Türkmenistanyň Bilim ministrligi

partiýasyny gurdy we bütin türk halkyny gujaklaýyjy syýasat 
alyp bardy. 1989-njy ýylda Konstitusiýa laýyklykda Kenan 
Ewreniň Prezidentlik möhleti doldy we şol ýylyň 31-nji 
oktýabrynda Turgut Ozal Türkiýänin 8-nji Prezidentligine 
saýlandy. 
Turgut Ozalyň döwründe Türkýe-ABD gatnaşyklary 
ýygjamlaşypdyr. 90-njy ýyllarda Yraga garşy söweşde Türkiýe 
ABD-niň iň ýakyn soýuzdaşlaryndan biri bolan hem bolsa 
uruşdan soňra iň köp zyýan çeken döwlet Türkiýe bolupdyr.
Onuň Prezidentligi döwründe döwletdäki býurokratiki işler 
azaldylypdyr, ýagny mesele iň gysga wagta çözülmäge 
başlapdyr, aşakdaky dolandyryjylaryň güýji artdyrylypdyr, 
awtoulag ýollary köpelipdir. 1990-njy ýyllarda Türkiýede radio 
we telewideniýe ulgamynda düypli özgerişlikler boldy. Bu 
döwürde hususy radio we telewideniýeleriň açylmagy 
netijesinde aragatnaşyk ulgamy kämilleşendir. 1983-1991-nji 
ýyllar arasynda Türkiýäniň ykdysadyýeti 5,2 % ösüpdir. 1993-
nji ýylyň 17-nji aprelinde Prezident Turgut Ozal ýogaldy. 

---

307 
Turgut Ozal Atatürkden soňra wezipesiniň başynda wagty 
ýogalan Türkiýäniň ikinji prezidentidir. 
Turgut Ozalyň garaşylmadyk ölüminden soňra 1993-nji 
ýylyň 16-njy maýynda Süleýman Demirel Prezidentlik 
wezipesine saýlandy. 2000-nji ýylda Demireliň Prezidentlik 
möhleti dolanlygy sebäpli Ahmet Nejdet Sezer Türkiýäniň 10-
njy Prezidenti boldy. 2008-nji ýylda Prezidentlige saýlanan 
Abdylla Gül häzirki wagtda Türkiýäniň Prezidentidir.
XX asyryň ahyrynda – XXI asyryň başlarynda türkmen-
türk gatnaşyklary 
Garaşsyz we Bitarap Türkmenistan bilen Türkiýäniň 
taryhy kökleri, bu iki doganlyk halky XX asyryň ahyrynda bir-
biri bilen pugta birleşdirdi. Türkmenistanyň garaşsyzlygyny 
ilkinji ykrar eden döwlet doganlyk Türkiýedir. 
Türkmenistan Watanymyz garaşsyzlygyny alanyndan 
soňra Türkmenistanyň Prezidenti S. A. Nyýazow garaşsyz bir 
döwletiň baştutany hökmünde ilkinji resmi sapar bilen 1991-nji 
ýylyň 2-4-nji dekabrynda Türkiýä gitdi. Türkmenistanyň 
Prezidentiniň bu saparynda Türkiýäniň Prezidenti Turgut Ozal 
bilen 
geçirilen 
gepleşikleriň 
barşynda 
ikitaraplaýyn 
gatnaşyklary ösdürmegiň esasy ugurlary we wezipeleri 
kesgitlenildi. 
1992-nji ýylyň 1-2-nji maýynda Türkmenistanyň 
Prezidentiniň 
çagyrmagy 
boýunça 
Aşgabada 
Türkiýe 
Respublikasynyň 
premýer-ministri 
Süleýman 
Demireliň 
baştutanlygyndaky hökümet delegasiýasy geldi. Gepleşikleriň 
barşynda Türkmenistandan Türkiýä bilim almak üçin talyplaryň 
äkidilmegi esasy meselelerden biridir. Saparyň jemleri türkmen-
türk hyzmatdaşlygynyň mundan beýläk ösmegi üçin güýçli 
badalga bolup hyzmat etdi.

