Turon nashr

Кооператив жамиятлар (Co-operative societies)- Кооператив жамият оддий одамга хизмат қилиш ва уни иқтисодий жиҳатдан кучли одамлар ва ташкилотлар зулмидан озод қилишдир.
Ўзаро ёрдам ва хизмат-бу биринчи навбатда фойда келтирадиган ташкилотнинг бошқа шакллари мақсадидан ажралиб турадиган мақсадлардир.
Бу ҳақиқатан ҳам кооператив жамиятга қараш орқали жамиятнинг иқтисодий заиф қатламлари томонидан ўз-ўзига ёрдам беришни рағбатлантиришга қаратилган бўлиб, фойда олиш ва аъзоларга товарлар ва хизматларни тақдим этиш ҳисобланади.
Ташкилот сифатида бу капиталистик эксплуатацияни йўқ қилиш, воситачиларни ва ишлаб чиқарувчини бирлаштириш учун умумий иқтисодий ва ижтимоий манфаатларини таъминлаш учун одатда "иқтисодий заиф" шахслар томонидан ташкил этилган корхона.¹³
FIA - Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. Part A: The business organisation, its stakеholders and the external environvent.да уларнинг умумий хусусиятлари келтирилган. Булар қуйидагилар:

• 
  Очиқ аъзолик (Open membership);
  
• 
  Демократик назорат (битта аъзо, битта овоз);
  
• 
  Профицитни харидларга мутаносиб равишда тақсимлаш;
  
• 
  Таълимни тарғиб қилиш.
  

Чекланган компаниялар ҳам демократик назоратнинг бир ўлчовига эга бўлса-да, бу битта улуш, битта овоз асосидадир. Шундай қилиб, битта акциядор, агар улар аксарият акцияларга эга бўлса, компанияда ҳукмронлик қилиши мумкин. Бу кооперативда содир бўлмайди.
Ўзаро уюшмалар (A mutual company)- кооперативларга ўхшайди, чунки улар ташқи инвесторларга эмас, балки ўз аъзоларига тегишли бўлади.¹⁴
Ўзаро компания (A mutual company)-бу ўз мижозларига ёки суғурта қилдирувчиларга тегишли бўлган хусусий фирма. Компания мижозлари ҳам унинг эгалари. Шундай қилиб, улар ўзаро компания томонидан олинган фойдадан улуш олиш ҳуқуқига эга. Фойдани тақсимлаш одатда ҳар бир мижоз ўзаро компания билан олиб борадиган бизнес миқдори асосида мутаносиб равишда тўланадиган дивидендлар шаклида амалга оширилади. Шу билан бир қаторда, баъзи ўзаро компаниялар ўз даромадларини аъзоларнинг мукофотларини камайтириш учун ишлатишни танлайдилар.
Ўзаро компания баъзан кооператив деб аталади.
Компаниянинг ўзаро тузилиши одатда суғурта соҳасида, баъзан еса жамғарма ва кредитлар уюшмаларида учрайди. Ақшдаги кўплаб банк трестлари ва жамоат банклари, шунингдек Канададаги кредит уюшмалари ҳам ўзаро компаниялар сифатида тузилган.
Биринчи ўзаро суғурта компанияси 17-асрда Англияда ташкил топган. Ўзаро сўз, эҳтимол, суғурта қилдирувчи ёки мижоз ҳам суғурталовчи ёки қисм эгаси бўлганлигини акс эттириш учун қабул қилинган.
Афзаликлари:
Ўзаро суғурта компанияларининг асосий савдо нуқтаси унинг умумий мулк тузилмаси ҳисобланади. Суғурта қилдирувчилар ўзларининг мукофотлари нархининг бир қисмини дивидендлар ёки пасайтирилган premium нархлар шаклида қайтариб олишади.
Масалан, Калифорнияда жойлашган адвокатларнинг ўзаро суғурталаш компанияси яқинда ўз акциядорларига 10% дивидент тўлади. У кетма-кет 23 йил давомида дивидендлар тўлаган.
Ушбу компания номи билан тавсия этилганидек, ўзаро компаниялар кўпинча ихтисослашган. Улар кўпинча умумий эҳтиёжларга эга бўлган мутахассислар гуруҳи томонидан тузилган.¹⁵
Биз Буюк Британияда компанияларнинг ҳуқуқий мақоми турларини очиб беришга ҳаракат қилдик ва хулоса қиладиган бўлсак, компаниялар ўзларининг бизнес фаолияти ўзига хос хусусиятлари мавжуд экан. Лекин қайси бизнес фаолиятининг хусисятларини ўрганиб чиқсак ҳам, барчаси инсон ва жамиятнинг фойдаси (даромадлилигини) оширишга қаратилган.