Turobova Madina 3- ma’ruza. Tizim va muhit. Ish bajarish va tizimning rivojlanishi. Tizimni o’zgartiruvchi xususiyatlar va faktorlar

Amaliy Matematika va Informatika yo’nalishi

302-guruh talabasi

Turobova Madina

3- ma’ruza. Tizim va muhit. Ish bajarish va tizimning rivojlanishi. Tizimni o’zgartiruvchi xususiyatlar va faktorlar

1.Ish bajarish

Ish bajarish deb - tizimning bosh maqsadini o’zgartirmasdan ishlash

faoliyatiga aytiladi. Bu tizim vazifasi (funksiyasi)ning vaqt ichida namoyish

etilishidir. Tizim ishlayotgan vaqtda tizim infrastrukturasining sifat

o’zgarishi aniq amalga oshmaydi: uning infrastrukturasining sifati tizim

rivojlanganda o’zgaradi.

2.Tizimning rivojlanishi

Rivojlanish - tizimdagi tashkillashtirish va uning aksining kurashidir, u

axborotning jamlanishi va murakkablashuvi, uning tashkil etilishi bilan bog’liq.

Tizim maqsadining o’zgartirilishi bilan bo’ladigan faoliyat rivojlanish deyiladi.

3.Tizimning invariantligi

Invariantlik – (lotincha in - <> varians - <>) tarkibiga kiritilgan o’zgaruvchilarning ma’lum bir transformatsiyadan so’ng o’zgarishsiz qoladigan ifoda. Avtomatik boshqarish nazaryasida subinvariant tizimlar chiqish qiymati bezovta qiluvchi ta’sirlarga o’zgarmas bo’lgan tizimlar deb tushuniladi.

4.Tizimning izomorfizmi

Tarkibiy elementlari tabiatdan mavhum ravishda ko’rib chiqilgan ikkita tizim , agar ikkinchisining faqat bitta elementi birinchi tizimning har bir elementiga to’g’ri keladigan bo’lsa va bitta tizimdagi har bir ulanish boshqasiga bog’liq bo’lsa va aksincha , bunday tizimga izomorfizim tizim deyiladi.

5.Tizimning egiluvchaligi

Tizimning egiluvchanligi deb - tizimning tashqi muhit ta’siriga javoban tasnifiy moslashish (adaptasiya) qobiliyati tushuniladi.

6.Tizim trayektoriyasi

Tizim trayektoriyasi - deganda tizim ishlayotgan vaqtda u qabul qiladigan

holatlar ketma-ketligi tushuniladi. Bu holatlar tizim holatlari to’plamida qandaydir

nuqtalar sifatida ko’riladi. Fizik, biologik va boshqa tizimlar uchun – bu fazoviy

borliqdir.

7.Tizimning ish bajarishi va rivojlanishi, rivojlanishi va o’z-o’zidan rivojlanishlari o’rtasida asosiy o’xshashliklar va farqlar bor?

Tizimning egiluvchanligi deb, tizimning tashqi muhit ta’siriga javoban tasnifiy moslashish (adaptasiya) qobiliyati tushuniladi.Tizim maqsadining o’zgartirilishi bilan bo’ladigan faoliyat rivojlanish deyiladi. Tizimning egiluvchanligi deb, tizimning tashqi muhit ta’siriga javoban tasnifiy moslashish (adaptasiya) qobiliyati tushuniladi. kuzatishlari bo’yicha boshqaruvchi parametrlarni tuzatish (korreksiya) tushuniladi. Rivojlanish tizimdagi tashkillashtirish va uning aksining kurashidir,u axborotning jamlanishi va murakkablashuvi, uning tashkil etilishi bilan bog’liq. Tizim ishlayotgan vaqtda tizim infrastrukturasining sifat o’zgarishi aniq amalga oshmaydi: uning infrastrukturasining sifati tizim rivojlanganda o’zgaradi.

8.Tizimning egiluvchanligi, ochiqligi, yopiqligi nimada ko’rinadi?

Bu tizim vazifasi (funksiyasi)ning vaqt ichida namoyish etilishidir. Tizim ishlayotgan vaqtda tizim infrastrukturasining sifat o’zgarishi aniq amalga oshmaydi: uning infrastrukturasining sifati tizim rivojlanganda o’zgaradi.Rivojlanish tizimdagi tashkillashtirish va uning aksining kurashidir, u

axborotning jamlanishi va murakkablashuvi, uning tashkil etilishi bilan bog’liq. Tizim maqsadining o’zgartirilishi bilan bo’ladigan faoliyat rivojlanish deyiladi.Tizimning egiluvchanligi deb, tizimning tashqi muhit ta’siriga javoban tasnifiy moslashish (adaptasiya) qobiliyati tushuniladi.Tizim, tizim harakati, tizim trayektoriyasini yo’naltirish (regulirovaniye) deganda tizimni kerakli holatga, harakatning kerakli trayektoriyasiga qaytarish maqsadida, tizim harakatlari trayektoriyasining kuzatishlari bo’yicha boshqaruvchi parametrlarni tuzatish (korreksiya) tushuniladi.Tizim trayektoriyasi deganda tizim ishlayotgan vaqtda u qabul qiladigan holatlar ketma-ketligi tushuniladi. Bu holatlar tizim holatlari to’plamida qandaydir nuqtalar sifatida ko’riladi. Fizik, biologik va boshqa tizimlar uchun – bu fazoviy borliqdir.

9.Qanday tizimlar ekvivalent deyiladi?

Bir tizimning har qanday yechimi bir vaqtning o’zida ikkinchisining yechimi bo’lsa va aksincha bo’lsa,bunday tizimlar ekvivalent tizimlar diyiladi.

10.Tizimni o’zgartiruvchi xususiyatlar va faktorlarni ko’rsating

Tizimni tashkil etuvchi barcha quyi tizimlar va elementlar o’zaro joylashgan va bir-birlari bilan o’zaro bog’liq bo’lganligi sababli ,biz nafaqat tizimning tarkibi ,balki uning tuzilishi haqida ham gapirish mumkin.Odatda har qanday tizimning tuzilishini graf yordamida ko’rsatish mumkin.Graf bu obyektlar va ular o’rtasidagi bog’lanishlar jamlanmasidir.Tizimlar makon va vaqt ichida ishlaydi. Tizimning ishlash jarayoni bu tizim holatining o’zgarishi , uning bir holatdan ikkinchi holatga o’tishidir. Shunga ko’ra tizimlar quyidagilarga bo’linadi: static-bitta mumkin bo’lgan holatga ega tizimlar, dinamik-vaqt o’tishi bilan bir holatdan ikkinchisiga o’tish sodir bo’lgan ko’plab holatlarga ega tizimlar.