqi va davlat muassasalarining 
salohiyati kafolatlarini kuchaytirish bo`yicha sa`y-harakatlarini birlashtirishga 
qaratilgan qo`shimcha choralarni ko`rishni talab qiladi. 
Iqtisodiyotning xomashyoga yo`nalganligini engib o`tishda qayta ishlash 
sanoatini va zamonaviy xizmat turlarini jadal rivojlantirishga, ichki rivojlanish 
manbalarini faollashtirishga, yangi barqaror ish o`rinlarini yaratish va kambag`allikni 
kamaytirishda iqtisodiy o`sishning qo`shgan hissasini oshirishga yo`naltirilgan yangi 
resurstejovchi iqtisodiy o`sish modeliga o`tishda yanada ko`proq qat`iyatli qadamlarni 
talab etadi. 

---

Ushbu muammolarning echimi amalga oshirilayotgan islohotlar samaradorligini 
oshirish, mavjud iqtisodiy boshqaruv tizimini modernizasiya qilish, uni indikativ 
strategik rejalashtirish tamoyillariga o`tkazish, dolzarb iqtisodiy muammolarni hal 
qilishda davlat aralashuvini cheklash, mahsulot ishlab chiqaruvchilar va tadbirkorlarga 
ko`proq huquq va erkinliklar berish bilan bog`liqdir. 
2. Masala.
“BLUE ARA” MCHJning 2020-yil uchun moliyaviy ma’lumotlari quyidagicha (to’liq 
va to’g’ri ishlanish talab etiladi) (5 ball):
Sotish hajmi
$12000000 
Asosiy faoliyatdan olingan foyda 
(EBIT)
$7500000
Jami aktivlarni samaradorligi
40 % 
Jami qarzdorlik 
$8750000 
Sof foyda
$4515000 
Foiz xarajatlari
$1050000 
Soliq stavkasi
25 %