Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika universiteti Texnalogik

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika universiteti
Texnalogik ta’lim.
Hayot xavfsizligi fanidan


Dars ishlanmasi


Dars mavzusi:


XAVFSIZLIK TAMINLASH TAMOYILLARI VA USLUBLARINI TAXLIL QILISH
Amaliy mashg‘ulot.

Ochiq dars mashģulotining ishlanmasi

Mavzu: Xavfsizlikni taminlash tamoyillari va uslublarini taxlil qilish.
Mashģulot maqsadi:
Ta'limiy : Xavfsizlik qoidalari bilan ta ishish.
Tarbiyaviy : Xavfzizlikni taminlashni o’rganish.
Ruvojlantiruvchi : Talabalarning maruza mashģuloti mavzuga oid bilimlarini takomillashtirishdan iborat .
Mashģulot turi: Maruza
Mashģulot metodi : Oģzaki va aqliy xujum metodi
Ta'lim berish vositalari: òquv qòllanma tarqatma materiallari va òquv uslubiy majmua.
Ta’lim berish sharoiti : 3-bino 205-xona .
Foydalanilgan adabiyotlar :

1. 
   Karimov I. A., Oʻzbekiston XXI asr boʻsagʻasida: xavfsizlikka
   

tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari, Terrorizm, 1997;

2. 
   I.X. Siddikov, Kh.A.Sattarov., O.I.Siddikov, X.E. KHujamatov, D.T. KHasanov, Sh.B.Olimova “HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI VA MEHNAT GIGIENASINING QURULISHDAGI O’RNI” Toshkent 2018;
   
3. 
   A.E.Parmonov, A.Igamberdiyev, G\Dadayev. M.Qodirov “HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI” Toshkent 2007.
   
4. 
   www.arxiv.uz
   

Mashģulot bayoni Reja:

1. 
   Xavfsizlikni ta’minlash tamoyillari va uslublarini tahlil qilish
   
2. 
   Xavf tirik va jonsiz materiyaning salbiy xususiyati bo'lib, materiyaning o'ziga
   
3. 
   Xavfsizlik - bu xavfning namoyon bo'lishi ma'lum bir ehtimollik bilan istisno qilinadigan faoliyat holati
   

Tayanch iboralar.

Xavfsizlik, favqulotda vaziyat, garov, siyosat , tahdid , qonuniylik, baxtsiz xodisa, falokat, tabiiy ofat, operatsiya, xalqaro tashkilotla

