Umumiy fizika(mexanika) fanidan ma’ruza mashg’ulotlarida o’qitish texnologiyasi 1- mavzu: Kirish
Download 5.66 Kb. Pdf ko'rish
|
Isboti: Jismning harakat tenglamasidan foydalanamiz. 2 sin 2 sin 2 0 2 0 0 gt t gt t y y Jism Erga tushganda 0 y bo‘ladi. g t t gt t sin 2 , 0 ; 2 sin 0 0 2 1 2 0 . Bu erda: 0 1 t otilish momentiga to‘g‘ri kelsa, g t sin 2 0 2 tushish momentiga to‘g‘ri keladi. SHuning uchun jismning uchish vaqti g t t УЧ sin 2 0 2 bo‘ladi. Ko‘tarilish vaqti esa g t t УЧ К sin 2 0 bo‘ladi. Ko‘tarilish vaqti g gt t t y h К К К MAX 2 sin ... 2 sin ) ( 2 2 0 2 0 bo‘ladi. Uchish uzoqligi esa g t t x l УЧ УЧ УЧ 2 sin ... cos ) ( 2 0 0 bo‘ladi. Agar er sirtidan gorizontga burchak ostida otilgan jismning uchish vaqti t UCH ma’lum bo‘lsa, maksimal ko‘tarilish balandligi h MAKS quyidagicha: 8 2 max UCH t g h Isboti: 8 ... 2 ) sin ( ; 2 sin ; sin 2 2 2 0 0 0 УЧ MAX УЧ УЧ gt g h gt g t Agar er sirtidan gorizontga α burchak ostida otilgan jismning ko‘tarilish balandligi h MAKS ma’lum bo‘lsa, uchish uzoqligi ℓ UCH quyidagicha: ctg h u ch max 4 Isboti: ctg h g g l MAX УЧ 4 sin cos 4 2 sin 2 sin 2 2 0 2 0 Agar er sirtidan gorizontga burchak ostida otilgan jismning uchish uzoqligi ℓ UCH va uchish vaqti t UCH ma’lum bo‘lsa, otilish burchagi kotangensi ctgα va tezligi υ 0 quyidagicha: 2 2 0 2 2 ) ( 2 1 2 УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ t gt gt ctg Isboti: 2 2 2 4 8 4 ; 4 УЧ УЧ УЧ УЧ MAX УЧ MAX УЧ gt l gt l h l ctg ctg h l 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 0 0 2 2 0 2 0 2 ) ( 2 1 ... 2 1 1 1 cos 1 ; cos 2 sin 2 sin УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ УЧ t gt gt t l t l ctg t l ctg ctg t l t l g g t l Er sirtidan gorizontga nisbatan α burchak ostida υ 0 boshlang‘ich tezlik bilan otilgan jism qancha vaqtdan keyin β burchak xosil qiladi? (t 1 va t 2 – mos ravishda ko‘tarilishda va tushishda β burchak hosil qilish vaqtlari) g tg t g tg t ) cos (sin ) cos (sin 0 2 0 1 Isboti: ; ) cos (sin ; cos sin ; sin cos ; cos sin 0 2 , 1 0 0 0 0 0 0 g tg t tg gt gt tg gt tg X Y Er sirtidan gorizontga burchak ostida υ 0 boshlang‘ich tezlik bilan otilgan jismning ixtiyoriy h balandlikdagi tezligi υ quyidagicha: gh 2 2 0 gh gy gt t g t g gt gt Y X 2 2 ) 2 / sin ( 2 sin 2 sin cos ) sin ( cos 2 0 2 0 2 0 2 0 2 2 0 2 2 0 2 2 0 2 0 2 2 0 2 2 Og‘irlik kuchi ta’siri ostida harakatlanayotgan jism gorizont bilan ixtiyoriy burchak hosil qilgan paytdagi normal tezlanish a n , tangensial tezlanish a τ va traektoriyaning egrilik radiusi ρ quyidagicha: ] [ ] / [ sin ] / [ cos 2 2 2 м a с м g g a с м g g a n Y X n Isboti: So‘ralgan kattaliklarni topish uchun tezlikning koordinata o‘qlardagi proeksiyalaridan hamda erkin tushish tezlanishining traektoriya bo‘yicha va traektoriyaga perpendikulyar yo‘nalgan o‘qlardagi proeksiyalaridan foydalanamiz. ; sin ; sin sin ; cos ; cos cos g g a g a g g a g a Y Y X n X n Er sirtidan gorizontga α burchak ostida υ 0 boshlang‘ich tezlik bilan otilgan jismning ixtiyoriy h balandlikdagi normal tezlanish a n , tangensial tezlanish a τ va traektoriyaning egrilik radiusi ρ quyidagicha: cos 2 ; 2 sin ; 2 cos 0 3 2 0 2 0 0 2 0 0 gh g gh gt a g gh a n Isboti: cos 2 2 cos 2 ; 2 sin ; 2 cos 0 3 2 0 2 0 0 2 0 2 2 0 0 2 0 0 gh gh gh a g gh gt g a g gh g a n Y X n Jismni gorizontga 45 0 burchak ostida otganda uchish uzoqligi maksimal bo‘ladi. Jismni 45 0 -φ va 45 0 +φ, ya’ni 45 0 ga simmetrik bo‘lgan burchaklar ostida otganda esa bir xil uzoqliklarga tushadi, lekin bundagi uchish uzoqligi maksimal uchish uzoqligidan kichik bo‘ladi. g g MAX УЧ 2 0 0 2 0 . ) 45 2 sin( Er sirtidan jismni bir xil boshlang‘ich tezliklar bilan turli burchaklar ostida otilganda, jismlar har bir holatda qandaydir parabolalar chizadi. Xosil bo‘lgan barcha parabolalarga tashqi tomondan urinuvchi bitta parabola borki, uni xavfsizlik parabolasi deyiladi. Samolyot xavfsizlik parabolasidan tashqarida uchib o‘tganda, Erdan otilgan artilleriya snaryadlari hech qachon samolyotga tegmaydi. Xavfsizlik parabolasining tenglamasi quyidagicha: g x g y 2 2 2 0 2 2 0 Isboti: Har qanday parabolaning umumiy tenglamasi c bx ax y 2 ko‘rinishda bo‘ladi. Xavfsizlik parabolasi OU o‘qqa simmetrik bo‘lgani uchun 0 b bo‘ladi. Ozod had esa parabola uchining koordinatasi bo‘lib, u jismni tik yuqoriga otganda jism shu nuqtaga etadi. YA’ni, g h c MAX 2 2 0 bo‘dadi. Demak, g ax y 2 2 0 2 bo‘ladi. Jism Erga tushganda g g x y MAX УЧ 2 0 2 0 . 2 sin ; 0 bo‘ladi. 2 0 2 0 2 2 0 2 ; 2 0 g a g g a . Demak, xavfsizlik parabolasi tenglamasi g x g y 2 2 2 0 2 2 0 . Biror balandlikdan y 0 nuqtadan gorizontga burchak ostida otilgan jismning maksimal ko‘tarilish balandligi (h max ) quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi: g y h 2 sin 2 2 0 0 max Isboti: Agar jism Er sirtidan otilganda edi, u g h 2 sin 2 2 0 max balandlikka ko‘tarilishini ko‘rib o‘tdik. Endi biror balandlikdan turib otilsa, g y h 2 sin 2 2 0 0 max balandlikka ko‘tarilishi ko‘rinib turibdi. u 0 nuqtadan gorizontga nisbatan burchak ostida 0 tezlik bilan tepaga va pastga