Ularning vazifalari nimalardan iborat? Menejment nima? Menejmentga xos qanday atamalarni bilasiz? “Menejment” tushunchasiga klaster tuzing

1. 
   Korxona rahbari va korxona menejeri qanday jihatlari bilan farqlanadi,
   
2. 
   ularning vazifalari nimalardan iborat?
   
3. 
   Menejment nima? Menejmentga xos qanday atamalarni bilasiz?
   
4. 
   “Menejment” tushunchasiga klaster tuzing.
   
5. 
   
   

Boshkarishni takomillashtirishning muxim masalalaridan biri menejmedga oid azifalarning bajarilishini ta’minlay oladigan uz ishining ustasi bulganmenejerlarni tayyorlashdir. AK.SH va boshka rivojlanganmamlakatlar sotsiologlari, ruxiyatshunoslari, «insoniymunosabatlar» va «inson xulk-atvori»ni urganuvchimutaxassislar barcha turdagi boshkaruvning tashkiliykoidalari bilan boglik bulgan, ularga ta’sir kursatuvchi, ragbatlantiruvchi kuplab maslaxatlar va tavsiyalar ishlab chikganlar.

Amerika biznes maktablarida ukuv firma iktisodidoimiy uzgarib turadigan vaziyatda biznes, statistika,statistik taxlil, jarayonlarni taxlil kilish, muxosibxisobi, firma va tashkilotlarda xodimlarning xulkatvori, firmani boshkarish asoslari, ishbilarmonliksiyosatini ishlab chikish, bank va moliyaviy faoliyat,bozor-savdo faoliyatini boshkarish va xokazo mavzulardadarslar olib boriladi. Ukish davrida menejerlargakerakli bulgan xususiyatlarni singdirishga xarakatkiladilar. Bu xususiyatlar menejerlarni uz kasbiningustasiga aylanishlariga yordam beradi.Amerika olimi Drakerning kursatishicha, menejer korxonalarning kuyidagi vazifalarini bajaradi:

1. Bor imkoniyatlardan foydalanib «xakikiy birbutun» — ishlab chikarish birligini yaratishi kerak.U tashkilotdagi barcha bush joylarni bartaraf kilishi,korxona, uning yukori darajada rivojlanishini ta’minlashi va uning zaif tomonlarini aniklashi, bartaraf

kilishi zarur.

2. Menejerlar xar bir karor va faoliyatda xozirgidavr talabini xisobga olgan xolda korxona kelajaginikuzda tutishi va boshkarishga tegishli bulmagan ishlarniXam bajarishi kerak.

3. Menejer ragbatlantiruvchi mexanizm va alokaniyaratadi. Undan tashkari, uning ixtiyorida bulgan mukofotlash, yukori lavozimlarga kutarish kabi usullardanfoydalanib, xar xil ishlarga javob beradigan shaxslardan iborat jamoani yaratadi.

4. Menejer tashkilot faoliyatini taxlil kiladi,uning me’yorlarini belgilaydi, korxonada ishlaydiganxar bir xodimning ishiga baxo beradi.

3. Menejer xodimlarning uz vazifalarini sifatlibajarilishiga karab ularning lavozimlari usishiga yokipasayishiga ta’sir kursatadi.

Menejer mexnatkashlarni ishni bajarishga da’vatkiladi va unaltiradi. Uning birdan-bir kuroli yozma yokiogzaki aytilgan suz yoki rakamlar tilidir. Menejerningishi texnika, xisoblash ishlarini yoki maxsulotlarinissggish bilan boglikmi, yukmi, undan kat’i nazar ishningsamarasi uning eshitish, ukish, suzlash yoki yozish kobiliyatiga boglikIshlab chikarish rivojlanib borgan sari menejerkorxonaning ish kobiliyatini ta’minlovchi mux,im shaxsgaaylanadi, u katta foyda olishni kuzlagan xususiy mulkegasi bulmasada, bugungi kunda iktisodning ishlashinita’minlaydi.YAna shunisi dikkatga loyikki, Amerika biznesmaktablari xorijiy mamlakatlarda faoliyat kursataturib, Amerika korporatsiyalarining chet eldagi filiallariga xodimlar masalasini x,al kilishda, uni keraklimalakaga ega bulgan raxbarlar bilan ta’minlashdayakindan yordam beradilar.

Boshkarishni takomillashtirishning muxim masalalaridan biri menejmentga oid vazifalarning bajarilishini ga’minlay oladigan, uz ishining ustasi bulganmenejerlarni tayyorlashdir.

Menejer — uz kul ostidagi xodimlarning anik mexnatfaoliyatini tashkil kiluvchi va shu bilan birga ma’lumxajmdagi boshkaruv vazifasini bajaruvchi shaxsdir.

«Menejment» deganda ma’lum korxona yoki firma boshkaruviga yoki ularga raxbarlik kilish tushuniladi.

Menejer samarali rejalarni ishlab chikib, boshkaruvboskichlaridagi barcha ish tartibini tuzib chikadi vanazorat kilib boradi. Menejerlikning asosiy maksadi,izlanish, doimiy ukib urganish va ishni mavjud barchaishlab chikarish kuvvatlaridan tula samara olishni

ta’minlaydigan kilib tashkil etishdan iborat. Menejerxar doim odamlar bilan mulokotda bulib, ularningishini tashkil kiladi. Binobarin, menejer psixologik,ijtimoiy va boshka zarur bilimlarga ega bulishi kerak.Uning bilim doirasi kanchalik keng bulsa, uning xodimlarbilan buladigan munosabati shunchalik yaxshi buladi.

Xar bir korxonaning yukori samaradorligi uningbulim va sexlarining xamkorlikda ishlashiga, xodimlarni tugri tanlash va joy-joyiga kuyishga bevositaboglik. Bunga erishish uchun esa menejer shu soxanazariyasini puxta egallashi zarur.

Umuman Karaganda, menejerlar bajaradigan ish vavazifalarning turi kup bulib, ularni tula yoritishningiloji yuk. Buning uchun aloxida kullanma yozish kerak.

Xulosa kilib shuni aytish kerakki, ishlab chikarishrivojlanib borgani sari menejer korxonaning ishlashkobiliyatini ta’minlovchi muxim shaxsga aylanadi. U katta foyda olishni kuzlagan xususiy mulk egasi bulmasdan,bugungi kunda iktisodning ishlashini, uning samara

keltirishini ta’minlaydi.

Xalk xujaligidagi barcha korxonalarning ish tajribasi shuni ursatadiki, ular birdek moddiy va mexnatresurslariga ega bulgan takdirda xam, ular ishiningmuvaffakiyatlari raxbarning boshkaruv uslubiga boglikbuladi.

Bundan tashkari ishning maksadga muvofik uyushtirilganligi,ijrochilarning mexnatga ijodiy yondoshishikorxonada boshkaruvning ijodiy uslubi mavjudliginikursatadi. Bunday korxonalarda resurslar bir munchaetarli bulmagan xollarda xam yukori iktisodiy ursatkichlarga erishiladi. Aksincha, mexnatni ilmiy tashkiletishga sovukkonlik bilan karalgan, boshkaruvga kuruk.siyka uslubda yondoshilgan, ijrochilarning ishga ijodiyyondoshishiga imkon yaratilmagan korxonalarda, raxbarning ixtiyorida zamonaviy texnika va etarli resurslarbulishiga karamay, ishlab chikarish natijalari maksadgamuvofik bulmaydi.

Boshkaruv uslubi — bu boshkaruv jarayonida kelibchikadigan muammolarni xal kilish usullari, yullarimajmuasidir.

Raxbarning ish uslubi uning jamoadagi, turmushdagishaxeiy urni, xulk-atvori, ma’lum darajada jamoadagipsixologik sharoitga ta’sir kursatadi.

Xozirgi zamon ishlab chikarishi raxbarning ishchanliksifati yukori bulishini, chukur, xar tomonlama bilimgaega bulishini talab kiladi. Raxbar boshkarish ob’ektini,undagi texnikani, texnologiyani ishlab chikarishni vauning iktisodini, boshkaruv apparati mexnatining

mazmunini va tavsifini yaxshi bilishi kerak. Bundaraxbarning shaxeiy ish uslubi muxim axamiyatga egabuladi.

Raxbarning shaxeiy ish uslubi — boshkaruv jarayonidau yoki bu masalalarni xal kilishda uning yondashishiniifodalaydi. Ish uslubi odamning shaxeiy xislati, uningxarakteri bilan boglik buladi. Boshkarishning moxiyatijamoa oldiga kuyilgan vazifalarni xal kilish kobiliyatiga ega bulgan axil uyushkok jamoani yaratishdir.

Jamoaning xar bir a’zosi uz fikrining inobatgaolinishini va ishlab chikarish xujalik faoliyatiningmuxim vazifalarini xal kilishda faol ishtirok etishinixis kila bilishi kerak. SHuningdek, muxim karorlarni

kabul kilishda jamoa va uning a’zolarining fikriniinobatga olish kamchiliklarni bartaraf etishga imkonberadi. Jamoani mashvarat (kengash) asosida boshkarishning boshka tomoni kabul kilingan karorlarniamalga oshirishda xodimlarning faolligini oshirishdan

iboratdir.

Mashvarat ishning xolati va uning kelajagi turrisida jamoani tulik xabardor kiladi. Mashvarat raxbarning obru-e’tiborini kutarishga va yakka boshchiliknimustaxkamlashga imkon yaratadi. Bu esa raxbar xodimlar

faoliyatini korxona kengashi, kasaba uyushmasi va boshkajamoa tashkilotlariga tayanib olib borishni takozoetadi.

Xujalik raxbarlarining ish uslubi xususiyatlarigakuyidagilarni kiritish mumkin:Xujalik ish laridagi kamchiliklarga murosasiz

bulish. Bunda asosiy maksad jamoada s o r l o m sharoityaratish, tankid va uz-uzini tankid kilishni rivojlantirish, xar bir shikoyat va takliflarga e’tibor bilan karab,tezda zarur choralarni kurish. Bu masalada raxbarni

KORozbozlikka, rasmiyatchilikka yoki ishning foydasiztortishuv, axslashishga aylantirilishiga karshi kurashialoxida axamiyatga ega.

J am oa va uning %ar k,aysi xodimi tugrisida gamxurlik k,ilish. Raxbar uzining bulimida fakat boshlikbulibgina kolmay, u kishilarninig tarbiyachisi xamdir.

SHuning uchun raxbarlar xujalik va tarbiyaviy ishlarnibir-biri bilan uzviy boglagan xolda olib borishlarizarur. Raxbar xodimlar kabul kilinadigan texnikiktisodiy va ma’muriy karorlarning jamoa arbiyasigakanday ta’sir kursatishini doim inobatga olishlari

zarur. SHu boisdan raxbarning birinchi vazifasi jamoada uzaro xurmat, dustona munosabat muxitini yaratishdaniborat. Ana shundagina xar kaysi ishchi raxbar bilanmaslaxatlashish yoki undan yordam surash uchun uzini erkinsezib, uning kabuliga bemalol kirib chikishi mumkin.

