U n w Mustaqil O'zbekiston davlatining 1 b u b


O  » Savol va topshiriqlar


Download 1.6 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/31
Sana03.06.2020
Hajmi1.6 Mb.
#114218
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31
Bog'liq
11 sinf uzb tarixi 001



» Savol va topshiriqlar 
1. Vatanimiz hayotida tarixiy burilish sodir bo'ldi, deganda nimani 
tushunasiz? 
2. Nima sababdan O'zbekiston oldida yangi yo'l tanlash zarur bo'lib 
qoldi? 
3. Prezident Islom Karimovning ,,0'zbekistonning o'z istiqlol va 
taraqqiyot yo'li" nomli asarini o'qing va mazmunini qisqa qilib 
daftaringizga yozib qo'ying. 
4. O'zbekistonning o'ziga xos taraqqiyot yo'lini ishlab chiqishda nima-
lar asos qilib olindi? 
5. O'zbekiston — kelajagi buyuk davlat, deganda nimani tushunasiz? 
6. Siyosiy sohada qanday vazifalar ilgari surildi? 
7. Iqtisodiy sohada-chi? 
8. Ijtimoiy va ma'naviy sohadagi vazifalarni bilasizmi? 
9. Taraqqiyotning „o'zbek modeli" mavzusida insho yozib ko'ring. 
10. Besh tamoyil nima? 
57 

I I  B O B 
Siyosiy islohotlar. Milliy davlat 
hokimiyat organlarining barpo 
etilishi 
6- §. O'zbekiston Respublikasi parlamenti — Oliy 
Majlisning tashkil etilishi 

Mustaqillik yillarida  O ' z b e k i s t o n n i n g siyosiy mustaqilligini 
m u s t a h k a m l a s h g a ,  h u q u q i y  d e m o k r a t i k davlat va erkin fuqarolik 
j a m i y a t i qurishga yo'naltirilgan  c h u q u r siyosiy islohotlar  o ' t -
kazildi. Siyo-siy hayotni  t u b d a n o'zgartirish ishlarining  k o ' l a -
m i n i anglash  u c h u n sobiq Ittifoqdan, eski mustabid  t u z u m d a n 
q a n d a y siyo-siy  m e r o s  q o l g a n i n i  y a n a bir karra eslash  z a r u r 
bo'ladi. 
O'zbekiston keyingi 130 yil  d a v o m i d a siyosiy qaramlik,  m u s -
tamlakachilik zulmini boshidan kechirdi. Xalqimiz  o ' z taqdirini 
o'zi belgilash  h u q u q i d a n  m a h r u m etilgan,  o ' z taraqqiyot yo'lini 
o ' z i belgilay  o l m a s edi. Milliy  d a v l a t c h i l i g i m i z  i n k o r etilib, 
m a m l a k a t i m i z , xalqning xohish-irodasiga qarshi o'laroq, sobiq 
Ittifoqning  m a ' m u r i y - h u d u d i y qismiga aylantirilgan edi. Xalq o'z 
y u r t b o s h i s i n i  t a n l a s h ,  s a y l a s h d a n  m a h r u m  e d i .  R e s p u b l i k a 
rahbari,  h u k u m a t a'zolari, vazirlik va idoralar boshliqlari,  h a t t o 
viloyat rahbarlari  h a m  m a r k a z  t o m o n i d a n  t a y i n l a n a r d i , unga 
t o i a bo'ysundirilgan edi. Oddiy ijtimoiy-iqtisodiy,  m a ' n a v i y  m a -
salalar  h a m  m a r k a z n i n g ruxsatisiz hal etilmas, mustaqil faoliyat 
yuritishga uringanlar hibsga olinar, quvg'in qilinar edi. 
Sobiq Ittifoq  p o y d e v o r i  m a ' m u r i y - b u y r u q b o z l i k  b o s h q a r u v 
usuliga qurilgan,  o ' t a mafkuralashgan, xalqni yuvosh, itoatkor 
o l o m o n deb biladigan totalitar  t u z u m bo'lib qolgan edi. 
Mustaqillik xalqimizga  o ' z  t a q d i r i n i  o ' z  q o ' l i g a olish,  o ' z 
t a r a q q i y o t  y o ' l i n i  o ' z i belgilash, milliy davlatchilikni tiklash, 
d e m o k r a t i k - h u q u q i y davlat  b a r p o etish, mustaqil ichki va tashqi 
s i y o s a t  y u r i t i s h  i m k o n i y a t i n i  y a r a t d i .  M u s t a q i l l i k  d a v l a t 
boshlig'ini, hokimiyatning vakillik organlarini xalq  t o m o n i d a n 
d e m o k r a t i k yo'l bilan erkin saylab qo'yilishini  t a ' m i n l a d i . 
Mustaqillik yaratgan imkoniyatlar sharofati bilan  m a m l a k a -
t i m i z d a  i n s o n  m a n f a a t l a r i , tinchligi va farovonligiga  x i z m a t 
qiluvchi erkin,  o c h i q ijtimoiy-siyosiy  t u z i m  b a r p o etishni  t a ' -
m i n l o v c h i  c h u q u r , keng  q a m r o v l i siyosiy  i s l o h o t l a r  a m a l g a 
oshirilmoqda. 
58 

