Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti pedagogika fakuliteti

Xotira_yozuvlari
Istisno Uzoq muddat Napoleonning xotirasi bor edi. Bir marta, hali leytenant bo'lganida, u qorovulxonaga joylashtirilgan va xonada Rim huquqi bo'yicha kitob topib, uni o'qigan. Yigirma yil o'tgach, u hali ham undan parchalar keltirishi mumkin edi. U o‘z qo‘shinidagi ko‘plab askarlarni nafaqat ko‘zdan bilardi, balki kim jasur, kim matonatli, kim chaqqon ekanini ham esladi. Akademik A.F. Ioffe xotiradan logarifmlar jadvalidan foydalangan va buyuk rus shaxmatchisi A. A. Alekxin xotiradan bir vaqtning o'zida 30-40 ta sherik bilan ko'r-ko'rona o'ynashi mumkin edi. Bu ularning ajoyib vizual xotirasini ko'rsatadi. A. S. Pushkinning ukasi Lev Sergeevich ajoyib "fotografik" xotiraga ega edi. Uning xotirasi "Yevgeniy Onegin" she'rining beshinchi bobi taqdirida qutqaruvchi rol o'ynadi. A. S. Pushkin uni chop etishga bermoqchi bo‘lgan Moskvadan Sankt-Peterburgga ketayotganda yo‘qotib qo‘ydi va bobning qoralamasi yo‘q qilindi. Shoir Kavkazdagi birodariga maktub yo‘llab, bo‘lgan voqeani aytib beradi. Ko'p o'tmay u javob sifatida yo'qolgan bobning to'liq matnini oldi, vergulgacha aniq: akasi buni bir marta eshitdi va bir marta o'qidi. Bir necha yil avval Fransiyaning Lill shahrida nufuzli hakamlar hay’ati ishtirokida matematika o‘qituvchisi Moris Daber kompyuter bilan bellashdi. Mashina 10 tadan oldin 7 ta arifmetik masalani yechsa, u magʻlubiyatini tan olishini eʼlon qildi. Daber 3 daqiqa 43 soniyada 10 ta masalani, kompyuter esa 5 daqiqa 18 soniyada 7 ta masalani yechdi. Bizning zamondoshimiz - fenomenal hisoblagich Chikashvili, masalan, ma'lum bir vaqt ichida qancha so'z va harf aytilganligini osongina hisoblab chiqadi. Diktor futbol o'yini haqida fikr bildirganida nazorat eksperimenti o'rnatildi. U tomonidan aytilgan so'zlar va harflar sonini hisoblash talab qilindi. Diktorning gapi tugashi bilanoq javob keldi: 17427 ta harf, 1835 so‘z, magnitafonli yozuvni tekshirish bir necha soat davom etdi. Javob to'g'ri edi. Keling, A.R.Luriya tomonidan tasvirlangan hodisaga - S.V. fenomeniga biroz to'xtalib o'tamiz. Shereshevskiy. U 20 yildan so‘ng 400 ta so‘zdan iborat ketma-ketlikni xatosiz takrorlay olardi. Uning xotirasining sirlaridan biri shundaki, uning idroki murakkab, sinestetik edi. Tasvirlar - vizual, eshitish, ta'm, teginish - u uchun bir butunga birlashdi. Shereshevskiy yorug'likni eshitdi va tovushni ko'rdi, u so'z va rangni tatib ko'rdi. "Ovozingiz juda sarg'ish va xiralashgan", dedi u. Sinesteziya N. A. Rimskiy-Korsakov, A. N. Skryabin, N. K. Chyurlionisda qayd etilgan. Ularning barchasi eshitish bilan bog'liq ko'rish qobiliyatiga ega edi. Rimskiy-Korsakov "E-major" - ko'k, "E-minor" - lilak, "F-minor" - kulrang-yashil, "A-major" - pushti deb hisoblardi. Skryabin uchun tovush rang, yorug'lik, ta'm va hatto teginish tajribasini keltirib chiqardi. Hisoblash uchun noyob qobiliyatga