Kishilarning yukori mexnat unumdorligiga erishishi uchunularga moddiy va ma’naviy yordam kursatish, ishjoylarida tozalikni saklash va texnika xavfsizliginita’minlash kabi yaxshi sharoitlarni yaratib berish, ularga

gamxurlik kursatish lozim.

YUk,ori madaniyatli boshkaruv. Raxbarlarning uz kulostidagi xodimlari bilan munosabatda bulganlaridauning axlok-odob va xukuk normalariga rioya kilishiyukori madaniyatli boshkaruvni yuzaga chikaradi. Raxbar

uzining kamtarligi, xushmuomalaligi, rostguyligi, uzining va boshkalarning vaktini tejay bilishi, kishilarning mansabi va amalidan kat’i nazar, ularga xurmatbilan munosabatda bulishi bilan ajralib turishi kerak.

Raxbar kishilarning kamtar, ishchan va bir-birigaxushmuomalali, muruvvatli bulishlarini ta’minlashiuchun uning uzi ibrat bulishi zarur. SHundagina jamoadaboshkaruvning moxiyati yuksalishi mumkin. YUkori madaniyatli boshkaruv ishning aniadigi, tezkorligi, shuningdekmexnatni, ishlab chikarishni va boshkaruvni ilmiytashkil etishda uz ifodasiii topadi. Bularning barchasibirgalikda raxbarning ishchanligini belgilaydi.Raxbarning yangilikni щ s etishi. YAngilikni xis eta

bilish bu kelajakda rivojlanishni kura bilish, vujudgakelgan masalalarni tugri xal kilish yullarini topabilish demakdir. Xozirgi jamoa xayotida, ishlab chikarishda tez va chukur uzgarishlar bulib turgan bir paytdaraxbarning bu fazilati muxim axamiyatga egadir.

YAngilikni xis etish yangi usuldagi iktisodiy fikrlanishni vujudga keltirib, xujalik tizimi samaradorligini kutarishning yangi yullarini va shakllarini kidiribtopishga imkon beradi.

1. Raxbarning obrusi

Raxbar faoliyatida uning obru-e’tibori muxim roluynaydi. Raxbarning obrusi ob’ektiv va sub’ektivomillar bilan belgilanadi. Kuyidagilar ob’ektivomillarga kiradi:davlat vakili sifatida raxbarga xujalik va ishlabchikarish masalalarini xal kilish jarayonida foydalanishi uchun berilgan vakolat.YAkkaboshchilik usulida masalalarni xal kilishda

raxbar kullanadigan jamoa nizomi va konun-koidasi.

Sub’ektiv omilLar raxbarning obru-e’tiborini belgilaydi. Bunga raxbarning davlat siyosatini tugritushunishi va xayotga tadbik etishi, berilgan topshiriklarni yaxshi tushunishi, insonparvarligi, ashabbuskorligi, sobitkadamligi, uz fikrida kattik turishi va

boshkalar kiradi. Bular raxbar obru kozonishiningomilidir.

Ob’ektiv omillar obru-e’giborii kulga kiritish uchunzarur shart-sharoit yaratsa, sub’ektiv omillar xalkiluvchi axamiyatga ega buladi. Agar raxbar uz xodimlarining oldida ishonchga ega bulishni istasa, u tugri, rostguy

va xar doim bagri keng xushmuomalali, odobli insonbulishi zarur. SHuningdek, raxbar uz faoliyatini tankidiy baxolashi va muammolarini tugri xal kilishkobiliyatiga xam ega bulishi kerak.Ba’zi bir raxbarlar karorlarni tezda va uylamasdankabul kilishi natijasida kup xatoliklarga yul kuyadilar, chunonchi, xodimlariga notugri jazo berish xollariuchrab turadi. Bularni sinchiklab tekshirib kurilganda

ayrim xodimlarning aybdor emasligi aniklanadi. Bundayxollarda raxbar uzining aybini tobelarining oldidaochik buyniga olishi lozim. Bundan raxbarning obrue’tibori pasaymaydi, balki kutariladi. Raxbar uz ishidailoji boricha bunday xatoliklarga yul kuymaslikkaintilishi zarur. Aks xolda raxbar jamoada uz obrue’tiborini savday olmaydi.

Raxbarning apparatdagi rasmiy mavkei bilan uning real rolini bir-biridan fark kilmok zarur. Raxbarningreal roli uning obru-e’tibori bilan bevosita boglikdir.

Obru-e’tibor — jamoada raxbar kozongan ishonchdir.

Rasmiy obru-e’tibor esa lavozim bilan belgilab kuyilgan buladi. Real obru-e’tiborni raxbarning amaldaginufuz va roli belgilaydi.

7- §. B O SH K A R U V M EXN ATI TEXNO L O GI YASI

Boshkaruv mexnatining predmeti axborot bulib,u boshkaruv karorlarini kabul kiladi va ularniijrochilarga etkazadi. Kerakli karorlarni ishlab chikishjarayoni boshkaruv mexnatining muxim kismi xisoblanadi. Boshkaruv mexnati texnologiyasi ishni kay bajarish usullarini va axborot bilan ishlash tartibimajmuasini belgilaydi. Bu tizim xal kilinadigan birormaksadni kuyishdan to karorlar ijrosini xisob-kitob vanazorat kilishgacha bulgan barcha tashkiliy ishlarning

bajarilishini uz ichiga oladi.Xar kaysi raxbar, mutaxassis va kichik xizmatchixodimlar uchun axborot bilan ishlash texnologiyasi

turlicha buladi.Xar xil sex, bulim va xizmatlarning raxbarlari

zarur karorlarning loyixalarini tayyorlash jarayonidayukori darajali axborot turlari bilan ishlash va ularnitartibga solish bilan ugullanadi. Bunda ular maslaxat,kengash, muvofiklashtirish masalalarini bir-biri bilanboglash usullaridan foydalanishadi.

