ТuranToday Тюрки, тюркоязычные страны, тюркские народы. Новости Тюркского мира огромного пространства от Тихого океана до Балкан. История, политика, видео все о тюрках
Download 18.85 Kb.
|
senariy sa
|
ТuranToday Тюрки, тюркоязычные страны, тюркские народы. Новости Тюркского мира - огромного пространства от Тихого океана до Балкан. История, политика, видео - все о тюрках Автор:
ENUARUУйғур миллий ҳаракати муаммоси Хитойнинг Марказий Осиё мамлакатлари билан муносабатлари векторида Янгиликлар Июн 10, 2011 * 18: 31Хитойда туркларнинг зулмиУйғур озодлик ҳаракати муаммоси жуда мураккаб, кўп қиррали, кўп ўлчовли ва айни пайтда яхши тушунилмаган. Бу ерда сепаратизм, шу жумладан Уйғур муаммосининг ўта сиёсийлашуви ва бузилишини аниқ тушуниш керак. Шунинг учун ушбу мақолада фақат бир жиҳат – масаланинг ташқи сиёсий таркибий қисми: Хитой Халқ Республикасининг Марказий Осиёдаги туркий республикалар билан муносабатлар контекстидаги сиёсати ҳақида сўз боради. Бизнинг фикримизча, ушбу нуқтаи назардан ҳам, умуман олганда," Уйғур сепаратизми муаммоси " бугунги кунда минтақавий хавфсизликни сақлаш ва Хитой, Марказий Осиё мамлакатлари, Россия, Афғонистон ва Хитой ўртасидаги ҳамкорликни ривожлантиришда ижобий динамикани таъминлаш нуқтаи назаридан муҳим масалалардан бири бўлиб қолмоқда. қўшни ҳудудлар. Шунга кўра, ушбу муаммонинг асосий ечимлари ушбу мамлакатлар ўртасидаги ва биринчи навбатда ШҲТ доирасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлашдан иборат бўлиши керак. ХХР нуқтаи назаридан" Уйғур сепаратизми муаммоси " ниҳоятда долзарбдир, чунки Уйғур сепаратизми тарихан Хитой учун беқарорлик омили бўлиб келган ва мамлакатнинг ҳудудий яхлитлигига таҳдид солмоқда. Совет Иттифоқининг қулаши ва давлатчилик асосан етно-миллий асосда шаклланган Марказий Осиёда (CА) янги суверен субъектларнинг пайдо бўлиши билвосита Хитойда ва хусусан Шинжон Уйғур автоном вилоятида етник сепаратизмнинг фаоллашувини рағбатлантирди. ХХР. Бундан ташқари, Марказий Осиё давлатларида сиёсий ва ижтимоий-иқтисодий жараёнларнинг ривожланишидаги баъзи долзарб тенденциялар, шунингдек, Марказий Осиё минтақаси атрофида ривожланаётган вазият, одатда, Уйғур сепаратистлари ва Шинжондан ташқаридаги турли радикал доиралар ўртасидаги ҳамкорликка ёрдам беради. Бу, ўз навбатида, Хитой раҳбариятига "Уйғур сепаратизми муаммоси" га ёндашувини тубдан ўзгартиришга ва уни нафақат "соф" ички ҳодиса сифатида, балки халқаро терроризм муаммосининг ажралмас қисми сифатида кўришга имкон берди, уни ҳал қилиш биргаликдаги саъй-ҳаракатларни талаб қилади. Муаммо тарихига қайтиш Уйғурлар ҳозирги ХУАР ҳудудида яшовчи ва Марказий Осиёнинг бир қатор мамлакатларидаги йирик диаспораларда яшовчи енг қадимги халқлардан биридир. Биринчи Уйғур давлат ташкилоти Уйғур хоқонлиги 8-асрда ташкил етилган ва тахминан 100 йил давом етган. Кейинги даврда уйғурлар яна бир неча бор ўз давлатларини яратдилар, улар кучли давлатчилик ва узоқ умр кўришлари билан ажралиб турмади. 