Kirish
Inson faoliyati atrof-muhit, atrofdagi narsalar, odamlar bilan doimiy aloqada bo'ladi. Atrof-muhit inson salomatligi, farovonligi va ishlashiga foydali yoki salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Texnosferada insonni antropogen va tabiiy kelib chiqishining salbiy ta'siridan himoya qilish va qulay yashash sharoitlariga erishish BZD fani - hayot xavfsizligi.
"BZhD" intizomi mehnatni muhofaza qilish (OT), atrof-muhitni muhofaza qilish (EP) va fuqarolik mudofaasi (CS) bo'yicha bilim sohalarini birlashtiradi. Uning birlashtiruvchi boshlanishi quyidagilardan iborat edi: odamga uning yashash muhitining bir xil jismoniy xavfli va zararli omillarining ta'siri, ularga inson reaktsiyalarining umumiy shakllari va yagona ilmiy metodologiya, ya'ni baxtsiz hodisalar xavfini miqdoriy baholash; kasbiy kasalliklar, ekologik ofatlar va boshqalar. BJD psixologiya, ergonomika, sotsiologiya, fiziologiya, falsafa, huquq, gigiena, ishonchlilik nazariyasi, akustika va boshqa ko'plab fanlarning yutuqlariga asoslanadi. Natijada, ushbu fan BD masalalarini barcha nuqtai nazardan ko'rib chiqadi, ya'ni. tadqiqot masalasini har tomonlama hal qiladi.
BZD ekologiyaning ajralmas qismi - tirik organizmlarning bir-biri bilan va ularning atrof-muhit bilan o'zaro ta'siri haqidagi ilmiy bilimlar sohasi.
Hayot xavfsizligi sohasidagi ta'limning maqsadi insonning dunyoqarashi va xavfsiz hayot madaniyatini shakllantirish, qulay va xavfsiz hayotni ta'minlash va yashash muhitining maqbul sifatini ta'minlash uchun zarur bo'lgan bilim, ko'nikma va ko'nikmalarni egallashdir.
BJDda o'rganilgan markaziy kontseptsiya atrof-muhitning salbiy xususiyati sifatida xavf hisoblanadi. Shu bilan birga, uning asosiy turlari, amalga oshirish shartlari va parametrlari, insonga ta'sir qilish xususiyati, insonni xavf-xatarlardan himoya qilish usullari va usullari o'rganiladi.
Hayotiy faoliyat - kundalik faoliyat va dam olish, insonning yashash usuli.
Yashash joyi - hozirgi vaqtda inson faoliyati, sog'lig'i va avlodlariga bevosita yoki bilvosita bevosita yoki uzoq muddatli ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan omillar (fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy) kombinatsiyasi bilan belgilanadigan inson muhiti.
Xavf tirik va jonsiz materiyaning salbiy xususiyati bo'lib, materiyaning o'ziga: odamlarga, tabiiy muhitga, moddiy qadriyatlarga zarar etkazishi mumkin.
Zararli omil insonga salbiy ta'sir ko'rsatadi, bu esa farovonlikning yoki kasallikning yomonlashishiga olib keladi.
Travmatik (travmatik) omil - insonning shikastlanishiga yoki o'limiga olib keladigan salbiy ta'sir.
BJDda asosiy himoya obyekti shaxs yoki odamlar guruhlari (jamoalar) hisoblanadi.
BZDda hosilaviy tushuncha - bu faqat "shaxs (himoya ob'ekti) va salbiy ta'sir manbai (xavf manbai)" tizimida amalga oshiriladigan atrof-muhit holati sifatida xavfsizlik. Himoya ob'ektining yo'qligi xavfsizlik tushunchasini ma'nosiz qiladi.
Xavf tabiiy (tabiiy), antropogen, texnogen bo'lishi mumkin. Shuningdek, harbiy harakatlar, milliy va diniy nizolar, axborot va ruhiy ta'sirlar, siyosiy va iqtisodiy vaziyatlar va boshqalar bilan bog'liq xavflar mavjud.
Xavfli omil - bu ma'lum sharoitlarda shikastlanishga yoki sog'lig'ining boshqa to'satdan va keskin yomonlashishiga olib keladigan odamga ta'sir qiladi.
Berilgan ta'riflar xavfli va zararli omillar adolatli: insonning har qanday faoliyati jarayonida (sanoat, maishiy va tabiiy muhitda) namoyon bo'lishi uchun.