Muntazam raxbarlar mexnati texnologiyasi shu bilantavsiflanadiki, ular uzlarining mexnati bilan barchaaxborotlar bilan ishlash jarayonini yakunlaydi va taklifetilgan loyixaga asosan uzil-kesil karorlarni kabulkiladi.Axborotlarning tulikligi masalalarni samarali xalkilishga katta ta’sir kursatadi. Bunda raxbarning

ishchanlik va axlokiy-ruxiy, siyosiy sifatlari kattaaxamiyatga ega buladi. Boshkacha kilib aytganda, raxbarning san’ati, ya’ni maxorati muxim rol uynaydi.

Raxbarning san’ati shundan iboratki, u eng kam axborotgaega bulgan xolda xam, maksadga muvofik karorlarnikabul kila bilishi lozim. Boshkaruv jarayoni ishlabchikarish jarayoni kabi tuxtovsizdir. Uni uch boskichga

bulish mumkin: a) karorlarni kabul kilish; b) karorlarijrosiga raxbarlik kilish; v) karorlarning bajarilishini nazorat kilish. SHunday kilib, raxbar birginamasalani xal kilmasdan, balki bir nechta masalani xalkiladi. Bu bilan u bir yula boshkaruv boskichlari

jarayonlarini bajaradi. CHunonchi, u bir masala buyichakaror tayyorlasa, uni fak at oldingi davrda kabulkilingan boshka karorlarning kay tarzda bajarilayotganini nazorat kilgandan sung kabul kilishi mumkin va

Xokazo.

1. Boiщaruv karorlari

Karor — bu barcha boshkaruv vazifalari asosiningnoydevoridir. Boshkacha kilib aytganda, karor — bureja, topshirik, buyruk, raxbarlar tomonidan belgilanadigan boshkaruv maxsuli xisoblanadi.

Karor barcha tabakadagi raxbarlar, brigadirlar,ustalardan tortib sex boshliklari, direktorlari tomonidan kabul kilinishi mumkin.

Karorlarni takomillashtirish boshkaruv tashkilotlari barcha uginlarining muxim vazifasi xisoblanadi.Karorni kabul kilishda uni ishlab chikish uchun kanchavakt talab kilinishi doim xisobga olinadi. Odatda uzokmuddatga muljallangan karorlar yakin muddatda bajariladigan karorlarga nisbatan uylab kurish uchun kup vaktni tal ab kiladi. Kupincha karor birdan kabul kilinadi.

Bunday xollarda oldindan zarur bulgan nizom, konunkoida, yuriknoma va xokazolar ishlab chikiladi.

Boshkaruv karorlari ma’lum xususiyatlarga ega bulishi zarur. Bunga kuyidagilar kiradi: Karorlarning ilmiy asoslanganligi.Boshkaruv karorlari muayyan ishlab chikarish sharoitini taxlil kilishdan kelib chikib, iktisodiy, i j timoiy va boshka xozirgi zamon fan yutuklari asosida kabulkilinishi kerak. Kuyilgan maksadga uz vaktida erishish

uchun karorlarning bir nechga asoslangan variantlarinibir-biri bilan takkoslab, anik axborotlar negizidabitta karor ishlab chikiladi. Karorlar fan-texnikatarakkiyoti va bozor munosabaglari talabiga mos ravishda kabul kilinishi kerak.

2. Karorlarning birligi. Odatda asosiy masalalarnixal kilish bilan birga kichik masalalarni xam echishgatugri keladi. U karor kabul kilinayotgan asosiy masalagabuysunishi kerak. Barcha nizomlar, karorlar bir-biribilam borlanadi. SHuningdek, ular oldindan kabulkilingan va amaldagi karorlar bilan muvofiklashtiriladi. K arorlarning adolatliligi — xakkoniyligi.

Karorlar fakat raxbarga berilgan xukuk doirasidagina kabul kilinishi mumkin. Karorlar, uni ishlabchikish xar bir korxonalarning raxbarlari tomonidantayyorlanadi.Raxbar uziga xos bulgan karorlarni kabul kilishniboshkaruv tizimining yukori yoki pastki lavozimida turuvchi shaxslar zimmasiga yuklashi mumkin emas. SHuningdek, u uz kul ostidagilarni oldingi urnatilgan tartibgaasosan ishlab chikarishda kundalik va takroriy masalalarni doimiy ravishda echishda ularning ishiga, bajaradigan vazifasiga aralashishi kerak emas. Aks *olda raxbar boshka raxbarlarning ishini uz zimmasiga olgan buladi.

4. Karorlarning tugri yunaltirilganligi.

X,ar kaysi karor uz ijrochilariga tushunarli va kimgamuljallangani anik bulishi kerak. Masalan, smenaustasi Axmedov u yoki bu ishlarni bajarishi kerak.

5. Karorlarning k,isk,aligi. Axborotlar bilan ishlashvaktini tejash maksadida kiska muddatli karorlarkabul kilinadi.

6. Karorlarning vak,t buyicha ani^ligi. Raxbar uz kulostidagilariga topshirikning bajarish muddatini anikkursatmasdan berishi mumkin emas. Aks xolda u topshirikning bajarilishini ob’ektiv ravishda nazorat kilish imkoniyatiga ega bulmaydi.

7. Karorlarning operativligi. Bunday karorlar birdakikada, ya’ni ishlab chikarish xolati talab kilgandakabul kilinishi mumkin. SHundagana chikarilgan karorlar kuzlangan maksadga erishishga yordam beradi.

Karorlarni shoshilinch yoki kechikgan xolda ishlabchikish zararlidir. Karorlar ishlab chikarish xolatiuzgarishini uzida aks ettirishi kerak.

