Turli jas hám dárejege iye futbolshílardsí tayarlawda shíNÍGÍwlardí shólkemlestiriw qásiyetlerin úyreniw

ТЕМА: TURLI JAS HÁM DÁREJEGE IYE FUTBOLSHÍLARDSÍ TAYARLAWDA SHÍNÍGÍWLARDÍ SHÓLKEMLESTIRIW QÁSIYETLERIN ÚYRENIW

MAZMUNÍ

KIRISIW 2
I-BAP. FUTBOLSHÍLARDÍŃ FIZIKALIQ QÁBILETLERIN RAWAJLANDIRIW 8
1. 1. Túrli jas futbolshılar jarıs iskerliginiń dúzilisi 19
1. 2. Sport mektepleriva qániygelestirilgen sport mektepleri ushın futbol boyınsha jumıs programmalarınıń mazmunı 27
Bap boyınsha juwmaq 30
II. BAP. FUTBOLShÍLARDÍ TAYINLIǴIN JILLIQ AYLANBA OQIW -SHINIǴIW JUMISLARINIŃ ANALIZI 35
2. 1. Hár túrlı oqıw -shınıǵıwlar sabaǵında tezlikti asırıwdıń dinamikalıq kólemi 36
2.2. Túrli jas futbolshılardıń operativlik sapasınıń óspirimlik dáwirindegi dinamikası 37
2.3. Túrli jas futbolshılardıń operativlik sapasınıń ósiw dinamikası 38
2. 4. Túrli jas futbolshılardıń kúsh sapasın asırıw dinamikası 39
Bap boyınsha juwmaq 39
III-BAP.JAS FUTBOLSHILAR OPERATIVLIK SAPASIN TÁRBIYALAW NATIYJELILIGIN EKSPERIMENTAL TEKSERIW 42
3. 1. Eksperimentgacha bolǵan qadaǵalaw hám eksperimental gruppa 42
futbolchilarining xarakteristikası 42
3. 2. Pedagogikalıq eksperiment dáwirindegi oqıw -shınıǵıwdıń quramı 43
3. 3. Pedagogikalıq eksperimentning nátiyjeleri 44
JUWMAQ 48
ÁDEBIYATLAR DIZIMI 51

