Тупроқшунослик-ўқув қўлланма-лотин

Qora tuproqlar, 
deb yozadi M.V. Lomonosov (1763), hayvonot 
dunyosi va o‘simlik qoldiqlarining chirishidan hosil bo‘ladi. Rossiya qora 
tuproqlarini mukammal ravishda 1883-yili V.V.Dokuchayev tekshirib, 
"Rus qora tuproqlari” degan monografiyasini yozgan. Qora tuproqlarning 
kelib chiqishi, xossalari va tarkibini P.A.Kostichev har tomonlama 
o‘rganib chiqib, "Rossiya viloyatlarining qora tuproqlari" degan kitobini 
yozdi. U qora tuproqlarning o‘t-o‘simliklar formatsiyasida shakllanishini 
ko‘rsatib berdi. 
Asrimiz boshlarida qora tuproqlarning suv va fizik xossalarini 
A.A.Izmailskiy va G.N.Visotskiy tekshirgan. Bu tuproqlar Shimoliy 
Amerika va Yevrosiyoda tarqalgan bo‘lib, 260 mln. ga (1,7 % 
quruqlikdan), tog‘larda esa, 23 mln. gani tashkil qiladi. Asosan, soz va 
sozsimon yotqiziqlarda, tekisliklarda va tog‘larda esa granit, bazalt, 
qumtosh, mergel elyuviyida ham hosil bo‘ladi. 
O‘rmoncho‘l mintaqasida o‘simlik biomassasining hajmi 30-40 ts/ga, 
cho‘llarda esa 8-24 ts/ga, tomirlari esa 150-300 ts/ga ni tashkil qiladi. 
Hozirgi paytda qora tuproqlar o‘zlashtirilib, sug‘orma dehqonchikda 
foydalanilgani sababli, ularning donadorligi, organik moddalarining 
miqdori kamayib, suv-fizik xossalari yomonlashib ketishi kuzatiladi. 
Qora tuproqlar profili
. O - cho‘l to‘shami. A - qora rangli donador 
gumusli qatlam. AV-gumusli qora, ammo qo‘ng‘ir, jigarrang ranglar, 
oqmalar va dog‘lar profilning pastki qatlamida ko‘payib boradi, donador. 
V-
ona jinsiga o‘tuvchi qatlam, jigarrang, qo‘ng‘ir, prizmasimon tuzilgan, 
yumronqoziqlar ini, podzollashgan va karbonat (B
t
va V
Sa
) 
yig‘malari 
mavjud. S-tuproqni hosil qiluvchi karbonatlarga boy yotqiziq. 
Moldova va Kavkazoldi hududlarida qora tuproqlar mexanik tarkib, 
temir, alyuminiy miqdoriga qarab tabaqalangan, ularning V qatlamda 
to‘planishi kuzatilgan. Organik moddaning miqdori bu tuproqlarda 10-
12%, zahirasi 600-700 t/ga. Tuproq muhiti neytral, singdirish sigimi 50 mg 
ekv/100 g, zichligi 1,0-1,2 g/sm, g‘ovaklik 50%, suv o‘tkazuvchanlik 
qobiliyati 200 mm/soat, suv singdirish qobiliyati 50%. Qora tuproqlar 
tasnifi 1895-yilda N.M. Sibirsev tomonidan berilib, to‘q shokolad, oddiy, 
to‘q, u to‘q-jigarrang turlarini ajratgan. 
Hozirgi paytda qora tuproqlar podzollashgan – A(Ar)-A1-A1V-