2. Karorlarni kabul kilishAvvalo kabul kilingan karorlar davlat va korxonajamoasi manfaatlarini kuzda tutishi zarur. Zero, jamoa

va uning a’zolariga foydali bulgan narsa, jamiyatga xamfoydali buladi. X,ar kanday karor aloxida ishlabchikarish burinlari, rejaga asoslangan ishlab chikarishnisbati, moddiy va ma’naviy ragbatlangirish va uni

baj arish faoliyati birligi bilan ta’minlanishi kerak.

Raxbar va mutaxassislarning ishlab chikarish bulimlari oldiga kuyilgan maksadni anik, bilishi ulartomonidan kabul kilinadigan karorning foydali bulishizaminidir. K,arorlarni kabul kilish jarayoni kuyidagi

boskichlarni uz ichiga oladi: Vazifani oydinlashtirish. Aytaylik sexga yangibuyumni ishlab chikarish vazifasi kuyilgan. Bunda sexboshligining karori yangi buyumni ishlab chikarish adjmi,uning moxiyati, son va sifat kursatkichlari, shuningdek,pirovard natijalarini oydinlashtirish bilan boglikbuladi. SHu karorni ishlab chikishda sex boshligining

muovini va mutaxassislar buyumni ishlab chikarish bilanboglik masalalar bilan tanishib chikadi, sungra uniishlab chikish vaktini, tayyorlash jarayonida kim kandayvazifalarni bajarishini, kimning kachon nima tugrisida boshkalarga ma’lumot berishi, kaerdan zarur axborotlarni olishlari aniklanadi. Bular asosida yangibuyumni ishlab chikarish texnologiyasini joriy etishrejasi tuziladi.

2. Vazifalarning %ar xil variantlarini mux,okamak,ilish, ularning kuchli va zaif tomonlarini aniщlash. Bumasalani xal kilishda taklif kilingan variantlarniiktisodiy ta^lil kilish mux,im aadmiyatga ega. Berilganvariantlarni echishda matematik, grafik, mantikiy va

boshka modellar kullaniladi. Tanlab olingan variantning maksadga muvofikligi va afzalligi texnik,iktisodiy, ijtimoiy, siyosiy va boshka ta’riflar buyichaumumiy tarzda baxa/1 anadi. Maksadga muvofik. Karorniishlab chikish uz ishini biladigan kishilarning, ayniksa

bulgusi ijrochilarning fikrini tulik inobatga olganligiga boglik buladi.

3. Karorlarni tanlash va ularni uzil-kesil k,abulk,ilish. Bu raxbarlar tomonidan amalga oshiriladi.

Karorlar sex boshligi, usta tomonidan yakkaboshchilikasosida oshkora usulda kabul kilinishi mumkin, Odatda,yakkaboshchilik kupchilik fikri bilan kushib olib boriladi. SHu bilan birga ishlab chikarishda xar xil kengash,maslaxatlar bulib turadi. Mexnat jamoasi kengashi,kasaba birlashmalari, yoshlar uyushmasi va boshka jamoatashkilotlari karorlarini ishlab chikish va kabulkilishda uzlarining x,issalarini kushadilar.Taklif etilgan masalalarni taxlil va ularnibirgalikda muxokama kilib chikkandan sung, sex boshligi — buyruk, rejalarni tasdiklab boshka karorlarniuzil-kesil kabul kiladi.

3. Sarorlarning ijrosiga rax,barlik silish

Boshkaruv karorlarini bajarish korxonalarningrejalarini va uning asosida tuzilgan sex, uchastka,brigada, smena va boshka ishlab chikarish topshiriklarinibajarishdir. Korxona rejalarini boshkarishga rax,-

barlik kilish sex, uchastka boshkaruv apparatnыy muayyanmasalalar buyicha ishlab chikarish jarayonini boshkarishdan iborat buladi. Bunda xar kaysi bulinmalaruzlarining vazifalarini bajarish bilan band buladi.Demak, yagona boshkaruv tizimi xarakatga keltirilib,

barcha boshkaruv bulinmalari bir-biriga uzaro ta’sirkursatib, davlat rejasining bajarilishini ta’minlaydi.Rejalarni boshkarishda kup masalalar zudlik bilanxal kilinadi. Bunday masalalar raxbar ishtirokisizechilsa, unda boshkaruv tizimi maksadga muvofik yaratilgan buladi. Buning uchun xar kaysi xodimning ish joyi,shuningdek, boshkaruv jarayonida ularning roli, vazifasi, javobgarligi anik belgilangan bulishi kerak.SHundagina raxbarlarga uz ishini boshka raxbar xodimlar aralashmagan xolda mustakil ravishda echishgaimkon yaratilgan buladi.

Raxbarning asosiy vazifasi boshkaruv tiziminimaksadga muvofik uyushtirishdan, unga ishlab chikarishning asosiy muammolari bilan shugullanishga imkonyaratilishidan iborat. Bunday tizim kuyidagicha uyushtiriladi:X,ar kaysi boshkaruv bulinmalariga asosiy masalalar

biriktiriladi. Bu masalalar ilmiy asoslangan, anikifodalangan bulib, bulinmaning nizom-koidasiga yozibkuyiladi.YAngi boshkaruv bulinmalari tuzilgan takdirda ularuchun zarur konun asoslari ishlab chikiladi. Bu x,ujjatdamuayyan bulinmaning asosiy masalalari, xukuki, vazifalaridan tashkari uning shtat jadvali (safi) vama’muriy rax,bar (sex, bulim) boshliklari kursatilgan buladi. SHunday kilib, xar kaysi boshkariladiganbulim yaxlit uyushtirilgan bulib, uni bitta raxbar

boshkaradi.