KIRISIW

Mámleketimiz sportın rawajlandırıw salasında túpten ózgerisler ámelge asırılıp atır. Mámleketimiz dene tárbiyası hám sporttıń keleshek áwladtı saw etip tárbiyalaw daǵı ornın esapqa alıp sport jumısların jáne de jetilistiriw, onıń zaman talapları dárejesinde oqıw hám materiallıq-texnikalıq bazasın jaratıw hám de xalıqtıń sportqa bolǵan qızıǵıwshılıǵın asırıw jolında maqsetli mámleket kólemindegi ilajlar islep shıǵılıp ómirge nátiyjeni ámelde qollanıw etilip atır. Sebebi sport millettiń o'zligini ańǵarıwda onıń anıq maqsetleri tárepke jipslashuvida hám birlesuvida, ózindegi bar potencialın hám de millet retindegi qudıreti jáhán uzra kórinetuǵın etpekte.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń “Ózbekstanda futboldı rawajlandırıwdı jańa basqıshqa alıp shıǵıw ilajları tuwrısında”gi párman joybarı islep shıqtı.
Sońǵı jıllarda xalqımızınıń salamatlıǵı tuwrısında ǵamxorlıq qılıw, mınawy hám fizikalıq bárkámal áwladtı qáliplestiriw, millionlar oyını bolǵan hám mámleketimizde bólek orın tutatuǵın futbolǵa xalıqtı, ásirese jaslardı keń qosıw boyınsha bir qatar ilajlar ámelge asırılıp kelinip atır.
Usı pármanda Ózbekstanda futboldı xalıq ortasında eń ǵalabalıq sport túrine aylandırıw, joqarı iqtidorga iye bolǵan jas futbolchilarni tańlaw, saralap alıw hám olardı professional sportshılar retinde tayarlaw sistemasın jolǵa qoyıw, mámleket futbolın rawajlanǵan mámleketler menen báseki ete alatuǵın dárejege etkazish, xalıq aralıq talap hám standartlar tiykarında futbol boyınsha qánigelerdi tayarlaw, futbol klubları iskerligin rawajlandırıw, terme jámáátler ushın oqıw -shınıǵıw procesin nátiyjeli shólkemlestiriw, mámleketimizde futbol boyınsha iri xalıq aralıq jarıslar, atap aytqanda, óspirimler, jaslar hám hayal-qızlar jámáátleri ortasında jáhán hám qita birinshiliklerin ótkeriw maqsetinde Ózbekstanda futboldı rawajlandırıwdı jańa basqıshqa alıp shıǵıw ilajları boyınsha párman joybarı tayarlandi hám Ózbekstan Respublikası Birden-bir ınteraktiv mámleket xızmetlerin portalına jámiyetshilik talqılawına qoyıldı.¹
Párman joybarı futboldı jańa basqıshqa alıp shıǵıw boyınsha 18 bánt, sonıń menen birge, Ózbekstan Respublikasında professional futboldı rawajlandırıw sxeması (4 jóneliste), 5 baptan ibarat Ózbekstanda futboldı 2030 jılǵa shekem jańa basqıshqa alıp shıǵıw koncepciyasi, 2019 -2020 jıllarda ámelge asırilatuǵın “Jol kartası”, 7 bólekti ózinde jıynaǵan 2030 jılǵa shekem futboldı rawajlandırıwdıń maqsetli kórsetkishleri, 2020 -2025 jıllarda Ózbekstan Respublikası Dene tárbiyası hám sport ministrligi janındaǵı futbol uqıp mekteplerin shólkemlestiriw, olarda qurılıs hám rekonstrukciya jumısların kestesi, Respublika Mámleket aktivlerin basqarıw agentligine ótkeriletuǵın professional futbol klubları ustav fondidagi mámleket úlesleri hám xojalıq jámiyetleriniń úlesleri dizimi, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń ayırım qararlarına kiritilip atırǵan ózgertiw hám qosımshalar sıyaqlı qosımshalardan shólkemlesken.
Sol kózqarastan alıp qaraǵanda mámleket futbolın rawajlandırıw aktual hám asa zárúrli másele bolıp tabıladı. Sebebi, jismonan quwatlı saw jasları kóp bolǵan millet qúdiretli boladı, onıń mámleketi hár tárepleme bekkem bolıp, ullı rawajlanıw tárepke rawajlanıp baradı.
tariyxımızǵa názer taslasak, ájdadlariimz jaratıp bizge qaldırǵan joqarı ruwxıy - materiallıq hám tálim-tárbiya miyrasları sirasida áwladlardı jaslıqtan jismonan quwatlı etip tárbiyalawdıń qatań sisteması jolǵa qoyılǵanlıǵın shoxidi bólemiz. Sonday eken, bizde xalqımızdıń ásirler dawamında qáliplesken hám rawajlanǵan ayriqsha dene tárbiyası mektep ámeldegi bolǵan áne sol mekteplerdiń milliylik hám ulıwma insanıylıqqa tiykarlanǵan tariyxıy tájiriybelerge shaqırıq qılıw, odan búgingi jańalıqlar hám erisilgen tabıslardı ómirge nátiyjeni ámelde qollanıw etiw dáwir talabı bolıp tabıladı.
Kurs jumıstıń aktuallıǵı: “Futbol boyınsha balalar-óspirimler sport mektebiniń xoshametlew hám materiallıq-texnikalıqa bazasın jaqsılaw boyınsha qosımsha ilajlar tuwrısında”gi 23-sanlı Qarardıń qabıl etiliwi, (31. 012007 y). Sonıń menen birge, bir qatar zárúrli húkimet qararlarınıń daǵaza etiliwi pikirimiz dálili bolıp tabıladı. Usı hújjetler dene tárbiyası hám sporttı, atap aytqanda, futboldı jáne de rawajlandırıwǵa qaratılǵan [ 1, 2, 4, 8].
Ózbekstan Respublikası “Tálim tuwrısında”gi Nızamı hám “Kadrlar tayarlaw Milliy programması”da belgileniwishe, kadrlar tayarlaw tarawinde mámleket siyasatı úzliksiz tálim sisteması arqalı hár tárepleme intellektuallıq, ruwxıy hám etikalıq bárkámal shaxs -puqaralardı qáliplestiriwge jóneltirilgen[11].