---

308 
1992-nji ýylyň 28-31-nji oktýabrynda Türkmenistanyň 
Prezidenti Türki dilli ýurtlaryň baştutanlarynyň duşuşygyna we 
Türkiýäniň döredilmeginiň 69 ýyllygy mynasybetli dabaralara 
gatnaşmak üçin Ankara geldi. Şol döwürde Türkiýede bilim 
almak üçin türkmen talyplaryň ilkinji toparlary hem doganlyk 
döwlete gelipdiler. 
1993-nji ýylyň 11-13-nji aprelinde Türkiýäniň Prezidenti 
Turgut Ozalyň türkmen-türk hyzmatdaşlygynyň ösmegine 
güýçli itergi beren Türkmenistana dostlukly sapary boldy. Ýeri 
gelende aýtsak bu sapar mahalynda has takygy 12-nji aprelde 
Türkmenistanyň Prezidentiniň Permany bilen täze Türkmen 
elipbiýi tassyklanyldy. Ýagny Türkmenistan hem Türkiýe ýaly 
indi latyn elipbiýinde ýazmaga we okamaga başlaýardy. Bu iki 
doganlyk halkyň taryhynda möhüm wakadyr. Türkiýäniň 
Prezidenti Turgut Ozalyň Ata Watan Türkmenistana 
zyýaratyndan birnäçe gün soňra ýagty jahan bilen hoşlaşmagy 
(17-nji aprel) türkmen halkyny çuňňur gynandyrdy.
Türkiýäniň Prezidenti Turgut Ozalyň Türkmenistana 
bolan saparynyň çäklerinde türkmen-türk mekdebiniň açylyş 
dabarasy hem bolup geçdi. Bu taryhy wakanyň üstünden bir 
ýyldan gowrak wagt geçeninden soňra bolsa Prezident S. A. 
Nyýazowyň Permany bilen Türkmenistanda ilkinji halkara 
ýokary okuw mekdebi bolan Halkara türkmen-türk uniwersiteti 
açyldy (1994). 
1994-nji ýylyň 19-21-nji iýunynda Türkmenistanyň 
Prezidentiniň Türkiýä nobatdaky resmi sapary boldy. Saparyň 
çäklerinde Türkiýäniň Prezidenti Süleýman Demirel bilen 
duşuşan Prezident S. A. Nyýazow ikitaraplaýyn gatnaşyklary 
has hem ösdürmek üçin gepleşikler geçirdiler. 
1995-nji ýylyň 16-19-njy ýanwarynda Saparmyrat 
Türkmenbaşynyň Türkiýä resmi saparynyň çäklerinde Türkmen 
energiýa göterijilerini dünýä bazarlaryna çykarmagy guramak 