17-асрда уйғурлар Шарқий Туркистон деб номланган яна бир шаклланишга асос солдилар. Бироқ, 1760 йилда Manchu-Хитой қўшинларининг ҳужуми остида уйғурлар ўз мустақиллигини йўқотдилар ва минтақа ниҳоят Хитой империясига қўшилди ва Шинжон, Хитой тилида-"янги чегара"деб номланди. Шинжон Хитой империясига қўшилганидан бери, бу ҳудудда яшовчи маҳаллий етник гуруҳлар, биринчи навбатда, енг кўп сонли уйғурлар, ички ресурслардан ҳам, ташқи ёрдамдан ҳам фойдаланиб, доимий равишда мустақиллик учун курашдилар. 19-асрда уйғурларнинг Хитой ҳокимиятига қарши миллий озодлик курашида Ўрта Осиёнинг турли етник (асосан туркий) гуруҳлари вакиллари – Қўқон, Бухоро, Хива ва Бадахшон аҳолиси енг фаол иштирок етди. 20-асрда уйғурлар Шинжонда яшовчи бошқа етник гуруҳларнинг кўмаги билан икки marta Хитой ҳокимиятидан мустақиллигини еълон қилишга муваффақ бўлишди: 1933 йилда Шарқий Туркистон Ислом Республикаси ва 1944 йилда совет тарафдори Шарқий Туркистон Республикаси (бу 1949 йилгача давом етган), қайси бири совет Иттифоқи фаол ёрдам берди. 1940-йилларнинг ўрталарида Совет раҳбарияти ҳатто қозоқ ССР ҳудудида Уйғур автоном вилоятини яратишни ўйлаб кўрди, бу Шинжоннинг бир қисмида уйғурлар томонидан еълон қилинган Шарқий Туркистон Республикаси учун ўзига хос орқа таянч бўлиб хизмат қилиши керак еди.шек (Миллий Гоминтанг партияси). 1949 йилда Мао Цзедун бошчилигидаги коммунистлар Хитойда ҳокимият тепасига келганидан сўнг, Pekin Москванинг кўмаги туфайли Шинжонда йўқолган позицияларини бутунлай тиклади ва 1955 йилдан бошлаб бу минтақа Ххрнинг Шинжон Уйғур автоном вилояти мақомини олди. Бироқ, кейинчалик Хитой раҳбарияти томонидан Шинжон автоном вилоятида олиб борилган сиёсат кўпинча Шинжонда яшовчи етник гуруҳларнинг, биринчи навбатда уйғурларнинг норозилигига сабаб бўлди, бу кўпинча ҳокимият билан қуролли тўқнашув шаклини олди. Pekin одатда вазиятни назорат остида ушлаб туришга муваффақ бўлди, аммо сепаратистик ҳаракатлар Хитой раҳбариятини жиддий ташвишга солди. Бу ташвиш, шунингдек, "Уйғур картаси" ни ўйнашнинг тарихий прецедентларини такрорлаш ва енг яқин қўшнилар, шу жумладан СССР томонидан миллий сепаратизмни қўллаб-қувватлаш қўрқуви билан мустаҳкамланди. 60-йилларнинг бошларида, Совет-Хитой муносабатлари совиганида, КПСС Марказий қўмитаси Қозоғистоннинг Шарқий минтақаларида ХУАРДАН уйғурлар учун бир нечта аҳоли пунктларини яратишга қарор қилди, кейинчалик улар Хитойга қарши тарғибот ўтказиш учун тегишли тузилмалар томонидан жалб қилинди. 1980-йилларнинг иккинчи ярмида Совет Иттифоқида бошланган "қайта қуриш" ва Хитойнинг ўзида ички сиёсий вазиятни маълум даражада либераллаштириш фонида Шинжон Уйғур сепаратистларининг Ххрдан ажралиб чиқишга ва мустақил давлат давлатини еълон қилишга қаратилган фаолияти сезиларли даражада ўсишни бошлади. Шарқий Туркистон. Марказий Осиёда вазиятнинг ривожланиши ва Уйғур сепаратизмининг кучайиши Сссрнинг қулаши ва Марказий Осиёда янги мустақил давлатларнинг пайдо бўлиши ХУАРДА сепаратистик кайфиятнинг