Tovar, mahsulot, xizmatlarga boʻlgan talab funksiyasini qurish vazifa: Faraz qilaylik orzu qilib yurgan biznesingiz uchun yetarlicha mablag‘iz bor

TOVAR, MAHSULOT, XIZMATLARGA BOʻLGAN TALAB FUNKSIYASINI QURISH
Vazifa: Faraz qilaylik orzu qilib yurgan biznesingiz uchun yetarlicha mablag‘iz bor. Har bir talaba orzularidagi virtual zavod, fabrika qurib isteʼmolchilarni qiziqtiradigan mahsulot ishlab chiqarish, yoki biror bir xizmat turi taklif qilish vazifasi qoʻyiladi. Quyidagi savollarga javob topilsin:

1. 
   Taklif qilinayotgan tovar, mahsulot yoki xizmat turiga bo‘lgan talab ijtimoiy tarmoqlarda (telegrammda, odnoklassniki sayti, meta (facebook) va hokazolar) potensial iste‘molchilardan so‘rovnoma o‘tqazib aniqlansin. So‘rovnoma skrinshotlari ilova qilinsin. -1 ball.
   
2. 
   Ushbu mahsulot yoki xizmat turiga bo‘lgan talab aniqlansin – 1.0 ball.
   
3. 
   Eng kichik kvadratlar usulida talab funksiyasi qurilsin. Determinatsiya koeffitsiyenti R² hisoblansin – 1 ball.
   
4. 
   Maksimal daromad aniqlansin – 1 ball.
   
5. 
   Optimal ishlab chiqarishlar soni aniqlansin – 1 ball.
   
6. 
   Olingan natijalar xulosasi keltirilsin – 1 ball.
   

MISOL
Iqtisodiy darsliklarda talab funksiyasi haqida koʻp gapiriladi, lekin uni qanday olinganligi haqida gapirilmaydi. Shunday boʻlsada uni empirik maʼlumotlar boʻyicha baholash qiyin emas. Biznesni oltin qoidalaridan biri biror bir mahsulotga bo‘lgan talab bormi yo‘qligini bilish uchun buni iste’molchini o‘zidan so‘rash kerak. “Qandaydir tovar, mahsulot yoki xizmat turi uchun qancha mablagʻ bergan boʻlar ediz?” Aytaylik biror bir soha boʻyicha oʻquv kursi haqida gap ketsin. Soʻrovnoma oʻtqazilgan isteʼmolchilar maksimal berishlari mumkin boʻlgan mablagʻ miqdorlari quyidagicha boʻlsin: 500, 550, 600, 650, 700, 750, 800, 850, 900, 950 ming soʻm.

1-rasm. Olingan so’rovnoma rasmi.
Olingan soʻrovnoma maʼlumotlari boʻyicha talabni bahoga nisbatan bogʻliqligi funksiyasini quramiz.

№, i	Baho, pi	Ni	Talab, D(pi)	Foyda	Foyda	Foyda
1	2	3	4	5	6	7
1	500	73	132	6 600	0	-
2	550	2	59	5 900	2 950	-
3	600	5	57	8 550	5 700	0
4	650	4	52	10 400	7 800	2 600
5	700	10	48	12 000	9 600	4 800
6	750	7	38	11 400	9 500	5 700
7	800	2	31	10 850	9 300	6 200
8	850	5	29	11 600	10 150	7 250
9	900	2	24	10 800	9 600	7 200
10	950	22	22	11 000	9 900	7 700

Talabni bahoga nisbatan bogʻliqligi – bu 4-ustunni 2-ustunga bogʻliqligidir. Jadvaldagi bogʻliqlikni 10 ta nuqtasi boʻyicha talab egri chizigʻini eng kichik kvadratlar usulida yasaymiz.
Aytaylik bitta o’quvchini o’qitishdagi sarf-xarajat 450 ming soʻmni tashkil qilsin. Hozirgina talab funksiyasi topilgan bozorda ushbu o’quv kursini qanday bahoda sotish lozim? Buning uchun har bir o’quvchidan olingan daromadni talabkor o’quvchilar soni ga koʻpaytiramiz. Natijada har bir o’quvchi uchun baho 700 ming soʻm qilib belgilanganda
Chiziqli regressiya tenglamasi ni qurish uchun, noma’lum va parametrlar topish formulalari quyidagicha:
;
Juft chiziqli regressiyada determinatsiya koeffitsiyenti - juft chiziqli korryelyatsiya koeffitsiyenti kvadratiga teng.

Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsiyenti – y va x belgilar oʻrtasidagi chiziqli bogʻliqlik zichligi koʻrsatkichidir.

Bu yerda - faktorning oʻrtacha kvadratik chetlanishi,
- natijaning oʻrtacha kvadratik chetlanishi,





























Maksimal daromadga erishilishi va u 12 mln soʻmni tashkil qilishini koʻramiz. Bunda 132 ta potensial isteʼmolchidan 48 tasi, yaʼni 36 % i kurs uchun pul toʻlash imkoniga ega boʻladi.
Turli xil sarf-xarajatlarda maksimal daromad optimal ishlab chiqarish, potensial isteʼmolchilar soni quyidagicha jadvalda keltirilgan.

Sarf-xarajatlar	400	450	500	550	600	650	700	750
Optimal talabgorlar soni	48	48	29	22	22	22	22	22
Bahosi (Narxi)	700	700	850	950	950	950	950	950

Shuni taʼkidlash kerakki, ulgurji baho 50 ming soʻmga oshganda, chakana baho 1-holatda o’zgarmayapti, 2-holatda 150 mingga, 3-holatda 100 mingga o’zgarayapti, qolgan holatlarda o’zgarishsiz qolmoqda.

Jadvaldan koʻrinib turibdiki, sarf-xarajatlarning oshib borishi bilan optimal talabgorlar soni kamayapti va o’quv kursining bahosi ortib borayapti. Sarf xarajatning 50 ming soʻmga oʻzgarishi, o’quv kursi bahosini oʻzgarishiga olib kelishi ham, olib kelmasligi ham mumkin. Talab funksiyasini mikrostrukturasi shunda namoyon boʻladiki – bahoni unchalik katta boʻlmagan miqdorda oʻzgarishi, isteʼmolchilarning juda katta guruhlarini sotib olishdan voz kechishiga olib kelishi mumkin, bu esa foydaning kamayishiga olib keladi.
Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchi uchun soliqlarning oshirilishi natijasida tovar narxining oshirilishi, ishlab chiqaruvchi hamma yukni isteʼmolchiga tashlaydi deyish notoʻgʻri fikr. Ishlab chiqaruvchi ham talabni kamayishi, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini kamayishi hisobiga zarar koʻradi. Iqtisodiyot nazariyasiga qonunlariga koʻra soliq oshirilishi oqibatlarini ishlab chiqaruvchi ham, isteʼmolchilar ham boʻlib olishadi.
Shunday qilib sarf-xarajatlar inflyatsiyasi iqtisodiyotga taʼsiri aynan mana shunday. Shuni taʻkidlash lozimki bozor tuzilmalari barcha isteʼmolchilarni qondirish imkoniyatiga ega emaslar, chunki bu foydali emas. 132 ta soʻrov oʻtqazilgan isteʼmolchilardan faqat 48 tasi 36% igina minimal sarf-xarajatlar boʻlgandagina ushbu o’quv kursida qatnashish imkoniyatiga ega boʻlar ekanlar. Agar jamiyat barcha fuqarolarni biror narsa bilan taʼminlashni xohlasa, u holda uni tekinga tarqatish lozim, masalan maktablarda oʻquv darsliklari tekin tarqatilganidek.