---

309 
boýunça Döwletara geňeşiniň maslahaty bolup geçdi. Oňa 
Türkmenistanyň, Eýranyň, Russiýanyň we Türkiýäniň 
energetiki toplumlarynyň ýolbaşçylary we 30-dan gowrak 
nebitgaz kompaniýalarynyň we banklaryň wekilleri gatnaşdylar. 
1996-njy ýylyň 18-19-njy noýabrynda Türkmenistanyň 
Prezidenti Saparmyrat Türkmenbaşynyň Türkiýä nobatdaky 
sapary mahaly ykdysadyýet, tebigaty goramak, bilim we 
medeniýet, ýol gurluşygy ugurlarynda hyzmatdaşlyk barada 
hökümetara ylalaşyklarynda gol çekildi. 
1997-nji ýylyň 12-nji maýynda Türkmenistana resmi 
sapar bilen gelen Türkiýäniň Prezidenti Süleýman Demirel we 
Türkmenistanyň Prezidenti Saparmyrat Türkmenbaşy Gypjak 
obasynda türk kompaniýasy tarapyndan gurlan dokma 
kombinatynyň açylyş dabarasyna gatnaşdylar. 
1998-nji ýylda Türkmenistanyň Prezidenti Saparmyrat 
Türkmenbaşy Türkiýede saparda boldy we ol Türkiýäniň 
döredilmeginiň 
75 
ýyllygy 
mynasybetli 
baýramçylyk 
dabaralaryna gatnaşdy. Şol ýylyň 11-13-nji noýabrynda 
Türkiýänin Prezidenti Süleýman Demirel öz ýurdunyň döwlet 
we iş adamlaryndan düzülen uly topar bilen Türkmenistana 
geldi. Özüniň Aşgabada resmi sapary mahaly Süleýman 
Demirel Saparmyrat Türkmenbaşy bilen türk kompaniýalary 
tarapyndan bina edilen desgalaryň açylyş dabarasyna gatnaşdy. 
Olaryň arasynda Türkiýäniň ilkinji Prezidenti Mustafa Kemal 
Atatürküň ýadygärligi we seýilgähi, Ärtogrul Gazy adyndaky 
metjit we Türkmenistanyň Milli muzeýi bar. 
2000-nji 
ýylyň 28-29-njy martynda Türkiýaniň 
Prezidenti Süleýman Demirel resmi sapar bilen Türkmenistana 
geldi. 
Gepleşiklerde 
energiýa 
serişdeleri 
boýunça 
hyzmatdaşlyga uly orun berildi. Bu resmi sapar Türkiýäniň 
Prezidenti hökmünde Süleýman Demireliň Türkmenistana iň 
soňky saparydyr. 

---

310 
2000-nji ýylyň 17-18-nji oktýabrynda Türkiýäniň 10-njy 
Prezidenti Ahmet Nejdet Sezer resmi sapar bilen Türkmenistana 
geldi. XXI asyryň birinji on ýyllygynda ykdysadyýetiň we 
medeniýetiň dürli ugurlarynda özara peýdaly hyzmatdaşlygy 
giňeltmek meseleleri onuň Türkmenistanyň Prezidenti 
Saparmyrat Türkmenbaşy bilen geçiren gepleşikleriniň baş 
temasy boldy. 
2001-nji ýylyň 25-27-nji aprelinde Türkmenistanyň 
Prezidenti Saparmyrat Türkmenbaşy Türkiýä bardy we ol ýerde 
türki dilli döwletleriň baştutanlarynyň duşuşygyna gatnaşdy. 
2003-nji ýylyň 11-nji dekabrynda türkmen elektrik 
energiýasyniň ilkinji megawattlary Eýranyň energetika 
ulgamynyň üsti bilen Türkiýä iberilip başlanyldy. 
2007-nji ýylyň 14-nji fewralynda Türkmenistanyň ähli 
halk 
tarapyndan 
saýlanylan 
Prezidenti 
Gurbanguly 
Berdimuhamedowyň ygtyýarlyklary tassyklanyldy hem-de onuň 
işe girişmeginiň dabarasy boldy. Bu dabara gatnaşmak üçin 
Aşgabada gelen Türkiýäniň Premýer-ministri Rejep Taýyp 
Erdogan bilen duşuşdy. Gurbanguly Berdimuhamedowa döwlet 
baştutanynyň köp taraply işinde üstünlikler arzuw edip, ýokary 
derejeli türk myhmany türkmen we türk halklarynyň arasyndaky 
garaşsyzlyk zamanasynda görlüp-eşidilmedik ösüşe eýe bolan 
gadymy doganlyk we dostluk gatnaşyklarynyň has-da 
pugtalandyrjakdygyna ynam bildirdi. 
2007-nji ýylyň 9-njy iýunynda türkmen we türk 
halklarynyň arasyndaky dostluk we doganlyk däplerini 
pugtalandyrmak, olaryň dil bitewiligini gorap saklamak işine 
goşan uly goşandy üçin Türkmenistanyň ilkinji Prezidenti Beýik 
Saparmyrat Türkmenbaşa (merhum) türk diliniň 5-nji halkara 
olimpiadasynyň guramaçylyk geňeşi tarapyndan Atatürk 
adyndaky türk dili baýragy berildi. Türkiýäniň Halkara dil 
bilimi jemgyýeti tarapyndan döredilen bu baýrak türk dilini we 

