Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son khm

Tovush platasi (ing. Sound adapter, adapter - moslashtiruvchi) – axborot 
saqlagichlarga yozilgan raqamli audioaxborotni tovushlarga aylantirib beruvchi 
qurilma. Qurilmaning chiqish qismiga ovoz kuchaytirgich yoki karnaylarni ulash 
mumkin. Tovush platasi o’z mikroprotsessoriga ega bo’lib, tovushni kiritishda 
analog-raqamli o’zgartirish va chiqarishida diskret-analogli o’zgartirishni 
ta’minlaydi. 
Video-plata (ing. Graphics adapter) – murakkab tasvirlar va millionlab ranglarni 
qayta ishlashni ta’minlab beruvchi plata. Bu plata o’z mikroprotsessori va tezkor 
xotirasiga ega bo’ladi. Zamonaviy video-karta hajmli va uch o‘lchovli grafika 

---

O’MT = Axborot texnologiyalari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 94 = 
bilan ishlash imkoniyatiga ega. Hozirgi kundagi juda ko’p dasturlar va o‘yinlar 
64 Mb yoki 128 Mb sig’imli video-kartalar bilangina ishlaydi. 
 
4-Mavzu: 
Kompyuterning mantiqiy qurilmasi va arxitekturasi. Kompyuterning 
apparat ta’minoti. Periferiya qurilmalari 
1.Shaxsiy 
kompyuterlarning 
dasturli 
ta‘minoti
Shaxsiy kompyuterning foydalanuvchi uchun қulay va samarador bўlishi unda 
қanday dasturiy ta‘minoti mavjudligi bilan aniқlanadi. Lekin dasturiy 
ta‘minotning қanday turlari foydalanuvchi uchun zarur bўlishi uning қaysi soxada 
faoliyat kўrsatishi bilan aniқlanadi. 
Shaxsiy 
kompyuterning 
dasturiy 
ta‘minoti 
xususiy 
EҲM-larni 
қўllash 
samaradorligini oshirish
, undan foydalanishni osonlashtirish va 
foydalanuvchilar dasturlarini tayyorlashning meҳnat sarfini kamaytirishi uchun 
mўljallangan dasturlar sistemasidan iborat. 
Shaxsiy kompyuter dasturlar ta‘minotining tўplami қuyidagi guruxlarga ajraladi: 
1. Tizimli dasturlar 
2. Amaliy dasturlar 
3. Dasturlashtirish muhitiKompyuterda har xil turdagi ma‘lumotlar saqlanadi. 
Ular bilan ishlash uchun biz har xil maxsus dasturlar bilan foydalanishimiz zarur, 
chunki kompyuter uzi hech qanaqa harakatlar bajarmaydi u faqat bizning 
buyruklarimizni va ko’rsatmalarimizni bajaradi. Buyruklar va ko’rsatmalar 
ketmaketligi esa dastur deb nomlanadi (dastur tushunchasi yuqoridagi mavzularda 
utilgan). Dasturlar 3 turga bulinadi: 
1) Tizimli (tizim) dasturlar. Tizimli dasturlar bu kompyuter ishini boshqaruvchi 
va har xil yordamchi amallarni bajaruvchi dasturlar. 
Masalan: fayllar ustidan har xil amallar bajarish (kayta nomlash, yaratish, 
uchirish, nusxasini olish, xajmini o’zgartirish), diksni tozalash va tekshirish, 
kompyuterni sozlash ( tashki kurilmalar ishini boshqarish). Tizimli dasturlar 
ichida 4 dasturlar guruhlari ajratilib turadi. Bular: operatsion tizimlar (tizimlar), 
utilita dasturlar, drayver dasturlar va qobiq dasturlar. 
2) Amaliy dasturlar. Amaliy dasturlar bu ma‘lumotlar bilan ish jarayonida 
foydalanadigan dasturlar. 
Masalan: matn ma‘lumotlarni yaratish va taxrirlash, rasm va tasvir 
ma‘lumotlarni yaratish yoki uzgartirish, malumotlar ombori bilan ishlash, musika 
va video ma‘lumotlarni kurib chikish va taxrirlash. 

---

O’MT = Axborot texnologiyalari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 95 = 
Amaliy dasturlar foydalangan ma‘lumotlar turiga ko’ra guruhlanadi: matn 
muharrirlari (Word, Lexicon, WD, Notepad, Write va xokazo), rasm va tasvir 
muharirlari, rasm va tasvirlarni ko’rsatuvchi dasturlar (Corel, Adobe Photoshop, 
Imaging, ACDSee, Paint vaxokazo), musika va video muharrirlari, musika va 
video ko’rsatuvchi dasturlar (Adobe Premier, Winamp, universal proigrovatel va 
xokazo), jadvallar muharriri (Lotus, Excel va xokazo), ma‘lumotlar ombori bilan 
ishlovchi dasturlar (Access, Dbase, FoxPro va xokazo), 
uyin dasturlari
, 
urgatuvchi dasturlar, bugalteriya va moliya dasturlar, va boshqalar.