Prezident Islom Karimov ,,0'zbekistonning o'z istiqlol 
va taraqqiyot yo'li" asarida yangilangan jamiyatning siyosiy 
va davlat tuzilishini quyidagicha ta'riflaydi: „Qonun 
chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati vakolatlarini 
ajratish asosida milliy davlatchilikni barpo etish
jamiyatning siyosiy tizimini tubdan yaxshilash, respublika 
hokimiyati bilan mahalliy hokimiyatning vakolatlari va 
vazifalarini aniq belgilab qo'yish, adolatli va insonparvar 
qonunchilikni vujudga keltirish lozim bo'ladi". 
I. A. Karimov. O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li. 
T., O'zbekiston, 1992, 16-bet. 
O'zbekistonda oliy davlat vakillik organi — parlamentni shakl-
lantirishda xalqaro  t a n olingan huquqiy tamoyillarga va rivojlan-
gan davlatlar tajribasiga tayanildi. 
„Parlament"
 fransuzcha
 „parler" — gapirmoq
 so'zidan kelib 
c h i q q a n  b o ' l i b ,  r a s m i y  s o ' z l a s h i s h joyi  m a ' n o s i n i  a n g l a t a d i . 
Parlament davlatning oliy vakillik organi hisoblanadi va  q o n u n 
c h i q a r u v c h i  h o k i m i y a t n i  a m a l g a  o s h i r a d i .  P a r l a m e n t  q o n u n 
b o ' y i c h a  b e l g i l a n g a n  s o n d a g i  d e p u t a t l a r d a n  i b o r a t  b o ' l i b , 
h u d u d i y saylov  o k r u g l a r i  b o ' y i c h a  k o ' p p a r t i y a v i y l i k asosida 
belgilangan yoshga  t o ' l g a n fuqarolardan saylanadi. 
P a r l a m e n t tarixi asrlar bilan  o ' l c h a n a d i .  P a r l a m e n t a r i z m 
g'oyasi  m i l o d n i n g birinchi ming yillik  b o ' s a g ' a s i d a  R i m d a ,  A n -
gliya, Fransiya, Ispaniyada xalq majlislari shaklida vujudga kelib, 
davlat hokimiyati darajasiga ko'tarilgunga qadar  y a n a bir  n e c h a 
taraqqiyot  b o s q i c h l a r i d a n  o ' t g a n .  P a r l a m e n t Angliyada 1215-
yilda qabul qilingan
 „Erkinlikning Buyuk Xartiyasi"
  d a n boshla-
nadi va 1265- yilda davlat hokimiyatining vakillik organi sifatida 
ta'sis etiladi. XVII—XVIII asrlarda boshqa  m a m l a k a t l a r d a  h a m 
parlament vujudga keladi.  P a r l a m e n t xorijiy mamlakatlarda turli-
cha  n o m bilan yuritiladi. Masalan:  A Q S H va Lotin Amerikasi 
mamlakatlarida Kongress, Buyuk Britaniyada  P a r l a m e n t ,  F i n -
lyandiya va Polshada Seym,  G e r m a n i y a d a Bundestag, O'zbekis-
tonda Oliy Majlis va hokazo. 
O'zbekiston mustaqilligi e'lon qilingan paytda 1990- yil fevralda 
saylangan  q o n u n chiqaruvchi hokimiyat organi — Oliy Kengash 
r
aoliyat ko'rsatmoqda edi. O'zbekiston demokratik islohotlarni bos-
q i c h m a - b o s q i c h amalga oshirish yo'lidan borib, birdaniga Oliy 
Kengashni tarqatib  y u b o r m a d i . U 1990—1994- yillarda  q o n u n 
chiqaruvchi hokimiyat organi sifatida faoliyat ko'rsatdi. 
59 

