Toshkent moliya instituti sh. Abdullaeva pul, kredit va

fyuchers shartnomalari kiradi. Fyuchers operatsiyalari fyuchers shartnomalarini 
sotish va sotib olish bo’yicha tuziladi. Fyuchers operatsiyasi valyutani sotib olish 
yoki unga qarama-qarshi operatsiya bilan tugaydi. Fyuchers operatsiyasining natijasi 
bu yutqizgan tomonning yutgan tamonga shartnoma tuzilgan va amalga oshirilgan 
vaqt orasidagi kurs farqini to’lashidir. Bu farqni birjaning hisob-kitob (kliring) 
palatasi to’lab beradi. Fyuchers shartnomalari imzolanishi zaxoti birjaning hisoblash 
markazida ro’yxatdan o’tadi.
Fyuchers 
va 
boshqa 
muddatli 
shartnomalarining 
maqsadi 
valyuta 
operatsiyalarini xedjirlash yoki chayqovchilik asosida foyda olishdir. Banklar o’z 
mijozlarining valyuta risklarini o’z zimmasiga olsalar (forvard operatsiya 
o’tkazganda), unga teskari fyuchers bitimi yordamida bu risklarni kamaytiradi 
(yo’qotadilar). Fyuchers bitimi tugaganda esa ular real tovarlar bitimidan kurgan 
zararni, valyuta kursi orasidagi farq orqali qoplash imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Valyuta kursi orasidagi farq tufayli foyda olish maqsadida banklar valyuta 
arbitrajini o’tkazishadi. Bu valyutani sotish yoki sotib olish bo’lib, keyinchalik 
teskari bitim qilib, valyuta kurslari farqi yordamida foyda olish maqsadida 
o’tkazishni ifodalaydi. Arbitraj ikki xil -joylashuvga ko’ra va vaqtli bo’ladi. 
Joylashuvga ko’ra arbitraj banklarning turli valyuta bozorlaridagi kurs farqi orqali 
foyda olishini bildiradi. U valyuta riski bilan bog’liq emas, chunki valyuta savdosi bir 
vaqtning o’zida amalga oshadi. Masalan, bank vakili Gongkokda valyutani sotib 
oladi (sotadi) va shu vaqtning o’zida u o’zining Nyu-Yorkdagi korrespondenti orqali 
shu valyutani sotadi (sotib oladi).
Vaqtli arbitraj vaqt o’tishi bilan valyuta kursi orasidagi farq orqali foyda 
olishdir. Valyuta arbitraji spot va forvard sharoitida amalga oshirilishi mumkin va bu 
turdagi operatsiyalarda valyuta risklari mavjud bo’ladi..
135

---

Bank valyuta operatsiyalarini bajarganda unga o’z valyuta resurslarining bir 
qismini sarflaydi. Bunda bankning xorijiy valyutalar bo’yicha majburiyat va talablari 
orasidagi nisbat o’zgaradi. Bankning xorijiy valyutalarni sotish va sotib olish 
jarayonida valyutalar bo’yicha talab va majburiyatlar nisbati holati banklarning 
valyutaviy holati deyiladi. Valyuta bo’yicha majburiyatlar va talablar teng bo’lgan 
holat yopik, teng bo’lmagani ochiq valyuta holati deyiladi.