яна бир кўтарилиши учун ўзига хос катализатор бўлди. Суверенитетни қўлга киритиш ва минтақанинг етник ва диний жиҳатдан яқин халқларининг миллий давлатларини яратиш ҳақиқати Шарқий Туркистоннинг маҳаллий аҳолиси, биринчи навбатда, посцовет ҳудудидаги воқеаларни миллий мустақилликка еришишнинг яққол намунаси сифатида қабул қилган уйғурларнинг кайфиятига сезиларли таъсир кўрсатди. Бу, айниқса, Марказий Осиё мамлакатларида (Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон) турли ҳисоб-китобларга кўра, 300 дан 500 минггача бўлган жуда катта Уйғур диаспораси мавжудлигини ҳисобга олсак, Пекинда хавотирга сабаб бўлиши мумкин емас еди. Бундан ташқари, 1990-йилларнинг бошларида Марказий Осиёнинг посцовет республикаларида давлатчиликнинг шаклланиши ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш тузилмаларининг асосан объектив заифлиги шароитида Қозоғистон ва Қирғизистонда бир қатор миллатчи Уйғур ташкилотлари, хусусан, Туркистонни озод қилиш халқаро қўмитаси (собиқ Шарқий Туркистон Миллий фронти), Туркистон Республикасининг Озодлик ташкилоти", "уйғурларнинг Бирлашган уюшмаси", улар мустақил "Уйғуристон" давлатини қайта тиклаш учун ХУАРДАГИ қабиладошларига ёрдам бера бошладилар. 1992 йилдан бери ушбу ташкилотлар "Уйғуристон"давлатини яратишни радикал доиралари қўллаб - қувватлаган Саудия Арабистони ва Туркиядан Шинжон-Шарқий Туркистонга мафкуравий адабиётлар ва молиявий манбаларни юбормоқдалар. 1992 йил декабр ойида Истанбулда (Туркия) бўлиб ўтган Жаҳон Уйғур қурултойи "мустақиллик" учун қуролли кураш усулларига ўтишга қарор қилганидан сўнг, ХУАРГА қурол топшириш ҳам бошланди. Унинг катта қисми Марказий Осиё республикалари ҳудудлари орқали транзит орқали ўтди. Бундан ташқари, Шинжонга ўтиш учун армия омборларидан қурол сотиб олиш ва Ўғирлашга уринишлар бўлган. Бундан ташқари, Хитой ҳукумати таъқибидан қочиб, Шинжон автоном вилоятидаги бўлгинчи гуруҳлар аъзолари Қирғизистон ва Қозоғистонда Уйғур диаспораси яшаган жойларда яширинишни бошладилар, улар Марказий Осиё давлатларида фаолият юритаётган радикал ташкилотларнинг имкониятларидан фойдаланган ҳолда Хитойга қарши фаолият олиб боришга ҳаракат қилдилар. Хусусан, 1990-йилларнинг иккинчи ярмидан бошлаб Марказий Осиёда турли екстремистик ташкилотлар ва гуруҳлар, биринчи навбатда, Ҳизб ут-Tahrir ал-Исломийй партияси ва Ўзбекистон Исломий ҳаракати (ЎИҲ) деб аталадиган гуруҳлар сезиларли даражада кўпайди. Улар орқали бу тузилмалар Шинжондаги сепаратистик ер ости билан алоқа ўрнатди, бу еса улар ўртасида амалий ҳамкорликни ташкил етиш имконини берди. Хусусан, рус манбаларига кўра, 1997 йилда Саудия Арабистони фуқароси, миллати Уйғур М. Туркистон ЎИҲ раҳбари Т. Юлдашевга қурол сотиб олиш учун катта миқдорда пул берган. Унинг ярми Туркистон талабларига мувофиқ ХУАРДАГИ Уйғур сепаратистларига топширилди. 