Mustaqil  O ' z b e k i s t o n n i n g taraqqiy^)ti dastlab sobiq Ittifoq 
t u z u m i d a n  m e r o s bo'lib qolgan  q o n u n l a r doirasida boshlandi. 
Shu boisdan Oliy Kengash O'zbekistonning mustaqilligini  h u -
quqiy  j i h a t d a n  m u s t a h k a m l a s h ,  d e m o k r a t i k islohotlarni amalga 
oshirishga qaratilgan yangi  q o n u n c h i l i k tizimini vujudga keltirish 
y o i i d a n bordi va uni  q a d a m - b a q a d a m shakllantira boshladi. Oliy 
Kengash  m a m l a k a t i m i z tarixida birinchi bor O'zbekiston  P r e z i -
dentini sayladi, Mustaqillik Deklaratsiyasini,  O ' z b e k i s t o n n i n g 
davlat mustaqilligi asoslari to'g'risidagi Konstitutsiyaviy  q o n u n -
ni va  b o s h q a  m u h i m hujjatlarni ishlab chiqdi va qabul qildi. 
1990—1994- yillarda Oliy Kengash 200 ga yaqin  q o n u n va 500 
dan ziyod  q a r o r qabul qildi. 
O ' z b e k i s t o n Respublikasining Konstitutsiyasida  d e m o k r a t i k 
tamoyillarga asoslangan yangi  p a r l a m e n t n i  s h a k l l a n t i r i s h n i n g 
huquqiy asoslari belgilab berildi.  U n i n g  7 6 - moddasida:  , , 0 ' z b e -
kiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi 
bo'lib,  q o n u n chiqaruvchi  h o k i m i y a t n i amalga  o s h i r a d i " , —  d e b 
belgilab qo'yilgan. Konstitutsiyaga muvofiq  O ' z b e k i s t o n  R e s -
p u b l i k a s i d a bir palatali  ^ p a r l a m e n t — Oliy Majlisni  s h a k l l a n -
tirishga kirishildi. 
1994- yil  2 2 - sentabrda bo'lib  o ' t g a n XVI sessiyada
 ,,0'zbe-
kiston Respublikasi Oliy Majlisi to'g'risida"
  q o n u n l a r qabul 
qilindi.  U l a r d a  q o n u n c h i l i k sohasida tub islohotlarni  a m a l g a 
oshirish zaruriyati  k u n tartibiga qo'yiladi.  N e g a k i ,
 birinchidan, 
sobiq Ittifoq  d a v r i d a n  q o l g a n  b i r  q a t o r  q o n u n  v a  m e ' y o r i y 
hujjatlar  h a m o n  a m a l d a  b o ' l i b ,  u l a r  m a z m u n  v a  m o h i y a t i 
jihatidan yangilanayotgan davlat va jamiyat  u c h u n  m u t l a q o  m o s 
kelmas edi, qo'yilgan maqsadlarni amalga oshirishga monelik 
qilardi. 
Ikkinchidan,
  h a r  q a n d a y mafkuraviy  t a ' s i r d a n xoli,  x a l q -
ning o'ziga xos tarixiy,  a x l o q i y - m a ' n a v i y qadriyatlariga  m o s 
keladigan adolatli,  d e m o k r a t i k - h u q u q i y davlat qurish,  t a r a q q i -
y o t n i n g  b o z o r  i q t i s o d i y o t i g a  a s o s l a n g a n  y o ' l i d a n  b o r i s h  v a 
fuqarolik  j a m i y a t i n i shakllantirishga  h u q u q i y asos  b o ' l a d i g a n 
yangi  q o n u n l a r  y a r a t i s h  z a r u r  e d i .  B u  b o r a d a  r i v o j l a n g a n 
m a m l a k a t l a r  q o n u n c h i l i k tajribasidan foydalanish lozim edi. 
Oliy Majlis oliy davlat vakillik organi  b o ' l i b ,  q o n u n  c h i q a -
ruvchi  h o k i m i y a t n i amalga oshiradi,  h u d u d i y saylov okruglari 
Parlamentni shakllanti-
rishning konstitutsiyaviy -
huquqiy asoslari 
1993- yil  2 8 - dekabrda bo'lib o'tgan 
R e s p u b l i k a Oliy  K e n g a s h i n i n g  X I V 
sessiyasida „O'zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisiga saylovlar to'g'risida", 
60 