túrli jas futbolshınıń fizikalıq sapaların tárbiyalaw sport trenirovkasining zárúrli táreplerinen biri esaplanadi. Fizikalıq sapalar futbolshı organizminiń morfofunkstional, morfo-fiziologikalıq hám biologiyalıq qásiyetleri menen baylanıslı.
Fizikalıq sapalar shuǵıllanatuǵınlardıń fizikalıq, texnikalıq, taktik tayarlıqlarınıń rawajlanıwlashuviga, pútkil organizm saw -lashishiga, psixik emostional jaǵdayına unamlı tásir kórsetedi, futbolshılar hár bir háreketti barǵan sayın isenim menen atqaradılar, jańa háreketlerdi tezirek ózlestirediler hám joqarı nátiyjeli kórsetkishlerge erisediler.
Mámleketimiz futbolınıń xalıq aralıq poziciyasin asırıw maqsetinde Ózbekstan Respublikası ministrler Mákemesi tárepinen kóplegen “Ózbekstan Respublikasında futboldı jáne de rawajlandırıw ilajları tuwrısında” (18. 03. 1993 y). “Ózbekstanda futboldı rawajlandırıwdıń shólkemlestirilgen tiykarları hám principlerıni tupten jetilistiriw ilajları tuwrısında” (17. 01. 1996 ), “Ózbekstan futbolın rawajlandırıw fondı iskerligin jaqsılaw hám oǵan járdem kórsetiw ilajları tuwrısında” (6. 07. 1998 y), “Ózbekstanda futboldı rawajlandırıw qosımsha ilaj - ilajları tuwrısında”gi 2006 jıl 1 maydaǵı PP-338 sanlı qararlar qabıllandı hám sol jıldıń ózinde “Futbol boyınsha trenerlar hám arbitrler tayarlaw respublika joqarı makta iskerligin shólkemlestiriw tuwrısında” gi qararlar usılar gápinen bolıp tabıladı. Bunday Mámleket miqiyosidagi hújjetler arqalı joqarı maman futbolshılar tayarlaw sapasın jaqsılaw ushın zárúr shárt-shárayatlar jaratıldı [3, 4, 5].
Túrli jas futbolshınıń tiykarǵı fizikalıq sapaların rawajlanıwı háreket kónlikpeleriniń qáliplesiwi menen tıǵız baylanıslılikda keshedi. Áne sol processga xızmet etiwshi shınıǵıwlar sport trenirovkasi shınıǵıwlarına qatań izbe-izlikte hám izbe-izlilikde kiriwiladi. Búgingi kúnde futbolshılardıń fizikalıq sapaların tárbiyalaw ushın arnawlı qurallardan, shınıǵıwlar kompleksinen paydalanıwdı talap etedi, sol sebepli xam biz tańlaǵan tema “túrli jas futbolshı balalarda operativlik fizikalıq sapasın tárbiyalaw” óziniń aktuallıǵı menen ajralıp turadı.
Kurs jumıstıń maqseti: Túrli jas futbolchilarni rastional múmkinshiliklerin asırıwǵa, fizikalıq qábiletlerin hár tárepleme rawajlandırıwǵa, kúshlilik, operativlik, shıdamkorlik, shaqqanlıq fizikalıq sapaları hám texnika hám taktikalarini asırıwǵa qaratıladı.
Kurs jumıstıń wazıypaları : Ilimiy izertlew óz ishine hár-qıylı wazıypalardı alǵan :
- házirgi zaman futbolınıń rawajlanıwı ;
- jas futbolshılarda operativlik sapasın rawajlandırıw teoriyası hám usıl hám usılları ;
- jıllıq shınıǵıwlar rejesin dúziw hám shınıǵıwlar dawamında sport sheberligin rawajlandırıw ;
Kurs jumıstıń usılları : Aldımızǵa qoyılǵan wazıypalardı sheshiwde tómendegi usıllardan paydalanıladı :
- ádebiyatlardıń úyrenilganligi.
- pedagogikalıq gúzetisler: xronometraj oqıw -shınıǵıw processinde hám oyın processinde.
- pedagogikalıq qadaǵalawlardı qóllaw.
- pedagogikalıq izertlew.
- matematikalıq hám statistikalıq usıllar.
Ilimiy stilistik ádebiyatlardıń úyrenilganligi - ilimiy izertlewge quyılatuǵın sorawlardı sırt el hám jurtımızda jazılǵan ilimiy stilistik ádebiyatlardan paydalanılıp, úyrenilinip tuzildi. Paydalanılǵan ádebiyatlarda jıllıq shınıǵıwlardı dúziw, operativlik sapasın rawajlandırıw, fizikalıq sapalardı asırıw yullari islep shıǵılǵan.
Pedagogikalıq gúzetiw - biziń pedagogikalıq gúzetiw procesi Buxarat wálayat futbol federatsiyasiga qarawlı 3 - sanlı IBO'SMda alıp barıldı. Pedagogikalıq gúzetiw dáwiri 2016 jıldıń sentyabr ayınan 2017 jıldıń may ayına shekem alıp barıldı.
Pedagogikalıq qadaǵalaw sınaqları - pedagogikalıq qadaǵalaw sınaqları [testlar, arnawlı ádebiyatlar analizi hám alınǵan anketalar nátiyjelerinen kelip shıǵıp, bul testler arqalı futbolshılarda operativlik sapasın asırıw múmkin boladı ;
 15 metrge juwırıw ;
 60 metrge juwırıw ;
 uzunlikka sekrew;
 balandlikdan sakragandan keyin uzınlıqqa sekrew;
 uch xatlab sekrew;
 yuqoriga sekrew.
Pedagogikalıq izertlew - pedagogikalıq izertlew dúziwden maqset jas futbolshılarda operativlik sapasın tárbiyalaw, fizikalıq tayınlıǵın bahalaw bolıp tabıladı.
Matematikalıq statistikalıq usıllar - izertlew processinde shınıǵıwlardıń natiyjeliligin analiz etiw ushın orta arifmetik [X], srednee kvadraticheskoe otklonenie [G], variastii koefistienti [v%] hám dostovernost razlichii po t-kriteryu Styudenta matematikalıq statistikalıq usıllardan paydalınıladı.