---

311 
medeniýetini ösdürmäge örän uly goşant goşan görnükli döwlet 
işgärine her ýyl gowşurylýar. 
2007-nji ýylyň 29-njy awgustynda Türkmenistanyň 
Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedow Türkiýäniň täze 
saýlanylan Prezidenti Abdulla Güle onuň Türkiýäniň Beýik 
milli ýygnagynda Prezident saýlawlarynda ynamly ýeňşi bilen 
gutlap gutlag iberdi. 
2007-nji ýylyň 6-7-nji dekabrynda Türkiýäňiň Prezidenti 
Abdulla Gül resmi sapar bilen Aşgabat şäherinde boldy. 
Gepleşikleriň netijesinde Bilelikdäki beýanata, şeýle hem 
Ykdysady hyzmatdaşlyk boýunça hökümetara Türkmen-türk 
topary hakynda Türkmenistanyň hökümeti bilen Türkiýäniň 
hökümetiniň arasyndaky Ylalaşyga gol çekildi. Saparyň 
çäklerinde 
Türkmenistanyň 
Prezidenti 
Gurbanguly 
Berdimuhamedow we Türkiýäniň Prezidenti Abdulla Gül 
Daşaoguz welaýatynda saparda boldy, ol ýerde ýylda 1,5 
milliard kilowat-sagatdan hem köp elektrik energiýasyny 
öndürjek döwlet elektrik stansiýasynyň açylyşyna gatnaşdy. Şol 
gün iki ýurduň baştutanlary Köneürgenç etrabyndaky Üç ýüz 
altmyş piriň ýadygärlik toplumyna zyýarat edip, gudraty güýçli 
Allatagala doga okady.
2008-nji ýylyň 10-njy noýabrynda Aşgabatda ýerleşen 
türkmen-türk dostlugy seýilgähinde garaşszy Türkiýäniň 
esasyny goýan göwrnükli syýasy işgär Mustafa Kemal 
Atatürküň 
ýadygäyliginiň 
etegine 
gül 
desseleriniň 
goýulmagynyň dabarasy boldy.
2008-nji ýylyň mart aýy Türkmenistanyň we Türkiýäniň 
taryhynda örän möhüm seneleriň biri hökmünde taryha girdi. 
24-nji 
martta 
Türkmenistanyň 
Prezidenti 
Gurbanguly 
Berdimuhamedow resmi sapar bilen Türkiýä bardy. Türkiýäniň 
Prezidenti Abdulla Gül bilen Türkmenistanyň Prezidenti 
gepleşikleriň barşynda ozal gelnen ylalaşyklaryň ýerine 

