Tursunova dilbarhonning botanika darslarida masalalar ishlash mavzusida tayyorlagan metodik tavsiyasi

O 'simlik larning vegetativ organlari bo'yichamasala va mashqlar
0 ‘simliklarda bir yoki bir nechta vazifani bajaruvchi uning bir qismiga organ deyiladi. Organlar to’qimalardan tuzilgan bo’ladi.
Gulli o'simliklarning organlari vegetativ va generativ organ larga bolinadi. Vegetativ organlarga ildiz, poya va barg, generativ organlarga esa gul, meva va umg‘lar kiradi. 0‘simlik organlari birgalikda yagona organizmni tashkil etadi.Ildiz - o ‘simlikning poya yoki tanasini yerga birlashtirib, tuproqdagi suv va unda erigan oziq moddalami shimib oladigan va ulami o'simlikning yer usti qismiga yetkazib beradigan organi. Ildizga xos muhim xususiyatlardan biri shuki, u barg hosil qilmaydi. Ko'pchilik o'simliklarning ildizida oziq moddalar to'planadi. Bazi o'simliklarning ildizi esa vegetativ ko‘payish organi hisoblanadi. O'simliklar yaxshi o'sishi va rivojlanishi, daraxt va butalar yirik, b aquw at shox-shabba hosil qilib, uzoq yashashi ko‘p jihatdan ildizga bog'liq. O’quvchilar ildizning suv v a unda erigan mineral moddalami shimib oluvchi organ ekanligi haqidagi umumiy ma’lumotga ega. Lekin ildiz qaysi mineral tuzlami qanday shimib olishi, bu o ’zlashtirilgan moddalar keyinchalik qanday holatda bo’lishi - ulami o ’ylantirib qo’yadi. Bu savollarga javob ildizning morfologik, anatomik tuzilishmi finksiyasiga bog’liq holda o ’rganiladigan mavzularda javob topiladi. Ildizning shoxlanishi,
yon tomonga va bo’yiga o ’sishi, o ’simlikning tuproqqa mahkam birikishini,
ildiz yuzasini katta bo’lishi suv va unda erigan mineral moddalami shimib olishini kuchaytirish xususiyatlarini, ildiz yuzasini o ’simlikning yer ustki qismidan bir necha bor katta bo’lishini, ildiz tukchalari o ’simlikning zarur moddalar bilan ta’minlovchi shimish yuzasini kattalashtirishini o ’quvchilarga turli usullar yordamida tushuntirib boriladi. Ildiz o ’simlikning butun vegetatsiya davri maboynida bo’yiga o ’sishi tuproqning ichki qatlamiga o ’sib kirib u joydan suv va erigan mineral moddalami shimishini, ildizning o ’sish davomida o’tkazuvchi to’qimaning hosil bo’lishini, o ’tkazuvchi naychalami ahamiyatini bilish talab etiladi. Bu talablami bajarish uchun amaliy mashg’ulotlar davomida ildizning tashqi va ichki tuzilishini o ’rganish uchun oldindan tarqatma materiallar (tirik o ’simliklar, geibariylami) tayyorlab qo’yishga o’quvchilami ham jalb etish, ildiz ustida fenologik kuzatishlar olib borishni o ’rgatish, ildizning morfologiyasi, anatomiyasi, fiziologiyasi mazmunini to’ldirishga yordam beradigan masala, mashq, topshiriqlardan izchil ravishda foydalanish kerak. Ildiz tomonidan shimib olingan suv va mineral tuzlaming o ’simliklar hayoti uchun zarur ekanligi to’g ’risidagi bilimlar tajriba va kuzatishlar orqali shakllanadi. Ko’pchilik tajribalar oldindan qo’yilishi kerak, chunki uning natijalaridan keyingi darslarda foydalanib boriladi. O ’quvchilarga ildizning tuzilishini vazifasiga bog’liq ekanligi, ildiz o ’sish tezligiga
va turli o'sim lik ildizlamini taqqoslashga doir masala va mashq, turli topshiriqlami bajarish bo’yicha ko’rsatmalar berib borishI maqsadga muvofiqdir.
Albatta dars davomida o ’quvchilar bilish faoliyatini oshirishda, o ’simlik organlari to’g risida to ’g ’ri ta savvur hosil qilishda turli topshiriqlar, kuzatishlar olib borish, mavzuga oid masala va mashqlar berib borish muhim ahamiyatga ega.Biz quyida ildiz mavzusiga oid ayrim masalalami yechish usuliga to’xtalib o ’tamiz.
1.Qishki bug‘doyning barcha ildiz tukchalarini uzunligi 200 sm ni tashkil etadi,
natijada ildizning shimish yuzasi 15 barobar ortadi. Hisoblangchi-qishqi bug‘doyning ildiz tukchalarini soni nechta? Agar 1 ta ildiz tukchasini uzunligi 0.25 mm bo‘lsa.
Yechilishi:
Quyidagi hisoblash ishlarini amalga oshiramiz: 200: 0.25 = 800.
Javob: Ildiz tukchalari soni 800ta.
2. Bir tup fikusning y er ustki qismi 1.823 m2 ni tashkil etadi. Ildiz sistemasi tana
yuzasidan 130 bor katta bo I s a, ildiz yuzasini hajmini hisoblab toping?
Yechilishi:
Quyidagi hisoblash ishlarini amalga oshiramiz: 1.823m2 x 130 = 237 m2
Javob : 237 m2
3.Makkajo’xori o ’simligida olib borilgan tajribalardan aniqlanishicha uning ildizida
1890000 ta ildiz tukchasi borligi aniqlandi. Yuqoridagi m a’lumotlarga asoslangan
holda bu o ’simlikning ildiz tukchalari qancha mm2 qismini egallagani hisoblab
toping?
Yechilishi:
Quyidagi hisoblash ishlarini amalga oshiramiz: 180000: 700 - 2700 mm2 qismini
egailaydi.
Jav o b : 2700 mm2