bo'yicha ko'ppartiyaviylik asosida besh yil muddatga saylanadigan 
250 nafar  d e p u t a t d a n iborat bo'lishi belgilanadi. 
O'zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va  , , 0 ' z b e k i s -
t o n Respublikasining Oliy Majlisi  t o ' g ' r i s i d a " gi  q o n u n g a  m u v o -
fiq Oliy Majlisning  m u t l a q vakolatlari jumlasiga: 
•  O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i n i n g  K o n s t i t u t s i y a s i n i  q a b u l 
qilish, unga o'zgartirish va  q o ' s h i m c h a l a r kiritish; 
•  O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i n i n g  q o n u n l a r i n i  q a b u l qilish 
h a m d a ularga o'zgartirish va  q o ' s h i m c h a l a r kiritish; 
• O'zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy 
yo'nalishlarini belgilash va davlat strategik dasturlarini qabul qilish; 
•  m a ' m u r i y - h u d u d i y tuzilish masalalarini  q o n u n yo'li bilan 
t a r t i b g a  s o l i s h ,  O ' z b e k i s t o n  R e s p u b l i k a s i n i n g  c h e g a r a l a r i n i 
o'zgartirish; 
• boj, valuta va kredit ishlarini  q o n u n yo'li bilan tartibga solish; 
• davlat budjetini qabul qilish va lining ijrosini nazorat etish, 
soliqlar va boshqa majburiy  t o i o v l a r n i joriy qilish; 
•  q o n u n chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari tizi-
mini va vakolatlarini belgilash; 
•  x a l q a r o  s h a r t n o m a l a r n i va  b i t i m l a r n i ratifikatsiya  ( t a s -
diqlash) va denonsatsiya (barvaqt to'xtatish) qilish; 
• Oliy Majlisga va mahalliy vakillik organlariga saylov tayin-
lash,  M a r k a z i y saylov komissiyasini tuzish; 
• vakolati tugashi  m u n o s a b a t i bilan  O ' z b e k i s t o n Respubli-
kasi Prezidenti saylov kunini tayinlash; 
• Konstitutsiyaviy, Oliy va Oliy xo'jalik sudlarini saylash; 
• Vazirlar  M a h k a m a s i  a ' z o l a r i n i , Bosh  p r o k u r o r va uning 
o'rinbosarlarini tayinlash va lavozimidan ozod etish to'g'risidagi 
Prezident farmonlarini tasdiqlash  h a m d a O'zbekiston  R e s p u b -
likasi  K o n s t i t u t s i y a s i d a  n a z a r d a tutilgan  b o s h q a vakolatlarni 
amalga oshirish kiradi. 
Saylov kunigacha 25 yoshga  t o ' l g a n O'zbekiston Respubli-
kasining fuqarolari parlamentga saylanish huquqiga egadirlar. 
Bunda ularning kelib chiqishi, ijtimoiy va  m o d d i y ahvoli, irqiy va 
milliy  m a n s u b l i g i ,  j i n s i ,  m a ' l u m o t i , tili,  d i n g a  m u n o s a b a t i , 
faoliyat turi  b o ' y i c h a  h e c h  q a n d a y cheklashlarga yo'l  q o ' y i l -
maydi. Shu bilan birga, „01iy Majlisga saylovlar to'g'risida"gi 
Q o n u n d a  b e l g i l a n g a n i d e k ,  s u d l a n g a n ,  s a y l o v  t a y i n l a n g a n 
kungacha o'tgan 5 yil  m o b a y n i d a O'zbekiston  h u d u d i d a yasha-
magan, harbiy ixtisosli, diniy xizmatchi fuqarolar deputatlikka 
n o m z o d l a r ro'yxatiga olinmaydilar. 
61 