Boshkariladigan bulim xodimlari urtasidagi vazifava javobgarlik shunday taksimlanishi kerakki, bu ulardakuprok mustakillik va tashabbuskorlikni nomoyon kilishni ta’minlashi kerak. X,ukuk vazifasiz, vazifa xukuksizbulmaydi degan koidadan kelib chikib xar kaysi bulimda

barcha xodimlarning javobgarligi, xukuki, vazifasianik, belgilanadi.

Xar kaysi xodimga umumiy ish x,ajmidan anik bir kismi biriktiriladi. Ular shu ishning bajarilishiga javobgar buladilar. Odatda, xar kaysi xodimga vazifa, xukukva javobgarlik yozma ravishda berilgan buladi. Bu ishlabchikarishda xodimlarning bir-birining ishiga aralashishiga yul kuymaydi. Raxbar fakat uz kul ostidagilargabuyruk beradi. Boshkalarga esa buyruk fakat ularningbevosita raxbari tomonidan berilishi kerak. Masalan, sex boshligi sexdagi xoxlagan ishlab chikarishguruxida ishlovchi ishchiga rasmiy buyruk berishi mumkin,lekin bu notugri, koidaga zid buladi. Agar sex boshligiishchiga uning bevosita raxbari usta orkali buyruk bersa,unda u tugri va koidaga muvofik buladi. Ishchi xar doim

topshirikni uzining ustasidan olishi kerak. Ba’zanrax,barlarning urtasida bir-birining ishiga aralashish xollari ruy beradi, bu ular orasida ma’lum noroziliknikeltirib chikaradi. Bu esa jamoaning uyushkokligiga,intizomiga va boshkalarga salbiy ta’sir kursatishi

mumkin.

Ma’muriy va funksional munosabatlar mansab tavsiyanomasi orkali tartibga solinadi.

Odatda nizomda ma’lum lavozim kaysi bulim tarkibiga kirishi, u kimga va unga kimlar buysunishi, shu raxbarxodim xal kiladigan masalalar uchun javobgarlikkursatilgan buladi. Boshka xodimlar bilan funksional

boglanish kuyidagicha amalga oshiriladi: xodim kandayma’lumotlarni kaysi paytda kimga, shuningdek, kim kaysipaytda va kanday ma’lumotlarni xodimga berishi kerak.Boshkaruv ta’sirchan bulishi uchun nizom va koidalarsharoitga karab kayta ishlab chikilishi lozim. Boshkaruvtizimining samaradorligini oshirishning muxim omili

mexnatkashlarning tashabbusini va ishlab chikarishdakatnashish faolligini kutarishdir.

4. karorlarning bajarilishini nazorat silishKarorlarning bajarilishini boshkarish uni nazoratkilish bilan uzviy boglikdir.

Ishlab chikarishda xisob-kitobning moxiyati ishningxakikiy xolati turrisida tulik va anik axborot olishxamda u asosida turri karorlarni -kabul kilishdaniboratdir.

Sexni, uchastkani boshkarishda asosan kundalik,zudlik va buxgalterlik xisob turlari kullaniladi.Ishlab chikarishda xisob-kitobning yaxshi yulgakuyilishi samarali karorni tuzib chikishga va uningmuvaffakiyatli bajarilishiga imkon yaratadi. Xisobningchalkashligi, noanikligi ishlab chikarishni boshkarishdakamchiliklarning mavjudligini bildiradi.

Boshkaruv idoralari ishlab chikarish xolati turrisida birlamchi axborog-ishonchli xisob tizimini yaratishgadoimiy ravishda gamxurlik kiladi. Birlamchi axborotishlab chikarishni boshkarishning barcha axborotlariningmanbai xisoblanadi. CHunki boshkaruv jarayonlari uning

turriligiga 6 orlik buladi.Karorlarni nazorat kilish boshkaruv jarayoniningyakunlovchi boskichi xisoblanadi. Agar karorda axborot

yukoridan pastga yunaltirilgan bulsa, uni nazorat kilishteskari boglanish shaklida bulib, karorning bajarilishiturrisida pastdan yukoridagi boshkaruv tashkilotlarigaaxborot beriladi.

Nazorat ishlab chikarishning xakikiy manzarasinikurishga imkon yaratadi. Nazorat natijalari kabulkilingan karorlarning ta’sirchanligi va uz vaktidabajarilishiga boglik. Bularning barchasi boshkaruv

idoralarida mustaxkam va epchil nazorat tiziminiurnatishni takozo kiladi.Nazorat gizimi ishni uyushtirish tizimi orkalibelgilanadi. Bu erda xar kaysi xodim va bulim uchun anik,vazifa belgilangan buladi. Nazorat ishi raxbarningmuxim vazifasidir, chunki u samarali karorlarni kabulkilishda axborotning manbai xisoblanadi. SHunday

kilib, raxbar kabul kilinadigan karorlarning sunggitashabbuskori sifatida chikadi.Raxbarning x,ar bir karori shunday bulishi kerakki,

u doimiy uzgaruvchan ishlab chikarish sharoitida ijroetilishi kerak bulgan karorlarni nazorat kilish ga imkonyaratsin.Bu tugri va tezkor nazorat bulib, uning vazifasikarorning bajarilishini yukori darajada va sifatlitashkil etishdir.

2. Menejment nima? Menejmentga xos qanday atamalarni bilasiz?

“MENEJMENT” – “management” bu inglizcha so‘z bo‘lib, ingliz tilining Oksford lug‘atida berilgan ta’rifiga kura u:

- boshqaruv hokimiyati va san’ati:

- resurslarni boshqarish bo‘yicha alohida moxirlik va ma’muriy ko‘nikmalarni bildiradi.