ega bo'lgan V. Diamandi ham ularning rangi raqamlarni eslab qolish va ular bilan ishlashga yordam beradi, deb ishongan va hisoblash jarayoni rangning cheksiz simfoniyalari shaklida taqdim etilgan. Sineziya ob'ektiv asosga egami? E. Chercover bir qator psevdo-so'zlarning fantastik mavjudotlar tasvirlari bilan mosligini aniqlash uchun tajriba o'tkazishni taklif qildi. Kim kimligini aniqlash kerak edi. Materiallarni qayta ishlash vizual tasvir va akustik tasvir o'rtasida bog'liqlik mavjudligini ko'rsatdi, ya'ni sinesteziya ob'ektiv asosga ega. Ko'rinib turibdiki, bu asos obrazlarning hissiyotlar bilan yaqin, ongsiz aloqalarida. Ularda vizual effekt ongsizda harorat effekti kabi ijobiy his-tuyg'ular bilan bog'langan. A. R. Luriya uzoq muddatli tadqiqotida Shereshevskiyning xotirasini tashkil etishning o'ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqadigan aqliy faoliyatining kuchli va zaif tomonlarini ochib berdi. Bir tomondan, Shereshevskiy ko'p yillar oldin unga yodlash uchun taqdim etilgan hamma narsani o'zboshimchalik bilan va aniq eslay olardi. Har bir yodlangan so'zni jonli, vizual tarzda tasavvur qilish qobiliyati unga yordam berdi (masalan, u 7 raqamini mo'ylovli odam sifatida qabul qildi), lekin bu ham o'qishda unga alohida qiyinchiliklar tug'dirdi, chunki har bir so'z jonli so'zni keltirib chiqardi. tasvir va bu o'qilayotgan narsani tushunishga xalaqit berdi. . Bundan tashqari, uning idroki juda aniq edi, "abadiylik", "hech narsa" kabi mavhum tushunchalarni ifodalovchi so'zlar unga alohida qiyinchiliklar tug'dirdi, chunki ularni vizual tasvir bilan solishtirish qiyin.

Xulosa
Xotira – shaxs psixik hayotini belgilab beruvchi xususiyat. Uning ahamiyati o‘tmish voqealarini qayd etish bilan cheklanmaydi. Axir hozirgi zamondagi hech qanday harakatni jarayonlardan tashqarida tasavvur qilib bo‘lmaydi; eng oddiy psixik aktning sodir bo‘lishida har bir elementni keyingisiga bog‘lash uchun esda saqlab qolish katta ahamiyatga ega. Bunday bog‘lanishga layoqatsiz bo‘lgan insonning rivojlanishi mumkin emas.Faqat xotira insoniylik madaniyatining yo‘qolib ketmasligiga, tafakkurimizning tadbiq etilishiga va tuyg‘ularimizning kechishiga ko‘mak beradi. Bosh miya po‘stlog‘ida paydo bo‘ladigan tashqi olam obrazlariizsiz yo‘qolib ketmaydi. Ular uzoq vaqt davomida saqlanib qoladigan iz qoldiradilar. Psixikamizdagi xotira ularning zahirasi bo‘lib xizmat qiladi. Unda kechadigan barcha jarayonlar mnemik jarayonlar deb ataladi (yunonchadan «mnema» - xotira). SHunday qilib, xotira – bu inson tomonidan o‘tmish tajribasini esda olib qolish, saqlash va keyinchalik eslashning psixik jarayoni. Inson hayotida xotiraning o‘rni beqiyosdir. Xotirasiz inson «abadiy go‘daklik holatida» qolgan bo‘lar edi (I.M. Sechenov). S.L. Rubinshteyn ta’kidlaganidek: «Xotirasiz daqiqa mavjudotlari bo‘lar edik. O‘tmishimiz kelajak uchun o‘lik bo‘lardi. Hozirgi zamon kechmishiga ko‘ra o‘tmishda badar yo‘qolardi»