Hokimiyatni taqsimlash tamoyilini amalda bajarish  m a q s a d -
laridan kelib chiqib, shu narsa belgilab qo'yilganki,  h u k u m a t 
a'zolari, sudyalar, prokuratura organlarining  m a n s a b d o r shaxs-
lari, vazirlik idoralari rahbarlari va ularning o'rinbosarlari, ijro 
etuvchi  h o k i m i y a t  o r g a n l a r i n i n g  m a n s a b d o r shaxslari (vilo-
yat,  t u m a n ,  s h a h a r  h o k i m l a r i  b u n d a n  m u s t a s n o ) Oliy majlis 
deputati bo'la olmaydilar. 

L
 „  . . . . .  O ' z b e k i s t o n Respublikasi Oliy  K e n -
O zbekiston Respubhkas. j
 
1
9
9
4  v j l 
s
e
n
t
a
b
f
d

b
&
l
i

Ohy Majl,s,ga saylovlar ^ ^ ^ ^
  2 5  d e 
kabr kuni Oliy Majlisga, viloyat,  s h a h a r va  t u m a n  k e n g a s h -
lariga saylovlar o'tkazishga qaror qildi. 
1994- yil 14—15- noyabrda  T o s h k e n t d a Oliy Majlisga saylov 
o'tkazuvchi okrug saylov komissiyalari raislarining uch kunlik 
seminari bo'lib o'tdi.  S e m i n a r d a respublikada saylov tizimini is-
loh qilish, saylovni muvaffaqiyatli o'tkazish uchun zarur shart-
s h a r o i t l a r  y a r a t i s h  m a s a l a l a r i  m u h o k a m a  e t i l d i .  S e m i n a r -
kengashda Birlashgan Millatlar Tashkilotining O'zbekistondagi 
vakili
 Xolid Malik,
  A Q S H n i n g O'zbekistondagi Favqulodda va 
m u x t o r elchisi
 Genri Li tflark,
 Rossiya elchisi
 F.F.Sidorskiy, 
Turkiya elchisi
 Erdugan Aytun
 va boshqalar ishtirok etib, say-
lovga taalluqli xalqaro tajribalar haqida o'z fikr-mulohazalarini 
bildirdilar.  J u m l a d a n , Xolid Malik  s e m i n a r - k e n g a s h n i tarixiy 
sana — saylovlar oldidan O'zbekistonda demokratik jamiyat  b a r -
po qilish yo'lida oldinga bosilgan  q a d a m bo'ldi, deb baholadi. 
Saylovlarni  q o n u n talablari asosida o'tkazish  u c h u n Respubli-
ka bo'yicha 250 okrug va 7192 uchastka saylov komissiyasi tuzildi. 
U l a r tarkibiga  m e h n a t  j a m o a l a r i d a  o b r o ' - e ' t i b o r  v a  h u r m a t 
qozongan, partiyasiz bo'lgan munosib kishilar kiritildi. Saylovga 
nomzodlar qo'yishda ko'ppartiyaviylik va muqobillik ta'minlandi. 
O ' z b e k i s t o n Respublikasi Oliy Majlisi deputatiigiga
 „Xalq 
demokratik partiyasi"
  d a n ,
 „Vatan taraqqiyoti"
  p a r t i y a s i d a n , 
hokimiyatning vakillik organlaridan  j a m i 700  n o m z o d ro'yxatga 
olindi.  H a r bir saylov  o k r u g i d a  i k k i - u c h  n o m z o d  d e p u t a t l i k 
u c h u n kurashdi. Saylovchilar birinchi  m a r t a  n o m z o d l a r n i tanlab 
olish imkoniyatiga ega bo'ldi. Ovoz berishda ro'yxatga olingan 11 
million 248 ming 464 saylovchining 93,6 foizi,  y a ' n i 10 million 
526 ming 654 kishi  q a t n a s h d i . 1994- yil  2 5 - dekabr kuni  h a m m a 
j o y d a  s a y l o v l a r  q o n u n  t a l a b l a r i g a  m u v o f i q  u m u m i y ,  t e n g , 
t o ' g ' r i d a n  t o ' g ' r i saylov  h u q u q i asosida yashirin ovoz berish 
62 