---

312 
ýetirilişiniň barşyny ara alyp maslahatlaşdylar we netijeli 
arkalaşyga çemeleşmeleri anyklaşdyrdylar, söwda-ykdysady, 
energetika we ulag kommunikasiýa ulgamlarynda, dokma 
senagaty we gurluşyk pudaklarynda hyzmatdaşlyk etmegi ileri 
tutulýan ugurlaryň hatarynda goýdular. Prezidentler türkmen-
türk gatnaşyklarynyň rowaçlygynyň aýrylmaz bölegi hökmünde 
gumanitar sferasyndaky hyzmatdaşlygy dowam etdirmegiň 
zerurdygyny nygtadylar. Türk lideri Türkiýäniň Türkmenistan 
bilen ikitaraplaýyn we köptaraplaýyn hyzmatdaşlyk etmek bilen 
birlikde halkara guramalarynyň çäklerinde, ozaly bilen-de 
BMG-niň çäklerinde mundan beýläk hem işeňňir hyzmatdaşlyk 
etmekçidini 
nygtady. 
Abdylla 
Gül 
Gurbanguly 
Berdimuhamedowyň ikitaraplaýyn partnýorçylygyň ägirt uly 
potensialyny durmuşa geçirmegiň çeýe we netijeli guraly bolup 
çykyş edýän hökümetara komissiýasyny döretmek hakyndaky 
başlangyjynyň möhümdigini belledi. Ol Türkiýe tarapynyň 
Türkmenistanyň ýerasty ýataklaryndaky tebigy gazyň Ýewropa 
eltilmegi bilen gyzyklanýandygyny we degişli taslamalary 
durmuşa geçirmäge öz goşandyny goşmaga taýýardygyny 
aýtdy. Onuň pikiriçe, Baku-Türkmenbaşy demirýol paromly 
geçelge ulag sferasynda belelikdäki taslama bolup bilerdi. 
Türkmenistanyň Prezidenti ýurduň ykdysadyýetiniň dürli 
ugurlaryny, hususan-da, dokma senagatyny ösdürmäge türk 
kompaniýalarynyň ägirt uly goşant goşýandygyny belledi. Türk 
maýasy senagat, ulag, gurluşyk, söwda we beýleki sferalarda 
işlemek bilen, netijeli hyzmatdaşlygyň aaýyp nusgalaryny 
görkezýär. 
Türkmenistanyň 
Prezidenti 
Gurbanguly 
Berdimuhamedow köğ şahaly ulag infrastrukturasynyň, şol 
sanda Hazar deňzinde paromly demirýol geçelgeleriniň 
döredilmegini goldady. Ol bilelikdäki tagallalary birleşdirmegiň 
sferasy hökmünde Hazar deňziniň türkmen kenarynda ―Awaza‖ 
Milli syýahatçylyk zolagyny döretmek boýunça taslamany 

---

313 
mysal getirdi. Türkmenistanyň Prezidenti gumanitar-medeni 
sferada ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygy ösdürmegiň aspektleri 
barada aýratyn durup geçdi. Onuň pikirine görä, syýahatçylyk 
netijeli özara gatnaşyklaryň geljegi uly we düşewüntli pudagy 
bolup, bu ugurda türkmen tarapyna türkiýeli hyzmatdaşlaryndan 
öwrenere zat köp. 
Gepleşikler tamamlanandan soň, Türkmenistanyň 
Medeniýet we teleradioýaýlymlar ministrligi bilen Türkiýe 
Respublikasynyň Radio-telewideniýe guramasynyň arasynda 
teleradioýaýlymlar ulgamynda özara hyzmatdaşlyk etmek 
hakynda 
Türkmenistanyň 
hökümeti 
bilen 
Türkiýeniň 
hökümetleriniň arasynda Ylalaşyk gazanyldy. Türkmenistanyň 
Daşary işler ministrligi bilen Türkiýäniň Daşary işler 
ministrliginiň 
arasynda 
hyzmatdaşyk 
etmek 
hakynda 
Teswirnama gol çekildi, Türkmenistanyň Prezidenti bilen 
Türkiýäniň Prezideni Bilelikdäki Beýanata gol çekdiler. 
Türkmenistanyň Prezidenti Türkiýä saparynyň çäklerinde 
25-nji martda Stambula bardy we ―Çyragan‖ Köşgünde 
Türkýede okaýan türkmen talyplary bilen duşuşdy. Ol türkmen-
türk hyzmatdaşlygynyň derejesine ýokary baha berdi, Galkynyş 
eýýamyna gadam uran Türkmenistanyň çözýän meselelerini 
häsiýetlendirdi. 
Türkmenistanyň 
Prezidenti 
Gurbanguly 
Berdimuhamedowyň belleýşi ýaly, Türkmenistan ýaş, ökde 
hünärli hünärmenlere uly umyt baglaýar.
2008-nji 
ýylyň 28-njy noýabrynda Türkmenbaşy 
şäherinde Türkmenistanyň Prezidenti Türkiýäniň Prezidenti 
Abdulla Gül bilen duşudşy. Ikitaraplaýyn partnýorçylygy 
ösdürmek olaryň gepleşikleriniň esasy temasy boldy. Energetika 
we söwda-ykdysady sferalarda, ulag, aragatnaşyk, gurluşyk, 
dokma senagaty we beýleki birnäçe pudaklarda arkalaşykly 
hereket etmek meselesine aýratyn üns berildi.

---

314