Transport vositalarida ishlatiladigan nometal materiallar

Ishni bajarish tartibi. Qovushoqlikni aniqlashga kirishidan avval viskozimetr 
yaxshilab erituvchida artilgan va quritilgan bo’lishi kerak. Shundan keyingina uni 
vintlar yordamida shtativga gorizontal ravishda o’rnatiladi va uning so’losi tagiga 
sig’imi 100 ml dan ko’p bo’lgan stakan quyiladi. So’lo teshikchasi barmoq bilan 
berkitilib, idishga sinaladigan materialdan toplguncha inadi. 
Materialning ortiqcha qismi bo’lsa uni shisha tayoqcha bilan sidirib olib 
tashlanadi, so’ngra barmoq viskozimetr so’losidan olinadi va darhol sekundomer 
yurgizib yuboriladi. Materialning oqib tushishi tugashi bilan sekundomer ham 
topxtatiladi. Sinaladigan materailning viskozimetrdan oqib tushishi uchun ketgan 
vaqt shu material uchun shartli qovushoqlik bo’lib xizmat qiladi. Tajriba shu yo’sinda 
uch marta qaytariladi, bunda ish natijalarining bir-biridan 2,5 % dan oshmasligi 
kerak. 
Lok – bo’yoq materiallarning qovushoqligini haroratga bog’liqligini bilish 
uchun sinaladigan material termostat ichiga qo’yiladi, kerakli haroratgacha qizdiriladi 
va qovushoqligi yuqorida aytilgan usul bo’yicha aniqlanadi. Olingan natijalar 
quyidagi 6-jadvalga yozib chiqiladi. 
6-jadval. Lok – bo’yoq materiallarning qovushoqligini aniqlash natijalari
Lok-bo’yoq 
material 
markasi 
Lok-bo’yoq 
materialining 
tajriba paytidagi 
harorati, 
o
S 
Qovushoqligi, s 
O’lchashlar 
O’rtacha 
qiymati, s 
1 
2 
3 
Olingan sinash natijalari asosida qovushoqlikni haroratga bog’liqlik grafigi 
chiziladi.
Lok-bo’yoq materiallarning qurish vaqti va qotish darajasini aniqlash. 
Yupqa qilib surtilgan suyuq lok–bo’yoq aralashmasining qurib bo’yoq qatlamga 
(parda) aylanish protsessi qurish deb ataladi. 
Qurish vaqti quritish harorati, material turi, quritish usuli, parda qalinligi va 
boshqa faktorlarga bog’liq. Qurish protsessi asosan ikki bosqichdan iborat: changdan 
qurish va topla qurish. Eng yupqa sirtqi bo’yoq parda xosil bo’lish payti changdan 
qurish deb ataladi. Sirtga berilgan bo’yoq material qavatining batamom qotib bir xil 
parda hosil bo’lishi topla qurish deb ataladi. 

---

Hozirgi davlat standartlarida bu ikki bosqichni 1 dan 7 quritish darajalariga 
bo’lib ajratib berilgan. Changdan qurish 1-darajali bo’lib, 2 dan 7 darajalar esa topla 
qurishga mos keladi.
Sinash uchun o’lchamlari 90x120 mm bo’lgan oyna plastinkadan foydalaniladi. 
Qurishning 1-darajasiga ketgan qurish vaqtini aniqlash. Sinalayotgan lok-bo’yoq 
material surkalgan oyna plastika, harorati doimiy 20±2
o 
C va havoning nisbiy namligi 
65±5 % bo’lgan quritish shkafdan olib, bo’yoq pardaga og’iz bilan puflanadi (bunda 
plastinka 10 sm uzoqlikda turishi kerak). Bo’yoq yuzidan xira dog’larning paydo 
bo’lishi yupqa yuzaki pardacha hosil bo’lganidan darak beradi; bo’yoq pardachada 
og’izdan chiqqan bug’ kondensatsiyalanadi, bu esa bo’yoqning changdan qurishi 
tugaganligini ko’rsatadi. Sinash boshlangandan puflash natijasida xira dog’ paydo 
bo’lguncha o’tgan vaqt changdan qurishga ketgan vaqt bo’ladi.
Qurishning 1-darajasiga ketgan qurish vaqtini aniqlash. Changdan qurish vaqti 
aniqlanib bo’lgandan keyin plastinka yana shkafga qo’yiladi va vaqti – vaqti bilan 
shkafdan olib bo’yoq qatlamining to’la qurishi tekshirib turiladi. Buning uchun 
plastinkaga diametri 26 mm bo’lgan qog’oz disk, uning ustiga diametri 22 mm va 
qalinligi 4 - 6 mm li rezinkadan yasalgan disk qo’yiladi. So’ngra rezina disk ustiga 
qurish darajasiga qarab yuk qo’yiladi. Masalan, qurishning 2-darajasi uchun ketgan 
vaqtni aniqlash uchun 20 g, 3-darajasi uchun 200 g, 4 va 5-darajasi uchun 2 kg, 6 va 
7-darajasi uchun 20 kg og’irlikdagi yuklardan foydalaniladi. 1 soat vaqt o’tgach yuk 
va rezina disk olinadi, qog’oz diskli plastinkani esa qirrasi bilan biror yog’och buyum 
ustiga 2-3 sm balandlikka ko’tarib tashlab yuboriladi.
Qurishning 2, 5 va 7 – darajalari uchun qurish vaqti sinash boshlangandan 
qog’oz disk bo’yoq parda ustiga yo’ishib qolmaguncha, yoki yuk qo’yilgan yuzada iz 
qolmaguncha o’tgan davr bilan hisoblanadi.
Qurishning 4 va 6-darajalari uchun esa yuk qo’yilgan yuzada iz qolishiga ruxsat 
beriladi.