yo'li bilan o'tdi.  N o m z o d l a r d a n birontasi  h a m yetarli ovoz olol-
m a g a n saylov okruglarida 1995- yil 8- va  2 5 - yanvar kunlari 
takroriy saylovlar  b o i d i . 
Saylov okruglari va uchastkalarida  j a h o n n i n g 30 ga yaqin 
mamlakatlari va xalqaro tashkilotlardan 68 nafar vakil kuzatuv-
c h i sifatida  q a t n a s h d i .  S h u n i n g d e k ,
 „Reyter", „Interfaks" 
agentliklari,
 „Bi-Bi-Si"
 radiokompaniyasi,
 „Ostankino"
  t e l e -
kompaniyasi va  b o s h q a xorijiy  m a t b u o t vakillaridan 10 nafar 
vakil ishtirok etdi. 
Saylovchilar xalqning  m u n o s i b farzandlari  u c h u n yakdillik 
bilan ovoz berdilar. Oliy Majlisga 250  d e p u t a t saylandi. Shu  t a -
riqa,  m a m l a k a t i m i z d a ilk bor yangi  p a r l a m e n t g a  b o ' l g a n saylov-
lar muvaffaqiyatli yakunlandi. Bu  d e m o k r a t i k yo'l bilan parla-
m e n t n i  s h a k l l a n t i r i s h n i n g  m a m l a k a t i m i z tarixidagi dastlabki 
tajribasi  b o ' l d i . 
ning Raisi va  t o ' r t kishidan iborat Rais o'rinbosarlari saylandi. 
E. H. Xalilov
 Oliy Majlis Raisi,
 B. I. Bugrov, B. A. Shodiyeva, 
A. Q. Qosimov,  Q o r a q a l p o g ' i s t o n Respublikasi vakili —  Q o r a -
qalpog'iston  J u q o r g ' i Kengesi Raisi  U .
 Ashirbekov
 Rais o'rin-
bosarlari qilib saylandilar, sessiyada Mandat komissiyasi tuzildi. 
Q o n u n l a r n i ishlab chiqishning asosiy yo'nalishlarini hisobga 
olgan holda Oliy Majlisning quyidagi 12 ta qo'mitasi tashkil etildi: 
• Byudjet,  b a n k va moliyaviy masalalar  b o ' y i c h a . 
• Iqtisodiy islohotlar va ishbilarmonlikni rivojlantirish  b o ' -
yicha. 
•  Q o n u n c h i l i k va  s u d - h u q u q masalalari  b o ' y i c h a . 
• Xalqaro ishlar va parlamentlararo aloqalar  b o ' y i c h a . 
•  F a n ,  t a ' l i m ,  m a d a n i y a t va sport  b o ' y i c h a . 
•  S a n o a t ,  e n e r g e t i k a ,  t r a n s p o r t ,  a l o q a va  a h o l i g a  x i z m a t 
ko'rsatish  b o ' y i c h a . 
• Agrar, suv xo'jaligi masalalari va oziq-ovqat  b o ' y i c h a . 
•  M e h n a t va aholini ijtimoiy muhofaza qilish  b o ' y i c h a . 
• Atrof-muhit va tabiatni muhofaza qilish masalalari bo'yicha. 
• Qurilish va uy-joy xo'jaligi  b o ' y i c h a . 
•  M a t b u o t va axborot  b o ' y i c h a . 
• Mudofaa va xavfsizlik masalalari bo'yicha. 
O'zbekiston parlamenti Birinchi sessiyada hokimiyat vakillik 
Birinchi chaqiriq 
O'zbekiston Respublikasi 
Oliy Majlisining birinchi 
sessiyasi 
1995- yil 23—24- fevral kunlari yangi 
s a y l a n g a n  B i r i n c h i  c h a q i r i q  O ' z b e -
kiston Respublikasi Oliy Majlisining 
birinchi sessiyasi bo'lib o'tdi. Sessiyada 
O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi-
63 