Bu omillar ularning tasnifida (GOST 12.0.003-74) xavfli va zararli bo'linmaydi. Bu ma'lum darajada to'g'ri, chunki zararli omil miqdoriy o'sishi bilan xavfli omilga aylanishi mumkin (masalan, shovqin). Shuni ta'kidlash kerakki, zararli omil har doim miqdoriy nuqtai nazardan baholanadi va bir muncha vaqt doimiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Xavfli omil ko'pincha paydo bo'lish (namoyish)ning ehtimollik xususiyatiga ega.
Favqulodda vaziyatlarda (avariya, falokat va boshqalar) ayniqsa yuqori intensivlikdagi xavfli va zararli omillar ko'pincha zarar etkazuvchi omillar deb ataladi.
Inson bilan o'zaro ta'sir qilish xususiyatiga ko'ra, bu omillarni faol va passivlarga bo'lish mumkin, faollar esa tabiiy asoslariga qarab, passivlar esa - ularni faollashtirish usuli xususiyatlariga ko'ra bo'linadi.
Omillar potentsial (daraja), sifat, mavjud bo'lish vaqti yoki shaxsga ta'sir qilish, harakat zonasining kattaligi bilan namoyon bo'lish ehtimoli bilan tavsiflanadi.
Potensial omilning miqdoriy tomonini aniqlaydi (shovqin darajasi, zararli moddalar kontsentratsiyasi, elektr tokining kuchlanishi va boshqalar).
Sifat inson tanasiga ta'sir qiluvchi omilning o'ziga xos xususiyatlarini aks ettiradi (shovqinning chastotali tarkibi, changning tarqalishi, oqim turi va boshqalar).
Xavfli va zararli omillar doimiy ravishda ishlaydigan yoki vaqti-vaqti bilan sodir bo'ladigan makon odatda xavfli zona deb ataladi.
Fazoviy xususiyatlarga ko'ra xavfli zonalar mahalliy va joylashtirilgan bo'lishi mumkin va vaqt o'tishi bilan - doimiy va vaqtinchalik.
Xavfli va zararli omillarning tashuvchisi bo'lgan moddiy ob'ektlar xavf manbalari deb ataladi.
Faoliyat - bu odamning atrofdagi dunyoga faol munosabati shakli. Har qanday faoliyat maqsad, vosita, natija va faoliyat jarayonining o'zini o'z ichiga oladi.
Xavfsizlik - bu xavfning namoyon bo'lishi ma'lum bir ehtimollik bilan istisno qilinadigan faoliyat holati.
Xavf - bu xavfsizlik nuqtai nazaridan noqulay hodisaning sodir bo'lish chastotasi yoki ehtimoli sifatida tavsiflangan xavfning miqdoriy bahosi.
Odamlarga va atrof-muhitga ta'sir qilish ehtimoli bo'yicha xavflar potentsial, real va amalga oshirilganlarga bo'linadi.
Potentsial xavf - bu ta'sir qilish joyi va vaqti bilan bog'liq bo'lmagan umumiy xarakterdagi tahdid. Masalan, “shovqin odam uchun zararli”, “uglevodorod yoqilg‘isi yong‘in va portlash xavfli” iboralarida faqat shovqin va yonuvchi moddalarning odamlar uchun potentsial xavfi ko‘rsatilgan.
Potentsial xavflarning mavjudligi aksiomada aks ettirilgan. Haqiqiy xavf har doim insonga ta'sir qilishning o'ziga xos tahdidi bilan bog'liq bo'lib, u makon va vaqtda muvofiqlashtiriladi.
Amalga oshirilgan xavf - real xavfning shaxsga va/yoki atrof-muhitga ta'siri, uning sog'lig'ining yo'qolishiga yoki insonning o'limiga, moddiy yo'qotishlarga olib kelishi fakti. Agar yuk mashinasining portlashi uning vayron bo'lishiga, odamlarning o'limiga va / yoki binolarning yonishiga olib kelgan bo'lsa, bu tushunilgan xavfdir.
Amalga oshirilgan xavflar odatda hodisalar, favqulodda vaziyatlar, baxtsiz hodisalar, falokatlar va tabiiy ofatlarga bo'linadi.
Voqea - inson, tabiiy yoki moddiy resurslarga zarar yetkazuvchi salbiy ta'sirdan iborat hodisa.
Favqulodda vaziyat (PE) - qisqa vaqt ichida sodir bo'ladigan va odamlarga, tabiiy va moddiy resurslarga yuqori darajada salbiy ta'sir ko'rsatadigan hodisa. Favqulodda holatga yirik avariyalar, falokatlar va tabiiy ofatlar kiradi;
Baxtsiz hodisa - bu odamlarning o'limi bilan birga bo'lmagan texnik tizimdagi hodisa texnik vositalar imkonsiz yoki iqtisodiy jihatdan mumkin emas.
Falokat - bu texnik tizimda odamlarning o'limi yoki yo'qolishi bilan kechadigan hodisa.
Tabiiy ofat - Yerdagi tabiiy hodisalar bilan bog'liq bo'lgan va biosfera, texnosferaning vayron bo'lishiga, odamlarning o'limiga yoki sog'lig'ining yo'qolishiga olib kelgan hodisa.
