Türkmenistanyň Bilim ministrligi

Sewr şertnamasy 
Birinji jahan urşunda ýeňilen döwletleriň hatarynda 
bolan Osmanly döwleti söweşden çekilmek üçin Mondros 
şertnamasyna gol çekipdi we jemleýji parahatçylyk şertnamasy 
1920-nji ýylda kabul edildi. Sewr şertnamasy 433 maddadan 
ybarat bolup, bu şertnama görä Osmanly döwletiniň paýyna 
Stambul we töweregi galýardy. Anadolynyň galan topraklary 
bolsa başga döwletleriň arasynda paýlanylypdyr.
Sewr şertnamasynyň güýje girmegi üçin türk tarapy hem 
gol çekmelidi. Osmanly döwleti bu şertnamany kabul eden hem 
bolsa, Ankara hökümeTi şertnamany kabul etmedi, gaýtam 

---

299 
kabul edenleri hem watan haýyny diýip yglan etdi. Sewr 
şertnamasy öli dogan şertnamadyr. Çünki hiç wagt güýje 
girmändir.
Osmanly türkmen döwletiniň ýykylmagy 
Mustafa Kemalyň ýolbaşçylygyndaky milli azat edijiler 
Anadolynyň bir garyş topragy üçin şirin janlaryny orta 
goýdular. 
Angliýanyň, 
Fransiýanyň 
we 
Gresiýanyň 
basybalyjylykly hereketlerine garşy türk halky birleşdi we yzly-
yzyna taryhy ýeňişler gazanyp Anadolyny duşmandan 
arassalamagy başardy. 
Bu ýeňişleriň arasynda esasanam Sakarýa meýdan 
söweşi aýratyn orun tutýar. 1921-nji ýylyň sentýabr aýyndaky 
söweşde grek goşuny derbi-dagyn edilip, şol bir wagtyň özünde 
dünýä 
sahnasynda 
täze 
türk 
hökümetiniň 
abraýy 
dabaralanandyr. 
22 
gije-gündiz 
dowam eden Sakarýa 
söweşinden soňra mejlis tarapyndan Mustafa Kemala marşall 
çini we Gazy ady dakyldy. 
1922-nji ýylyň awgust aýynyň 26-na herekete geçen türk 
goşunlary 
30-njy 
awgustda 
Anadolyny 
duşmandan 
arassaladylar. Ýagny 1071-nji ýylyň 26-njy awgustynda 
Malazgirt ýeňşi bilen Anadolynyň gapylary türkmenlere açylan 
bolsa, ýene bir 26-njy awgustda (1922) gurlan bu Watan ýok 
bolmakdan dyndy. Bu taryhy ýeňiş netijesinde Osmanly 
döwletiniň ýerine täze milli bir Türkiýe döwleti dogdy.
Türk hökümetiniň taryhy ýeňşinden soňra 1922-nji ýylyň 
3-nji oktýabrynda türk, iňlis, fransuz we italýan wekilleriň 
gatnaşmagynda Mudanýa ýaraşygyna gol çekildi. Mudanýa 
ýaraşygy türk azat edijilik göreşiniň türkleriň ýeňşi bilen 
netjelenendigini görkezýän ilkinji diplomatiki we syýasy 
resminamadyr. 

---

300 
Mudanýa ýaraşygyndan soňra Türkiýeniň parlamenti 
1922-nji ýylyň 1-nji noýabrynda soltanlygyň ýatyrylandygyny 
bütin dünýä jar etdi. Şeýlelide 1299-njy ýylda gurlan Osmanly 
türkmen döwleti taryh bolýardy. 
Soltanlygyň ýatyrylmagy bilen Osmanly patyşasy 
Mehmet Wahidetdin iňlisleriň kömegi bilen Stambuldan Malta 
gitdi we 3,5 ýyllyk sürgün durmuşdan soňra 1926-njy ýylda 
dünýäden ötdi. Soltanyň daşary ýurda gitmegi bilen halyflyk 
meslesi ýüze çykypdyr. Çünki Osmanly patyşasy şol bir wagtyň 
özünde Yslam dünýäsiniň hem lideridi, ýagny halyfydy. 
Türkiýe parlamenti 1922-nji ýylyň 18-nji noýabrynda 
Abdülmejit efendini halyf saýlapdyr.