Menejment atamasining ta’rifi.

Menejment fan sifatida, o‘tgan asrda, AQSHda yuzaga keldi, biroq hozirgi vaqtgacha umumiy qabul qilingan va aniq ta’rifga ega emas. Atamaning mohiyatini etarli darajada aniq belgilovchi bir necha ta’riflar bor. Amerika boshqaruv uyushmasining Prezidenti Ekli menejment - bu buyumlarni boshqarish emas, balki odamlarga ta’sir ko‘rsatishdir, degan edi. Bu odamlarni boshqarish orqali kerakli buyumlarga ega bo‘lish san’atidir.

Boshqa bir qator ta’riflar ham mavjud:

Menejment – boshqarish haqidagi fan – ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va foyda olish maqsadida boshqarishning tamoyillari, usullari, vositalari va shakllari majmuidir.

Menejment – bu alohida hodimlar kabi, butun jamoaning mehnat faoliyatini, aql idrokini va hulq-atvorini faollashtiruvchi tamoyillar, usullar va vositalar majmui yordamida ishlab chiqarish samaradorligini oshirish, boshqarish shakllarini takomillashtirishga yo‘naltirilgan faoliyatdir.

Menejment – bu shuningdek aql-idrok va sabablardan foydalanib, aniq maqsadga erishishni uddalashdir.

Menejment – bu qo‘yilgan tashkiliy vazifalarni hal etish maqsadida inson va boshqa resurslarni muvofiqlashtirishdir.

Menejment - deganda boshqa odamlarning hatti-harakati, intellekti mehnatidan foydalangan holda oldinga qo‘yilgan maqsadga erisha olish qobiliyati tushuniladi.

Menejment - bu mavjud xom - ashyo, moddiy, moliyaviy va intelektual resurslardan ishlab chiqarishda unumli foydalangan xolda eng yuqori samaralarga erishishga qaratilgan boshqaruv san’atidir.

Boshkacha kilib aytganda, menejment-bu boshkaruv, ya’ni resurslarni, odamlarni boshkarish, samarali faoliyat olib borish va foyda olishni bilish, uni kupaytirish jarayonidir.

Atamanmng eng amaliy ta’rifi: menejment - bu muammolarni hal etishning eng yaxshi amaliyotidir.
Tijorat banklarida strategik menejment tizimining konseptual

asoslarini tadqiq etish, avvalambor, strategik menejmentning mohiyati,

uning tarkibiy elementlari va o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlarni aniqlab

olishni taqozo qiladi.

Strategik menejment tizimini shakllantirish, uning xususiyatlariga

bag‘ishlangan ko‘plab ilmiy manbalar mavjudligiga qaramay, strategik

menejment va uning metodologiyasi yuzasidan yagona to‘xtamga kelinmagan.

Buning natijasida strategik menejment atamasi turlicha talqin qilinadi, bu

esa, o‘z navbatida ham nazariy, ham metodologik jihatdan ko‘plab

anglashilmovchiliklarni keltirib chiqaradi.

Menejment (ing. management- boshqarmoq, idora qilmoq, tashkil

qilmoq) – bu:- ishlab chiqarish, tijoratni boshqarish bo‘yicha, ma’lum maqsadlarni ko‘zlovchi amaliy faoliyat;- boshqaruv, nazariyasi, fani boshqaruv tamoyillari, usullari, vosita-lari va shakllarining majmuasi;

- mamlakatimizning hozirgi zamon amaliѐtida korxona, aksiyadorlik

jamiyatining rahbarlik qiluvchi tarkibidir.

“Menejment” tushunchasi bizning turmushimizga mustahkam kirib

borgan va o‘zbekcha ishga doir faoliyat uchun odatiy bo‘lib qolgan. Ammo shuni hisobga olish zarurki, gap yangi falsafa haqida ketmoqda, bunda qadriyatlar va ustivorliklarning yangi tizimlari amalda bo‘ladilar.

SHuning munosabati bilan “menejment” atamasining ma’nosi ustida

batafsilroq to‘xtash darkor. Ba’zi bir mualliflar o‘zbekcha “boshqaruv” so‘zi va inglizcha “menejment”ni sinonimlar deb hisoblaydilar. Haqiqatda esa ularning mazmuni bir muncha farqlanadi. “Menejment” atamasini qo‘llabturib biz xalqaro amaliѐtda o‘rnashib qolgan tendensiyaga rioya qilamiz, unga ko‘ra uning ostida hodisalar va jaraѐnlarning butunlay ma’lumdoirasi ko‘zda tutiladi. Aslida esa “ boshqaruv” atamasi “menejment” atamasining qanoatlantiruvchi o‘rinbosari bo‘lmaydi, chunki keyingi holda gap zamonaviy tashkilot vositasida va doirasida ijtimoiy-iqtisodiy jaraѐnlarni boshqarish haqida ketadi. Bunda ishlab chiqarish ѐki tijoratni sanoatlashtirilgan tashkil qilish asosida amalga oshirilgan xo‘jalik yuritishning bozor turi menejmentning adekvat iqtisodiy asosi bo‘ladi.SHunday qilib, “menejment” atamasi zamonaviy tashkilotni boshqarishga nisbatan qo‘llaniladi, shu vaqtda esa boshqa maqsadlar uchun boshqa atamalar, masalan: government admiristration – davlat boshqaruvi va rublik admiristration – ijtimoiy boshqaruvdan foydalaniladi. Bizning

sharoitlarda buning uchun “tashkil qilish”, “tartibga solish”, “boshqarish” va “ma’muriy boshqarish” atamalarini qo‘llash kerak. SHunga qaramasdan davlat, jamoa va boshqa tashkilotlar ham agar o‘z maqsadlariga kamroq xarajatlar, faoliyat yuritish va davlat tomonidan tartibga solishning yuqori samaradorligida erishishni istasalar, menejmentning ba’zi bir tamoyillari va usullaridan foydalanishlari zarur.YUqorida baѐn qilinganlari hisobga olish bilan ushbu ishda “boshqaruv” atamasi shartlilikning ma’lum darajasi bilan “menejment” ma’nosida ham qo‘llaniladi.

Menejment tushunchasini belgilash uchun unga kiruvchi ba’zi bir

holatlarni, hammadan avval maqsadli mazmunni aniqlab olish darkor.

Masalan, boshqaruv tizimini barqaror, ishonchli, istiqbolli va

samarali faoliyat yuritishning ta’minlovchi boshqaruv nazariyasi, ilmiy ѐndashuvlar, jaraѐnlar, tamoyillar va usullarni ishlab chiqish

menejmentning fan sifatidagi maqsadi bo‘ladi. SHuning bilan bir vaqtda, menejmentning samarali boshqaruv amaliѐti sifatidagi maqsadi tashkilotning yuqori foydaliligi, raqobatbardoshligi va boshqa maqsadlariga ishlab chiqarish, savdo va boshqa jaraѐnini ratsional tashkil qilish va tashkilotning texnik-texnologik bazasini rivojlantirish yo‘li bilan erishishdan iboratdirMenejmentning maqsadlari va vazifalari ishlab chiqarish va tijorat qo‘lamlarini o‘sishi va rivojlanganligi sari uzluksiz ravishda murakkablashadi. Bajarilagan vazifalar va mo‘ljallangan maqsadlarga erishilganligi bozorda baholanadi.

Boshqaruv nazariyasining rivojlanishi va iktisodiy-matematik

usullarni ishlab chiqilishi vazifalarning ko‘pgina sifat echimlarini

vazifalarning aniq miqdoriy baholari ѐki qarorlari bilan to‘ldirish ѐki almashtirishga imkon bergan, hisoblash texnikasi va kommunikatsiya vositalarining rivojlanishi esa boshqaruvning samaradorligi oshishiga ko‘maklashgan. Hisoblashlarning ko‘p mehnat talab qilishi tufayli vaqtning haqiqiy ѐki yo‘l quyiladigan ko‘lamlarda hal qilinishi mumkin bo‘lmagan ko‘pgina masalalar kundalik haqiqat bo‘lib qolgan.Zamonaviy menejmentda vazifalarni hal qilishning har xil usullari mavjud: boshqaruv vazifalarini hal qilishning haqiqiy usullari, boshqaruv jaraѐnlarini modellashtirish, qarorlar qabul qilishni axborotli va texnik ta’minlanishi va boshqalar. O‘zbekistonda nazariy va amaliy statistika, masalalar echish, muxandislik hisoblashlarningiqtisodiy-matematik modellari va h.k, etarlicha yaxshi ishlab chiqilgan.

Axborotlarni ishlab chiqish, ishlab chiqarishni boshqarish, qarorlar qabul qilish jaraѐnlarini avtomatlashtirish kamroq rivojlangan. Ammo boshqaruvning samaradorligi nafaqat vazifalarni hal qilish usullariga, balki ko‘proq darajada xo‘jalik yuritish mexanizmi va davlat tomonidan tartibga solish tizimiga bog‘liqdir. SHuning uchun xorijda foydalaniladigan boshqaruvning ko‘pgina (strategik va operativ) modellarini O‘zbekistonda hamma vaqt ham samarali qo‘llash mumkin emas, bu narsa bozor munosabatlarini pishib etilishining har xil darajasi bilan izohlanadi.

Menejment usullariga tashkilotlarni boshqarishning makroiqtisodiy

nuqtai nazaridan qaralsa, shuni sezish mumkinki, boshqaruvning ilg‘or

usullari amalda bo‘lgan va o‘zgarib boraѐtgan xo‘jalik mexanizmi doirasida faolroq tadbiq etiladi. Ammo agar menejment masalalarini hal qilishga qaralsa, o‘zbek tashkilotlarining xorijiy firmalardan katta farqlarini hisobga olish zarur. Hozircha bizning tashkilotlarimizda boshqaruv apparati asosan ichki vazifalarni, ya’ni texnik-iqtisodiy va operativ-kalendar rejalashtirish, moddiy – texnik ta’minot va h.k. vazifalarni hal qiladi. Xo‘jalik faoliyatining tahlili va fuksional – qiymat tahlil ishlab chiqarish xarajatlari, mahsulot tannarxini pasaytirish maqsadida o‘tkaziladi, ammo bunda iste’molchilar hali etarlicha darajada hisobga olinmaydi.

SHunday qilib, menejment butun tashkilotga singib ketganday bo‘ladi

va amalda u faoliyatning barcha sohalariga ta’sir ko‘rsatadi. Ammo

menejment va tashkil qilishning o‘zaro hamkorlikning butun turli-tumanligida faoliyatning menejment mazmunini tashkil qiluvchi chegara-larini etarlicha aniq belgilash, hamda uning asosiy turlarini ajratish mumkin. Masalan, ishlab chiqarish menejmenti- bu ishlab chiqarilaѐtgan tovarning aniq bozordagi raqobatbardoshligini ta’minlashning majmuaviy tizimidir. U o‘z ichiga ishlab chiqarish va tashkiliy tuzilmalarni qurish, ishlab chiqarishni boshqarishning tashkiliy-huquqiy shakllarini tanlash, haѐt tajribasining oldingi bosqichlariga muvofiq tovarlarni sotish va firma xizmatini ko‘rsatish masalalarini oladi.