Toshkent shahar Shayxontohur tumani 262-son umumiy o’rta ta’lim maktabining O’zbek (davlat) tili hamda ona tiliva adabiyot

I II. Yangi mavzu:
“Didaktika”-yunoncha “didaktikos”, ya`ni “ibratli” degan so`zdan olingan. “Didaktik adabiyot” deganda esa pandu hikmat, nasihat, o`git, ibrat ruhidagi asarlar tushuniladi. Bu Sharq adabiyotida ham, G`arb adabiyotida hambo`lgan.Sharq so`z san`atida pand-nasihat ruhi ustunroq, u shunisi bilan G`arb adabiyotidan farq qiladi.X asrdayoq buyuk Abu Ali ibn Sino Sharq ko`proq nasihat yo`li bilan, G`arb esa hayotni real ko`rsatish orqali kishini tarbiyalashga moyilligini maxsus qayd qilib o`tgan edi.
Og`zaki va yozma adabiyoti , axloqiy –diniy merosi pand-hikmatga o`ta boyligi uchun ham Sharqni jahonda donishmand deb bilishadi.Bizda she`riyatning bu darajada ravnaq topib , xalq orasida katta mavqe egallashiga sabab bo`lgan omillardan biri ham-shu. O`zbekiston Qahramoni Abdulla Oripov “Sharqqa she`riyatni o`rgatib bo`lmaydi” , deganida ham aynan shu jihatlarni ko`zda tutgan.
Shunga qaramay, Sharq,jumladan, o`zbek mumtoz adabiyotini tamoman pand-nasihat ruhida deb tushunish –xato.Sharqda maxsus didaktik adabiyot yuzaga kelgan. Uni quyidagicha tasnif qilish mumkin.
1.Nasriy didaktik asarlar.
Milodiy IV asrda Hindistonda Sanskrit tilida mashhur “Pantachantra”, ya`ni keyinchalik “Kalila va Dimna” nomi bilan mashhur bo`lib ketgan buyuk didaktik asar dunyoga keladi. “Ming bir kecha”arab ertaklari asosida shakllangan.Keyinchalik Kaykovusning “Qobusnoma” asari yaratildi.Bundan tashqari Xoja (Podshoxoja binni Abdulvahobxoj`a)ning “Gulzor” hamda “Miftoh ul-adl” (“Adolat kaliti”) asarlari ham Sa`diy She`roziyning “Guliston”i ta`sirida dunyoga kelgan bo`lsa-da , ular sof nasriy yo`lda bitilgan
2.Nasriy-she`riy didaktik asarlar
Bu guruhga Sa`diy She`roziyning “Guliston” asari aynan misol bo`ladi.Alisher Navoiyning “Mahbub ul-qulub”, Gulxaniyning “Zarbulmasal” asarlari kiradi.
3.She`riy didaktik asarlar
Yusuf Xos Hojibning “Qutadg`u bilig”, Haydar Xorazmiyning “Gulshan ul-asror”, Alisher Navoiyning “Hayrat ul-abror” asarlari she`riy didaktik asarlarning eng yorqin namunasi hisoblanadi.
Zamonaviy o`zbek adabiyotida ham didaktik ruhdagi asarlar yaratilib turadi.Masalan , O`zbekiston xalq shoiri Shukrullo qalamiga mansub “Javohirlar sandig`i” aynan shunday asarlar sirasiga kiradi. U nasriy yo`l bilan bitilgan.
Mustahkamlash
Savol va topshiriqlar ustida ishlash
1. Didaktik adabiyot nima, u qanday o`ziga xosliklarga ega?
2.Didaktik xususiyatlariga ko`ra ,Sharq va G`arb adabiyotlari o`rtasidagi o`xshashlik va farqli tomonlar nimada ko`rinadi?
3.Sharq , jumladan, o`zbek mumtoz adabiyotida didaktik asarlarning qanday turlari bor?
4. O`zbek didaktik adabiyotida qaysi asarlar mashhur?
5.Zamonaviy o`zbek adabiyotidagi qaysi didaktik asarlarni bilasiz?