Favqulodda vaziyat (FV) - ob'ekt, hudud yoki akvatoriyaning, qoida tariqasida, favqulodda vaziyatdan so'ng, bir guruh odamlarning hayoti va sog'lig'iga xavf tug'diradigan, aholiga moddiy zarar etkazadigan holati. iqtisod, tabiiy muhit buziladi.
Texnik tizimlardagi nosozliklarning sabablari so'nggi yillarda doimiy ravishda ortib borayotgan nosozliklar va nosozliklardir.
Hodisa - operatorning noto'g'ri harakatlaridan kelib chiqqan texnik tizimning ishdan chiqishi.
BJDda xavfsizlik holatiga erishish usullari ham bir xil - asosan bu masofadan himoya qilish, ta'sir qilish vaqtini qisqartirish, ekranlash (fizik maydon, energiya va materiyaning tarqalish yo'lida himoya vositalaridan foydalanish) ).
Hayot faoliyati xavfsizligi inson bilimining mustaqil sohasi sifatida ajralib turadi va uning ilmiy asoslari shakllantirilmoqda. Ushbu sohadagi ilmiy bilimlar jamiyatning ob'ektiv va sub'ektiv ehtiyojlarini, shuningdek, ma'lum ilmiy-uslubiy talablarni qondiradi, ya'ni: yagona nazariy-uslubiy bazaning, umumiy, fundamental tushunchalar va nazariy g'oyalarning minimal mavjudligi; taqdim etilayotgan materialning mantiqiy uyg'unligi va ichki mantiqiyligi va o'rganilayotgan alohida masalalar o'rtasidagi mantiqiy bog'liqlik mavjudligi.
Inson hayoti xavfsizligi fanining predmeti texnosferada mavjud bo'lgan tabiiy, texnogen va antropogen xavf-xatarlar va ulardan insonni himoya qilish vositalaridir.
BJD fanining vazifalari quyidagilarga qisqartiriladi:
texnosferaning xavf-xatarlarini aniqlash;
xavf-xatarlardan himoya vositalarini ishlab chiqish va ulardan foydalanish;
ularning texnosferada doimiy nazorati va monitoringi;
ishchilar va aholini xavf-xatarlardan himoya qilish asoslariga o'rgatish;
xavf-xatarlarning namoyon bo'lishi oqibatlarini bartaraf etish choralarini ishlab chiqish.
BZDning fan sifatidagi maqsadi texnosferada inson salomatligi va hayotini asrash, uni texnogen, antropogen, tabiiy kelib chiqish xavfidan himoya qilish va qulay yashash sharoitlarini yaratishdan iborat.
Texnosferada inson hayoti xavfsizligini ta'minlash tabiiy muhitni texnosferaning salbiy ta'siridan himoya qilishning ko'plab muammolarini hal qilish yo'lidir.
Inson hayoti xavfsizligini ta'minlash bilan bog'liq muammolarni hal qilish yuqori darajadagi xavfsizlik muammolarini hal qilish uchun asosdir: texnosfera, mintaqaviy, biosfera, global.
Fan sifatida BJD shakllanish jarayonida. Shubhasiz, u mehnatni muhofaza qilish sohasidagi ilmiy yutuqlar va amaliy ishlanmalarga asoslanishi kerak, muhit, favqulodda vaziyatlarda prognozlash va himoya qilish, profilaktika tibbiyoti, biologiya yutuqlari bo'yicha qonunlar va qoidalarga asoslanishi kerak.
Insonni zararli va travmatik omillardan (elektr toki urishidan himoya qilish, shovqin, tebranish, elektromagnit maydon va radiatsiyadan himoya qilish) faol ish olib borayotgan mahalliy ilmiy maktablar hayot faoliyati xavfsizligi fanining rivojlanishiga katta hissa qo'shdilar. ionlashtiruvchi nurlanish va boshqalar). Mahalliy olimlar tomonidan ishlab chiqarish muhitida ham, aholi punktlarida ham odamlarga xavf ta'sirini standartlashtirish sohasida muvaffaqiyatlarga erishildi. So'nggi o'n yillikda Rossiyada hayot xavfsizligi sohasida ta'lim tizimini rivojlantirish va takomillashtirishda muhim yutuqlarga erishildi.
Atrof-muhitning xavf-xatarlari haqidagi ma'lumotlar yaqin kelajakda aholi salomatligini saqlashda muhim rol o'ynaydi. Ishlab chiqarish, shahar, turar-joy sharoitida xavf-xatarlarning ta'siri odatda uzoq vaqt davomida sodir bo'ladi (kun davomida, ish kuni va boshqalar), shuning uchun zararli omillar uchun atrof-muhit holatining parametrlarini doimiy ravishda kuzatib borish zarur. U monitoring tizimlari tomonidan amalga oshiriladi.