organlaridan saylangan 120 kishidan iborat deputatlar blokini, 
69 deputatdan tarkib topgan
 Xalq demokratik partiyasi
 fraksiya-
sini, 47 deputatni uyushtirgan
 „Adolat"
 sotsial-demokratik parti-
yasi fraksiyasini, 14 deputatdan iborat
 „Vatan taraqqiyoti"
 parti-
yasi fraksiyasini  r o ' y x a t g a oldi.  M a z k u r partiya fraksiyalari 
qonunlarni ishlab chiqish va qabul qilishda faol qatnashdilar. Shu 
tariqa, Oliy Majlis faoliyatida ko'ppartiyaviylik tamoyili  q a r o r 
topdi. 
Sessiya qarori bilan Oliy Majlisning Inson huquqlari  b o ' y i c h a 
vakili  ( o m b u d s m a n ) instituti joriy etildi va vakil huzurida fuqa-
rolarning konstitutsiyaviy  h u q u q va erkinliklariga rioya etilishi 
komissiyasini tuzish  h a q i d a qaror qabul qilindi. Birinchi sessiya-
da ,,0'zbekiston Respublikasida deputatlarning maqomi 
to'g'risida"gi  Q o n u n qabul qilindi, Oliy Majlis Raisi rahbarli-
gida „01iy Majis  Q o ' m i t a l a r i va Komissiyalari to'g'risidagi  N i -
z o m " qabul qilindi.  P a r l a m e n t n i n g ishini tashkil etish  u c h u n 
Oliy Majlis Raisi rahbarligida Oliy Majlis  K e n g a s h i tuzilib, 
uning tarkibiga Oliy Majlis Raisi o'rinbosarlari,  q o ' m i t a l a r n i n g 
raislari,  M a n d a t komissiyasi raisi,  p a r l a m e n t d a g i  d e p u t a t l a r 
bloki va fraksiyalarning rahbarlari kiritildi. 
Oliy Majlis birinchi sessiyasida qabul qilingan  q o n u n l a r va 
qarorlar  p a r l a m e n t faoliyatini  z a m o n talablari darajasida tashkil 
etish,  u n i n g ishini tashkiliy  j i h a t d a n puxta uyushtirish  i m k o -
nini berdi. 
Xulosa qilib aytganda, O'zbekiston mustaqillikka erishgandan 
so'ng davlat hokimiyatining eng  m u h i m institutlaridan biri — 
milliy  p a r l a m e n t i m i z tashkil topdi. 
7- chizma 
O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY MAJLISINING TUZILISHI (1995-2004- YILLAR) 
Oliy Majlis sessiyasi 

Oliy Majlis Raisi, Oliy 
Majlis Raisining o'rinbosarlari, 
Oliy Majlis Kengashi 

Deputatlar 
| bloki va partiya 
fraksiyalari 
Oliy 
Majlis 
kotibiyati 
Oliy Majlis 
Qo'mitalari 
va Komissiyalari 
Inson huquqlari 
bo'yicha Oliy Majlis 
vakili (ombudsman) 
64 

