Türkmenistanyň Bilim ministrligi

Tanzymat permany 
Soltan Abdülmejidiň döwründe Osmanly döwlet 
adamlary günbatarayň hukugynyň Osmanly döwletinde hem 
ýola goýulmalydygyna pugta ynanypdyrlar. Ýagny başgaça 
aýtsak Osmanly döwletine günbataryň hukugynyň giriş senesi 
1839-njy ýyldyr. 1839-njy ýylyň awgustynda Osmanly döwleti 
Tanzymat (nyzam bermek) Permanyny bütin dünýä yglan 
edipdir. Bu permana görä halkyň janynyň we malynyň gorag 
astynda bolmalydygy aýratyn bellenilip geçilýär. Ýagny döwlet 
adam üçindir prinsibi esas alnypdyr. Şeýle hem permanda 
musulmanlar bilen musulman bolmaýanlaryň kanularyň öňünde 
deňdigi bellenilip geçilýär, ýagny deň hukuklydyk prinsibi esas 
edilip alnypdyr. 
Krym söweşi 
1854-1856-njy ýyllar arasynda bolup geçen osmanly-rus 
söweşi ýa-da başgaça aýdylanda Krym söweşi Osmanly 
taryhynda möhüm orun tutýar. Ruslarýn Stambul bogazlarynyň 
üsti bilen Ortaýer deňzine açylmak syýasaty diňe Osmanly 
döwletini däl, eýsem beýleki Ýewropa döwletlerini hem 
howatyrlandyrýardy. Osmanly döwleti ruslaryň bu syýasatyna 

---

288 
garşy çykan Ýewropa döwletleriniň (Fransiýa; Angliýa) hem 
goldawyny alyp, Russiýany ýaraşyk etmäge mejbur etmek üçin 
Kryma çozdylar. 1855-nji ýýlda bu üçli soýuzdaşlyga 
Italiýadaky Piýemonte hökümedi hem goşuldy. Bu söweşde 
soýuzdaş üç daşary ýurt goşunynyň sany 100 müň, Osmanly 
döwletiniň goşunynyň sany bolsa bary-ýogy 7 müň töweregi 
bolupdyr. 1855-njy ýylyň dekabrynda iki tarap hem ýaraşyk 
etmäge meýilli bolandyklary üçin söweşe bes edildi. Krym 
söweşiniň netijesini jemlemek üçin 1856-njy ýylda Pariž 
kongressi ýygnandy. Osmanly döwleti taryhynda ilkinji gezek 
bir kongresse gatnaşan döwletler bilen deň hukukly döwlet 
bolup gatnaşypdyr. Bu şertnama bilen Garadeňiz bitarap 
statusuna eýe bolupdyr. Osmanly döwleti taryhynda ilkinji 
gezek Krym söweşinde daşary ýurtdan karz pul alypdyr.