2001 йилда жуда муҳим воқеа юз берди, бу Марказий Осиё ва Шинжоннинг радикал доираларини бирлаштириш жараёнининг бошланишини яққол намойиш етди. "Ўзбекистон Исломий ҳаракати" ўрнига" Туркистон Исломий ҳаракати "("Ҳизби Исломи Туркистон") ташкил етилаётгани, ЎИҲ раҳбари Т. Йўлдошевнинг сўзларига кўра, Қозоғистон, Қирғизистондаги бир қатор екстремистик гуруҳларни бирлаштириши кераклиги маълум қилинди, Тожикистон, Ўзбекистон ва Хитой Халқ Республикасининг Шинжон автоном вилояти. ЎИҲ раҳбарияти хаёлпарастликдан воз кечишга ҳаракат қилган бўлса-да, бундай тарғибот кампаниясининг ўзи Марказий Осиё ва ХУАР радикал кучлари ўртасидаги яқин ҳамкорлик тенденцияси ўсиб бораётганидан далолат берди. Ҳозирги босқичда, Марказий Осиё давлатларининг ҳуқуқ-тартибот идоралари таъкидлаганидек, минтақа ҳанузгача Марказий Осиёдан қўшни давлатларга, шу жумладан Хитойга қарши қўпорувчилик ҳаракатларини амалга ошириш учун база сифатида фойдаланадиган турли хил радикал ва екстремистик гуруҳларнинг нишони бўлиб қолмоқда. Буни 90-йилларнинг охиридан бошлаб ХУАРНИНГ турли шаҳарларида ўзининг бирламчи ҳужайраларини жойлаштирган ва Шинжонда "халифалик" ўрнатишга чақирувчи тарғибот ишларини бошлаган Ҳизб ут-Tahrir ал-Исломийй ташкилотининг фаолияти аниқ тасдиқлайди. енг радикал Уйғур гуруҳларининг вазифалари ва мақсадлари. Хитой Халқ Республикаси жамоат хавфсизлиги вазирлиги вакилларининг сўзларига кўра, бугунги кунга қадар Ҳизб ут-Tahrir ал-Исломий тарафдорларининг Шинжонда, айниқса Жанубий вилоятларда (Қашғар, Аксу) Исломий кайфият кучли бўлган фаолияти. аҳоли орасида сезиларли даражада кенгайди ва иккинчи ўринда туради фақат фаолияти жиҳатидан енг машҳур ва кўп сонли Уйғур сепаратистик ташкилотига.Шарқий Туркистон Исломий партияси (ИПВТ). 2008 йил ёзида ХУАРДА бўлиб ўтган тартибсизликлар ва ҳукумат амалдорларига қарши зўравонлик ҳаракатлари пайтида ҳуқуқ-тартибот идоралари бир қатор Уйғур гуруҳлари аъзолари билан бирга Ҳизб ут-Tahrir ал-Исломийи фаолларини ҳам ҳибсга олгани бежиз емас. кейинчалик улардан олти нафари умрбод қамоқ жазосига ҳукм қилинди ва ўлим, Xinhua ахборот агентлиги қатл кўра. Хитой ҳукумати томонидан 2009 йил бошида еълон қилинган маълумотларга кўра, 2008 йилда фақат Шинжонда 1300 дан ортиқ "сепаратистлар ва диний екстремистлар" ҳибсга олинган ва уларнинг 40 дан ортиқ ўқув лагерлари тугатилган, фақат бирдамлик ва мувофиқлаштириш тенденциясини тасдиқлайди. уларнинг ХХР ташқарисидаги фикрли одамлар, шу жумладан Марказий Осиёда бўлганлар. Хитойнинг "Уйғур сепаратизми муаммоси"ни зарарсизлантириш бўйича Марказий Осиёдаги саъй-ҳаракатлари Марказий Осиёда мустақил давлатлар ташкил топганидан бери Pekin посцовет ҳудудининг ушбу сегментидаги вазиятнинг ривожланиши минтақадаги турли екстремистик ва радикал доиралар фаолияти учун қулай шарт-шароитлар яратадиган оғриқли жараёнлар ва уларнинг Уйғур сепаратистлари билан мумкин бўлган алоқаси билан бирга бўлишини аниқ тушунди Шинжонда. Бу, ўз навбатида, ХУАР ва умуман ХХР хавфсизлигига салбий таъсир қилади. Совет Иттифоқи парчаланганидан кейин Хитой ҳукумати ХУАРДАГИ Уйғур сепаратистик гуруҳларини ташқаридан қўллаб-қувватлашнинг олдини олиш учун бир қатор профилактика чораларини кўришга мажбур бўлди. Шу мақсадда, 1990-йилларнинг бошларида Хитой Марказий Осиё давлатлари билан чегара хавфсизлиги режимини кучайтирди ва ўз ҳудудига киришни кучайтирди. Чегарачилар ва постлар сони кўпайтирилди ва СССР парчаланиши билан ХУАРГА оммавий равишда ташриф буюришни бошлаган "shuttles" ҳаракати йўналишларида Хитой Халқ Республикаси махсус хизматлари қаттиқ назорат ўрнатдилар. Марказий Осиё давлатлари билан давлатлараро муносабатлар ривожланишининг бошланиши билан бир қаторда, Марказий Осиё республикалари ҳудудида Уйғур сепаратистик ташкилотлари фаолиятини тақиқлаш тўғрисидаги тезислар турли даражадаги музокаралар чоғида Хитой расмийлари томонидан доимий равишда айтилиб, кейин икки томонлама муносабатларни тартибга солувчи ҳужжатларга киритилди. Сиёсий ва дипломатик саъй-ҳаракатлари туфайли Pekin Уйғур сепаратизмига қарши курашда Марказий Осиё давлатларини расмий қўллаб-қувватлашга муваффақ бўлди. Хитой томони Марказий Осиё давлатлари раҳбарларидан " улар ҳар қандай миллий сепаратизмга қарши чиқадилар ва ўз ҳудудларида Ххрга қарши қаратилган бирон бир ташкилот ва кучларнинг сепаратистик фаолиятига йўл қўймайдилар." Бу борада Хитойнинг Уйғур диаспоралари анча кучли бўлган Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон билан яқин ҳамкорлиги йўлга қўйилган. Қозоғистон Айнан Қозоғистон республика ҳудудида енг йирик Уйғур диаспораси ва 90-йилларнинг бошларида фаоллашган турли Уйғур миллатчи ташкилотлари мавжудлиги туфайли Уйғур сепаратизмига қарши курашиш бўйича Хитой учун асосий ҳамкасбга айланди. 1993 йил баҳорида Хитой ташқи ишлар вазирлиги Қозоғистонни "Шарқий Туркистон давлатчилигини тиклашга интилаётган Уйғур сепаратистлари фаолиятини зарарсизлантириш чораларини кўришдан қочганликда" айблаб, расмий норозилик нотасини чиқаргани бежиз емас." 1995 йилда Қозоғистонда Уйғур миллатчи ташкилотларининг фаолияти расман тақиқланган еди. Қозоғистон Бош прокуратураси Шарқий Туркистоннинг Бирлашган Миллий инқилобий фронти ва Уйғур Озодлик ташкилоти ва уларнинг Марказий органлари-Шарқий Туркистон овози ва Уйғуристон газеталари фаолиятининг ноқонунийлигини текшириб, аниқлаб, дарҳол тўхтатиш тўғрисида буйруқ чиқарди.уларнинг фаолияти. Қозоғистон ҳукумати ҳам мамлакатда яшаган хитойлик уйғурларни расмий рухсатисиз қувиб чиқаришни бошлади. Бундан ташқари, Хитойнинг илтимосига биноан Қозоғистон ҳуқуқ-тартибот идоралари хуарни тарк етиб, турли баҳоналар билан сепаратистик ҳаракат аъзоларини Хитойга ҳибсга олиш ва депортация қилишни бошладилар. Масалан, 2000 йилда Қозоғистон махсус хизматлари Олмаотада хавфсиз уй ташкил етишди, у ерда Шинжондан келган Уйғур жангарилари бир мунча вақт яширинган, ҳибсга олиш пайтида қуролли қаршиликка қаршилик кўрсатган ва улардан учтаси ўлдирилган. 2004 йил сентябр ойида "терроризмга қарши кураш тўғрисида" ги қонунга мувофиқ Қозоғистон Миллий хавфсизлик қўмитаси Бош прокуратурага "курд Халқ Конгресси" ва "Ўзбекистон Исломий ҳаракати" билан бир қаторда Уйғур сепаратистини ҳам ўз ичига олган бир қатор ташкилотлар рўйхатини тақдим етди гуруҳ - "Шарқий Туркистон Исломий партияси", унинг фаолияти Миллий хавфсизлик қўмитаси маълумотларига кўра, мавжуд конституциявий тузумга путур етказиш ва етник нафратни қўзғатишга қаратилган. Ўз навбатида, Қозоғистон Бош прокуратураси ушбу халқаро ташкилотларни террорчи деб тан олган ва уларнинг республика ҳудудида фаолиятини тақиқлаган Олий судга ушбу ташкилотлар тўғрисида ариза юборди. Кыргызстан Шунга ўхшаш ҳаракатлар Қирғизистонда 1990-йилларнинг ўрталаридан бошлаб амалга оширилган. 1996-йилда Уйғур фаоллари "Шарқий Туркистонни озод қилиш партияси" ни рўйхатдан ўтказишга ҳаракат қилишган, бироқ Қирғизистон Адлия вазирлиги миллий Қонунчилик мамлакат ҳудудларини ажратишни мақсад қилган партияларни легаллаштиришни тақиқлагани учун буни рад етган. қўшни давлат. Қирғизистон, шунингдек, Уйғур жамоасига Шинжон автоном вилоятидаги айирмачиларни қўллаб-қувватлашга қаратилган оммавий митинглар ўтказишни тақиқлади. Қирғизистон расмийларининг ҳаракатлари натижасида Қирғизистонда яшовчи уйғурлар орасида Шинжонда мустақил давлат яратиш ғоясининг енг фаол тарафдорлари яширинишга мажбур бўлдилар. Бироқ, улар ўз фаолиятини чекламадилар ва ХУАР қабиладошларининг кўмаги билан улар тобора кўпроқ terror тактикаларини қўллай бошладилар. Хусусан, 1 йил 1998 Май куни Қирғизистон жанубидаги Ўш шаҳрида микроавтобус портлатилиб, икки kishi ҳалок бўлди ва 12 kishi яраланди. Қисқа вақт ўтгач, Қирғизистон ҳуқуқ-тартибот идоралари бу иш бўйича беш кишини ҳибсга олишди, улардан учтаси Афғонистондаги лагерларда ўқитилган ХУАРДАН келган уйғурлар еди. Ин 2000, иттипак раиси (бирлик)Қирғизистон уйғурлар маданий ва маърифий жамияти Шинжон Негмат Базаков сепаратистик ҳаракати учун пул еҳсон рад учун Бишкекда суиқасд қилинди. 2002 йилда Хитойнинг Қирғизистондаги елчихонаси консули ва шинжонлик тадбиркор Бишкекда Уйғур жангарилари томонидан ўлдирилган. 2003 йилда Хитой кемаларини олиб кетаётган автобус уриб туширилиб, 19 Хитой фуқароси ҳалок бўлди. Ўзбекистон Ўзбекистондаги Уйғур сепаратистик фаолияти муаммоси деярли аниқланмади, чунки вазият одатда ҳуқуқ-тартибот идоралари назорати остида еди ва маҳаллий Уйғур жамоати (40 мингга яқин kishi) Хитойга қарши ҳар қандай ҳаракатлардан узоқ туришга ҳаракат қилди. Ўзбекистон ҳукумати ўз мажбуриятларини бажариб, Республика ҳудудида Уйғур сепаратистик ташкилотлари аъзолари пайдо бўлишининг олдини олишга ҳаракат қилди. 2006 йил март ойида Ўзбекистон махсус хизматлари томонидан ҳибсга олингани ва кейинчалик Канададан келган ва 90-йилларнинг ўрталарида Хитойда сиртдан судланган Қашғар фуқароси Ҳусайнжон Желилининг Хитойга екстрадиция қилиниши билан оммавий ахборот воситаларида ёритилгани бундай фаолиятнинг яққол мисолидир. Уйғур сепаратистик ҳаракати. Кўп партияли format Уйғур сепаратизмига қарши курашиш учун Хитой нафақат икки томонлама муносабатлар форматида, балки кўп томонлама асосда ҳам ҳаракат қилди. 1996 йилда Хитой ташаббуси билан "Уйғур масаласи" "Шанхай бешлиги" доирасида муҳокамага қўйилди, унда умумий позиция ишлаб чиқилди ва ҳужжатлаштирилди. 2001 йилда Хитой, Россия, Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Ўзбекистон томонидан ташкил етилган Шанхай ҳамкорлик ташкилоти доирасида терроризм, екстремизм ва сепаратизмга қарши кураш бўйича қўшма Конвенция имзоланган бўлиб, унда Марказий Осиё давлатлари, Хитой ва Россия ўртасида ушбу йўналишда янада яқинроқ ҳамкорлик қилиш кўзда тутилган еди. Кейинчалик Шҳтга аъзо давлатлар миллий сепаратизмнинг ҳар қандай кўринишини рад етишларини ва ўз ҳудудларидаги сепаратистик фаолиятга қарши изчил ёндашишларини бир неча бор тасдиқладилар. Бироқ, 2008 йил август ойида Душанбедаги Шҳтнинг навбатдаги саммитида ташкилотга аъзо давлатлар ўзлари учун қийин вазифани – Россия бевосита иштирок етган Жанубий Осетия ва Абхазиядаги воқеалар бўйича умумий позицияни ишлаб чиқишни ҳал қилишлари керак еди. Марказий Осиё давлатларининг расмий баҳоларидаги чеклов ва Хитой делегациясининг бу борадаги алоҳида позицияси "Миллий сепаратизм муаммоси", биринчи навбатда Уйғур Хитой учун қанчалик оғриқли еканлигининг бевосита натижасидир. *** Умуман олганда, Пекиннинг Марказий Осиё йўналишидаги фаол қадамлари натижасида ХХР ва Марказий Осиё давлатлари ўртасида "Уйғур сепаратизми муаммоси"бўйича келишилган сиёсат қабул қилинган ва ҳозир ҳам амалга оширилаётганлигини ишонч билан айтишимиз мумкин. Бироқ, бу "муаммо" ни шундай тор нуқтаи назардан, шу жумладан, ўсиб бораётган global молиявий инқироз натижасида Хитойнинг ўзи ҳам, Марказий Осиё давлатлари ҳам оғир ижтимоий-иқтисодий шароитларга тушиб қолган ҳозирги босқичда кўриб чиқиш тубдан нотўғри еканлиги ҳам аниқ. Ташқи савдонинг қисқариши ва саноат ишлаб чиқаришининг пасайиши, ишсизлар сонининг кўпайиши – бу мумкин бўлган салбий оқибатларнинг тўлиқ рўйхати емас. ШҲТ доирасида мувофиқлаштирилган ижтимоий-иқтисодий сиёсат ва биргаликдаги саъй-ҳаракатлар орқали инқирозни бартараф етишнинг аниқ режаси бўлмаса, бу оқибатлар, шубҳасиз, радикал кучларни, шу жумладан сепаратистик кучларни фаоллаштириш учун қулай шарт-шароитларни шакллантиришга ёрдам бериши мумкин. Pekin ва минтақа мамлакатлари" Уйғур сепаратизми муаммоси" нинг долзарблигини яхши билишади, айниқса сўнгги йилларда у диний екстремизм, сиёсий Ислом ва Афғонистондаги беқарорлик муаммолари билан яқинроқ" ҳаракатланмоқда". Шунинг учун, агар биз ушбу муаммолар тўпламига кенгроқ ва стратегик нуқтаи назардан қарамасак, уларнинг узоқ муддатли ечими даргумон бўлиши аниқ. Бундай истиқбол на Хитойнинг, на Марказий Осиё давлатларининг, на Россиянинг миллий хавфсизлик манфаатларига жавоб бермайди, улар яқин келажакда сиёсат, иқтисодиёт ва хавфсизлик соҳаларидаги муаммолар ва муаммоли дақиқалар бўйича яқинроқ ва ишончли ҳамкорликни белгилаши керак. ШҲТ геосиёсий майдони. Биринчидан, ушбу ҳамкорлик Шҳтнинг таҳлилий салоҳиятини мустаҳкамлашга қаратилиши керак: ташкилот доирасида доимий тадқиқот механизмлари ва лойиҳаларини яратиш, қабул қилинган қарорларни таҳлилий ва башоратли қўллаб-қувватлаш. Иккинчидан, Афғонистонни барқарорлаштириш ва Шҳтни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш вазифалари ташкилот фаолиятида биринчи ўринга чиқиши керакдек туюлади. Шу нуқтаи назардан, Евроосиёнинг аниқ ички ҳудудларини (Марказий Осиё, ХУАР, Сибир, Афғонистон) комплекс ривожлантириш бўйича Шҳтнинг кенг кўламли дастурини яратиш ғоясига алоҳида еътибор қаратиш лозим, улар ўхшаш геоиқтисодий шароитларга ега ва шунинг учун уларни ҳал қилишда ўхшаш ва умумий ёндашувларни талаб қилади бу ерда мавжуд муаммолар. ШҲТ доирасида сув-енергетика ва инновация-саноат интеграцияси схемаларини яратиш бу борадаги дастлабки қадамлардан бири бўлиши керак. Айнан шу шароитда-минтақавий интеграцияни ривожлантириш шароитида Уйғур (ва умуман етник сепаратизм) масаласининг жиддийлигини сезиларли даражада камайтириш мумкин. Учинчидан, ташкилотнинг асосий муаммоларини ҳал етишда иштирок етиши уларнинг ушбу тузилмага тўлиқ аъзо бўлишга ҳақиқий тайёрлигининг асосий кўрсаткичи бўладиган Шҳтга кузатувчи давлатлар билан саъй-ҳаракатларни яқинроқ мувофиқлаштириш алоҳида вазифа бўлиши керак. Албатта, бундай вазифалар Шҳтни тубдан ислоҳ қилиш ва ташкилотни ривожлантиришнинг янги стратегияси ва мафкурасини ишлаб чиқишни талаб қилади. Шҳтнинг ўзи бугун бунга тайёрми? Ва агар у тайёр бўлмаса, ертага уни қандай тақдир кутмоқда? Nikolay Ҳусейнов,айниқса учун TuranToday.com
Самое читаемоеНА ЭТОЙ НЕДЕЛЕ Японская компания отправит добытую в Казахстане нефть в Европу через Азербайджан, в обход России Премьер Японии в Украине Кыргызский каганат - тюркское государство на Енисее Как Якутия боролась за свободу от Московского царства Спасение гибнущей Сибири: миротворцы ООН и полный суверенитет коренных народов Новое видео НА НАШЕМ КАНАЛЕ Джанибек Освобожденный: не пора ли уже добить Империю Зла? - 18.01.2023 ЛентаНОВОСТЕЙ 21.03.2023 11:08Премьер Японии в Украине10.03.2023 20:54Японская компания отправит добытую в Казахстане нефть в Европу через Азербайджан, в обход России28.02.2023 15:10Госсекретарь США в Астане надеется объединить Туркестан26.02.2023 13:40Спасение гибнущей Сибири: миротворцы ООН и полный суверенитет коренных народов06.02.2023 10:36Новым главой правительства Татарстана в изгнании стал Рафис Кашапов ВСЕ НОВОСТИ Архив ИЮНЯ 2011 TURANTODAY.COM© 2006-2023. Независимое издание.О НАСАВТОРЫКОНТАКТЫRSS 43669 Работая с нашим сайтом, вы даете свое согласие на использование файлов cookie различных сервисов аналитики (например, Google Analytics) и рекламы (например, Google Adsense). Это необходимо как для корректного отображения сайта на ваших устройствах, так и для показа целевой рекламы и анализа нашего трафика. При создании сайта использовались технологии Blogger и Google Translate.ТЮРКСКИЙ КАЛЕНДАРЬTURKQUOTES Download 18.85 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|