O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi o'zining shakllanishi, 
o'z faoliyatini tashkil etish tartibotlari, ish yuritish  m a z m u n -
mohiyati bilan yangi, zamonaviy  p a r l a m e n t bo'lib,  a w a l g i Oliy 
Kengashdan butunlay farq qiladi. 
Birinchidan,
 mustaqillikkacha bo'lgan davrda Respublika Oliy 
Kengashi  r a s m a n O'zbekiston davlat hokimiyatining oliy organi 
deb hisoblansa-da, u  q o n u n chiqarishda mustaqil  e m a s d i ,  m a r -
kaz  t o m o n i d a n qabul qilingan  q o n u n l a r n i O'zbekiston sharoitiga 
moslashtirar edi, xolos. Oliy Majlis esa mustaqil  O ' z b e k i s t o n 
davlatining oliy vakillik organi  b o ' l i b ,  q o n u n chiqaruvchi  h o k i -
miyatni mustaqil amalga oshiradi. Oliy Majlis faoliyatida xorijiy 
davlatlarning parlamentlari bilan hamkorlik qilish yo'lga qo'yildi. 
Ikkinchidan,
  m u s t a q i l l i k d a n oldin Oliy  K e n g a s h sayloviga 
h o k i m i y a t  o r g a n l a r i  t o m o n i d a n  y a k k a - y u  y a g o n a  n o m z o d 
tavsiya etilardi va saylanardi. Oliy Majlisga esa deputatlar saylovi 
ko'ppartiyaviylik va muqobillik asosida o'tkaziladi. Oliy Majlis 
vakillik hokimiyatini vujudga keltirishning  j a h o n d a e'tirof etilgan 
demokratik tamoyillari asosida shakllandi. 
Uchinchidan,
  a w a l g i saylovlarda Oliy Kengashni shakllanti-
rish  j a r a y o n i d a ishchilar,  k o l x o z c h i  d e h q o n l a r , ziyolilarning 
o'rni va soni  o l d i n d a n belgilab qo'yilar edi. Oliy Majlisga say-
lovlarni tashkil qilishda sinfiy yondashuv  n o d e m o k r a t i k tamoyil 
sifatida rad etildi. Oliy Majlis deputatlari turli partiya va  h a r a -
katlarning vakillaridan iborat  n o m z o d l a r orasidan muqobillik 
asosida saylanadi. Respublika fuqarolari saylovlarda,  n o m z o d -
l a r n i n g  i j t i m o i y  k e l i b  c h i q i s h i n i  e m a s ,  a k s i n c h a ,  u l a r n i n g 
i s h c h a n l i k sifatlarini  v a saylovoldi  d a s t u r l a r i n i n g  m a z m u n -
mohiyatini inobatga olib ovoz berish imkoniyatiga ega bo'ldilar. 
To'rtinchidan, mustaqillikkacha  b o ' l g a n davrda Oliy  K e n g a s h 
professional  p a r l a m e n t shaklida faoliyat yuritolmas edi.  U n i n g 
vazifalarini Oliy  K e n g a s h  P r e z i d i u m i g a saylangan kichik bir 
guruh deputatlargina doimiy ishlab amalga oshirardilar, xolos. 
Oliy Majlis faoliyatida esa  d e p u t a t l a r n i n g bir qismi  d o i m i y 
(professional)  a s o s d a  i s h l a m a y d i .  D e p u t a t l a r n i n g  k o ' p c h i l i k 
qismi esa oldingi xizmat vazifalarini deputatlik vakolati bilan 
q o ' s h i b olib  b o r a d i , saylovchilari bilan  y a q i n d a n  a l o q a d a va 
m u l o q o t d a  b o i a d i .  D e p u t a t l a r saylovchilarga Oliy Majlisda 
q a n d a y  q o n u n l a r  m u h o k a m a qilinayotgani va qabul etilayotgani 
h a q i d a  x a b a r d o r qilib  t u r a d i ,  h a y o t n i n g  q a y n o q  n u q t a l a r i d a 
aholi bilan birga  b o ' l a d i .  S h u n i n g d e k ,  R e s p u b l i k a  o m m a v i y 
axborot vositalari  h a m Oliy Majlis faoliyati bilan aholini tanish-
tirib boradi. Bu tadbirlar xalqning  h u q u q i y madaniyatini, siyo-
Download 1.6 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling