Umaraliyev Mardonalining "Iqisodiyot nazariyasi"

ham ishlab chiqarish samaradorligi olingan foydaning (F) ishlab chiqarishga sarflangan rеsurslar
qiymatiga (IX) nisbati bilan aniqlanadi, ya’ni:
,
bu yerda: R’ – foyda normasi;
IX – iqtisodiy rеsurs sarflari.

---

3)Ishlab 
chiqarish 
omillari 
to'g'risidagi 
nazariyalar
•
O’tish davrini boshidan kechirayotgan, o’zlarining mustaqil mintaqaviy 
siyosatini joriy etayotgan mamlakatlar, jumladan, O’zbekiston uchun 
xorijiy olimlar va mintaqashunos mutaxassislar tomonidan ishlab chiqilgan 
ishlab chiqarishni joylashtirishning nazariy asoslari muhim ilmiy va amaliy 
ahamiyat kasb etadi. Ular chuqur ilmiy izlanishlarga, boy tajribaga va 
mintaqaviy ekspertizalarga asoslangan. Ishlab chiqarishni joylashtirish 
bo’yicha nazariyalar orasida I. Tyunen va, A. Veberning «Standartlar 
nazariyasi», A.Leshning «Bozor mintaqasi nazariyasi», V. Kristallerning 
«Markaziy o’rin nazariyasi», F.Perruning «O’sish qutblari va rivojlanish 
markazlari nazariyasi» kabilar muhim o’rin egallaydi. Shtandortlar 
nazariyasiga muvofiq sanoatni joylashtirish quyidagi omillar orqali 
aniqlanadi:
•
-korxonalarni joylashtirishda transport xarajatlarini hisobga olish orqali 
amalga oshiriladi;
•
-korxonalarni joylashtirishda arzon ishchi kuchini hisobga olish orqali 
amalga oshiriladi;
•
-korxonalar sanoat rayonlari va uzellarida joylashtiriladi.
•
Ushbu nazariyada transport xarajatlari omili etakchi rol o’ynaydi. Xom 
ashyo va materiallarning transportabelligi xarajatlarga ta’sir ko’rsatadi va 
shu bilan bo’lg’usi korxonaning joyini aniqlaydi.

---

•
O’tish davrini boshidan kechirayotgan, o’zlarining mustaqil mintaqaviy siyosatini joriy etayotgan mamlakatlar, 
jumladan, O’zbekiston uchun xorijiy olimlar va mintaqashunos mutaxassislar tomonidan ishlab chiqilgan ishlab
chiqarishni joylashtirishning nazariy asoslari muhim ilmiy va amaliy ahamiyat kasb etadi. Ular chuqur ilmiy
izlanishlarga, boy tajribaga va mintaqaviy ekspertizalarga asoslangan. Ishlab chiqarishni joylashtirish bo’yicha
nazariyalar orasida I. Tyunen va, A. Veberning «Standartlar nazariyasi», A.Leshning «Bozor mintaqasi nazariyasi», V. 
Kristallerning «Markaziy o’rin nazariyasi», F.Perruning «O’sish qutblari va rivojlanish markazlari nazariyasi» kabilar
muhim o’rin egallaydi. Shtandortlar nazariyasiga muvofiq sanoatni joylashtirish quyidagi omillar orqali aniqlanadi:
•
-korxonalarni joylashtirishda transport xarajatlarini hisobga olish orqali amalga oshiriladi;
•
-korxonalarni joylashtirishda arzon ishchi kuchini hisobga olish orqali amalga oshiriladi;
•
-korxonalar sanoat rayonlari va uzellarida joylashtiriladi.
•
Ushbu nazariyada transport xarajatlari omili etakchi rol o’ynaydi. Xom ashyo va materiallarning transportabelligi
xarajatlarga ta’sir ko’rsatadi va shu bilan bo’lg’usi korxonaning joyini aniqlaydi.

---

•
Bozor zonasi nazariyasi» o’tish davrini 
boshidan kechirayotgan mamlakatlar, 
xususan MDH davlatlari iqtisodiyotida 
hozircha etarli darajada qo’llanilmayapti. 
O’zbekistonda sanoat korxonalarini 
joylashtirishda bozor indikatorlaridan 
foydalanilmayotir.
•
V. Kristaller «Markaziy o’rin nazariyasi»ning
asoschisidir. U matematik hisob-kitoblar
orqali hududiy ierarxiya bir darajadan boshqa
darajaga to’g’ri geometrik progressiya orqali
o’tishini isbotladi. Masalan, viloyat bir necha
tumanlardan, o’z navbatida tumanlar ko’plab
qishloq fuqarolari yig’inlaridan iborat. Har bir
qishloqqa o’ziga tegishli bo’lgan tovar va
xizmatlar yo’naltirilgan. Shunday qilib, olim 
aholi punktlari guruhiy tizimini tashkil
etishning optimal variantini aniqlash orqali
markaziy o’rinlar nazariyasini yaratdi. Mazkur 
nazariya asosida bozor mintaqasining eng
samarali tuzilmalarini, tovar va xizmatlar
harakatining oqilona yo’nalishlarini, shahar va
aholi punktlari boshqaruvi ma’muriyatining
optimal tuzilmasini shakllantirishni aniqlash
mumkin.

---