Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son khm

 
7-Mavzu: 
Operatsion tizimda ishlash. Turli fayl formatlarida, fayllarni 
boshqarish dasturlari bilan fayl tizimlarida ishlash
 
Windows operatsion tizimida fayl tizimlari. 
WINDOWS 
operatsion 
sistemasiOperatsion 
sistemalarning 
rivojlanishi 
foydalanu-vchining turli talablari asosida xotirada kam joy egallaydigan, 
kompyuter ichki resurslarini optimal boshqaradigan va bir vaqtda bir necha xil 
dasturlarning ishlashini ta`minlay oladigan sistemalarning yaratilishiga olib keldi. 
Natijada 1990 yilda WINDOWS 3.0 dasturlar tizimi yaratildi. Uning asosiy 
afzalligi bir vaqtda bir nechta dasturlar bilan ishlash imkoniyatidir. WINDOWS 
3.0 to'la jadval rejimda ishlashi foydalanuvchining kompyuter bilan muloqatini 
engillashtirdi. Lekin u MS-DOS operatsion sistemasi boshqaruvida ishga 
tushirilishi sababli mustaqil operatsion sistema emas, balki grafik muxit sifatida 
tan olindi.1995 yilning sentyabr oyida IBM PC kompyuterlari uchun ishlab 
chiqilgan WINDOWS-95 birinchi grafik operatsion sistema bo'ldi."WINDOW" 
inglizcha so'z bo'lib, o'zbekchada "oyna", "lavha" deb, WINDOWS so'zi esa 
"oynalar", "lavhalar" deb tarjima qilinadi. Mazkur sistemaning boshqalardan 
farqli tomoni shundaki, uning yordamida bir vaqtda ham matnli, ham grafikli, 
ham hisob-kitobli, ham turli boshqaruv dasturlarini ishlatish imkoniyati mavjud. 
Shu bois uni gohida integrallashgan sistema, deb ham ataydilar. Foydalanuvchi 
uchun barcha qulayliklarga ega bo'lgan bunday operatsion sistemaning yaratilishi 
jadallik bilan texnik qurilmalarni rivojlanishiga va shaxsiy kompyuterlarni keng 
omma tomonidan qo'llanilishiga olib keldi. WINDOWS dasturining o'zi qisqa 
vaqt ichida bir necha variantda yaratildi. 1998-yilning yozida yaratilgan 
WINDOWS-98 yuqori darajadagi ishonchliligi, bezagining yaxshilanganligi, o'z-
o'zini "tuzatish" va rivojlantirish uchun maxsus vositalari mavjudligi bilan ajralib 
turadi. Kompyuterlarning jadallik bilan rivojlanishi va operatsion sistemalarga 
qo'yilayotgan talabning ortib borishi 1999 yil oxiriga kelib WINDOWS-2000 
operatsion sistemasining yaratilishiga olib keldi. U kompyuter resurslaridan 
yanada to'laroq foydalanish imkonini berdi. 
Fayl tizimlari 
Vinchesterni harid qilib kompyuterga o'rnatganimizdan keyin, bu diskka 
birdaniga ma'lumot yozish va xatto o'qish imkoniga ega bo'lmaymiz. Hattoki 
Windows va Linuxda bu diskni ko'ra olmaymiz. Diskni ko'rish uchun, uni avvalo 

---

O’MT = Axborot texnologiyalari Tuzuvchi: Maxsus fan o’qituvchisi O’lmasbek Xolmirzayev 2-son KHM
= 132 = 
bo'limlarga bo'lib, formatlash zarur. Windowsda hali ham MS DOS da ishlatilgan 
format dasturi (buyrug’i) ishlatiladi.Avval fdisk dasturi yordamida disk 
bo'limlarga bo'linadi. Bo'lingan bo'limlar format dasturi yordamida formatlanadi. 
Natijada fayllarni saqlash uchun fayl tizimi shakillanadi.Windows OT lari uchun 
FAT fayl tizimi odatiydir. FAT ning FAT16, FAT32 turlari mavjud. Ko'p 
foydalanuvchilik Windows 2000/XP ОТ larida NTFS fayl tizimi ishlatiladi.FAT 
va NTFS ning bir-biridan farqi shundaki, FAT tiziminda fayllar ustida 
bajariladigan ammallar qayd qilinmaydi. Masalan, katta bir fayl bir joydan 
ikkinchi joyga ko'chirilgan vaqtda, elektr manbayi uzilib, kompyuter o`chib qolsa, 
bu fayl chala yozilib qoladi. NTFS fayl tizimida fayl ustida bajarilayotgan amallar 
diskning maxsus joyida qayd qilib turiladi. Odatda, bu joyning hajmi 4 Mb bo'lib 
jumal deb ataladi. Fayl ustida amal to'liq bajarib bo'lingandan keyingina, uni 
diskda ko'rishimiz mumkin. Bunga o'xshash fayl tizimlari jurnalli fayl tizimlari 
deb ataladi. NT File System (NTFS) ning yaxshilangan vеrsiyasi – u tеzroq 
ishlashi kеrak va har bir foydalanuvchi uchun disk kvotalarini ajratish, ulanish 
nuqtalarini yaratish, fayllarni shifrlash, tizimni qayta yuklamadan NTFSning disk 
tomlarini kеngaytirish va hokazolar kabi ko’plab yangi imkoniyatlarga 
egadir.FAT HTM –Internetda ishlatiladigan HTML qisq.: File AllOTation Table 
formatidagi fayl.1. FAT fayl tizimi. Fayllarni joylashtirish INI –initsializatsiya 
fayli jadvali (FAT)ga asoslangan oddiy disk fayl OVL – overley fayli tizimi. FAT-
32 fayl tizimining paydo bo‘lishi PS – Postscript formatidagi fayl bilan FAT FAT-
16 deb belgilana boshladi. RAR – arxiv fayli 
2 Fayllar joylashtirish jadvali. Fayl SYS –operatsionnoy tizim fayli tizimining 
disk 
joyining 
taqsimlanishi 
XLS 
–MS 
Excel 
formatidagi 
fayl 
to‘g‘risidagaxborotm 
saqlanuvchi 
xizmatsohasi.Disklarni 
dеfrеgmеntatsiyalashning kompyutеrga qo’shib ishlangan, FAT, FAT32 va 
TVTES fayl tizimlari bilan ishlovchi vositalari.NDIS 5.0 drayvеri – kеng xabar 
qilishni va o’tkazib yuborish yo’llarini zaharlashni qo’llab-quvvatlovchi yangi 
tarmoq arxеtеkturasi.Win 32 Drive Model (WDM) –32 razryadli Windows 
tizimlari uchun drayvеrlarning yangi arxеtеkturasi. WDM drayvеrlari, 
shuningdеk, Windows 98 da ishlatiladi. Bu drayvеrlar ancha mo’tadilroq va 
moduli, kеngayuvchi arxitеkturaga ega.