Monitoring - atrof-muhit holatini kuzatish va yuzaga keladigan salbiy holatlar haqida ogohlantirish.

Aholi salomatligini mustahkamlash va kasalliklarning oldini olish bo'yicha davlatning axborot strategiyasi quyidagilarni o'z ichiga olishi kerak:
yashash joylarining xavf-xatarlari haqida muntazam ma'lumot;
dan toksikologik relizlar haqida muntazam ma'lumot atrof-muhitga ishlab chiqarish;
xodimlarga salbiy omillar haqida muntazam ma'lumot berish ishlab chiqarish va ularning salomatlikka ta'siri;
viloyat aholisining sog'lig'i holati va haqida ma'lumot kasbiy kasalliklar;
xavflardan himoyalanish usullari va vositalari to'g'risidagi ma'lumotlar;
korxonalar rahbarlarining javobgarligi to'g'risidagi ma'lumotlar va xavfsiz muhit uchun xavfsizlik xizmatlari.
Ushbu yondashuvlarni joriy etish juda dolzarb va o'z vaqtida amalga oshiriladi. Hozirgi kunda inson salomatligi ijtimoiy qadriyatlar tizimida yetakchi o‘rinlardan birini egallab turishi va u davlatning o‘rmonlar, tuproq, suv, foydali qazilmalar va boshqalar kabi boshqa resurslari orasida ustuvor ahamiyatga ega bo‘lishi aniq.
Haqiqiy vaziyatlar, hodisalar va omillarni tahlil qilish bugungi kunda texnosferada hayot xavfsizligi fanining bir qator aksiomalarini shakllantirishga imkon beradi. Bularga quyidagilar kiradi:
Aksioma 1. Texnosferadagi materiya, energiya va axborotning kunlik oqimlari chegara qiymatlaridan oshsa, texnogen xavf mavjud.
Aksioma 2. Texnosfera elementlari texnogen xavf manbalari hisoblanadi.
Aksioma 3. Texnogen xavf-xatarlar makon va vaqtda harakat qiladi.
Aksioma 4. Texnogen xavflar bir vaqtning o'zida odamlarga, tabiiy muhitga va texnosfera elementlariga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Aksioma 5. Texnogen xavflar odamlarning sog'lig'ini yomonlashtiradi, jarohatlar, moddiy yo'qotishlar va tabiiy muhitning buzilishiga olib keladi.
Aksioma 6. Texnogen xavf-xatarlardan himoyalanish xavf manbalarini yaxshilash, xavf manbai va himoya qilish ob'ekti orasidagi masofani oshirish va himoya choralarini qo'llash orqali amalga oshiriladi.
Aksioma 7. Hayotiy jarayonning qulaylik ko'rsatkichlari inson faoliyati va dam olish turlari bilan o'zaro bog'liqdir.
Aksioma 8. Odamlarning xavf-xatarlar olamidagi malakasi va ulardan o'zini himoya qilish usullari hayot xavfsizligiga erishishning zaruriy shartidir.
Birinchi yordam
mavjud yordam vositalaridan foydalangan holda to'g'ridan-to'g'ri lezyon joyida yoki uning yonida. O'z vaqtida va to'g'ri ko'rsatilgan birinchi yordam jabrlanuvchining hayotini saqlab qoladi va salbiy oqibatlarning rivojlanishiga yo'l qo'ymaydi. Yaqin atrofda odamlar yo'q bo'lganda, jabrlanuvchi tibbiy yordam ko'rsatishdan oldin o'ziga g'amxo'rlik qilishi kerak. Birinchi yordamni tashkil qilishda qon ketish, shok, asfiksiya, ongni yo'qotish, uglerod oksidi bilan zaharlanish bilan kechadigan jarohatlarda uning o'z vaqtida ko'rsatilishiga alohida e'tibor berish kerak. Birinchi yordam ko'rsatish doirasida alohida ma'no yarani bog'lovchi xalta yostiqchalari bilan tamponada qilish, bosimli bandaj, turniket qo'llash (improvizatsiya qilingan vositalardan burish), og'riq qoldiruvchi vositalarni yuborish, asfiksiyani bartaraf etish, sun'iy nafas olish, yurakni bilvosita massaj qilish kabi chora-tadbirlarni amalga oshirishni o'z ichiga oladi. yurak faoliyatini tiklash, yaraning bandaj yuzasini yopish va hokazo.
Qon ketishining quyidagi turlari mavjud:
kapillyar;
arterial;
venoz.