qiyalatib otilgan jismning tushish vaqti (t uch ), uchish uzoqligi (l uchish ), tushish tezligi ( TUSH ) va tushish burchagi (β TUSH ) quyidagicha cos 2 ) sin ( cos 2 sin | | 2 sin 0 0 2 0 0 0 2 0 0 0 2 2 0 gy x tg t t gy g gy t y ТУШ УЧИШ УЧИШ ТУШ УЧИШ ↑↑↑ cos 2 ) sin ( cos 2 sin | | 2 sin 0 0 2 0 УЧИШ 0 0 2 0 0 0 2 2 0 gy tg t l gy g gy t Х У ТУШ УЧИШ ТУШ УЧИШ ↓↓↓ Isboti: Harakat tenglamasidan foydalanamiz. ; 2 sin ; 2 sin 2 2 0 2 0 0 gh D gt y y ; sin 2 sin 0 sin 2 ; 2 sin 0 0 2 2 0 1 0 2 2 0 g gh t t h t gt gt t h УЧ cos 2 ) sin ( ; 2 ... ) 2 / sin ( ) cos ( 0 2 0 2 0 2 2 0 2 0 2 2 gh tg gh gt X Y ТУШ Y X ТУШ 4-ilova Biror balandlikdan gorizontal holda otilgan jismning traektoriyasi yarimparaboladan iborat. Bu yarimparabola Erdan gorizontga burchak ostida otilgan jism harakat vaqtining 2-yarmida bosib o‘tgan traektoriyasining o‘zginasidir. Ixtiyoriy h balandlikdan gorizontal 0 tezlik bilan gorizontal otilgan jismning tushish vaqti (t uch ), uchish uzoqligi (l uch ), tushish tezligi ( ) va burchagi ( ) quyidagicha (-rasm): 0 2 2 0 2 0 0 2 2 2 ] [ 2 gh tg t g gh g h l c g h t ТУШ UCH ТУШ УЧИШ УЧИШ Isboti: 2 sin 2 0 0 gt y y . Bu erda 0 , , 0 0 h y y . ; 2 ; 2 0 0 2 g h t gt h УЧ 0 2 0 2 2 0 2 2 0 2 0 2 2 0 0 0 2 ; 2 ) ( ) 2 / sin ( ) cos ( ; 2 cos ) ( gh tg gh gt gt g h t t t x X Y ТУШ УЧ Y X ТУШ УЧ УЧ УЧ УЧ YUqoridagi formuladan ko‘rinadiki, biror balandlikdan gorizontal holda otilgan jismning tushish vaqti o‘sha balandlikdan erkin tushayotgan jismning tushish vaqtiga teng ekan. Biror balandlikdan bir nechta jism har xil boshlang‘ich tezliklar bilan gorizontal holda otilsa, ular har xil masofalarga borib tushadi, lekin hammasining tushish vaqti bir xil bo‘lib, erkin tashlangan jismning tushish vaqtiga teng (-rasm). g h t t ГОРИЗОНТАЛ ЭРКИН 2 Biror balandlikdan gorizontal holatda otilgan jismning ixtiyoriy t vaqt o‘tgach tangensial tezlanishi a τ , normal tezlanishi a n va egrilik radiusi R quyidagicha: g t g R t g g a t g t g а n 0 3 2 2 0 2 2 0 0 2 2 0 2 ) ( ) ( ) ( Isboti: ; ) ( ) ( ' 2 2 0 2 ' 2 2 0 ' 2 2 gt t g gt a Y X t ; ) ( ; ) ( ) ( 0 3 2 2 0 2 2 2 0 0 2 2 0 2 4 2 2 2 g gt a gt g gt t g g a g a n n Bir nuqtadan turli burchak ostida otilgan jismlarning har ondagi geometrik o‘rni harakatlanuvchi va kattalashuvchi sfera qobig‘ida yotadi. Sfera markazining harakati o‘sha nuqtadan erkin tushayotgan jism harakati bilan bir xil bo‘ladi. Sfera markazining harakat va tezlik tenglamalari hamda sfera radiusi vaqtga bog‘liqlik tenglamasi quyidagicha: 2 ; ; 2 2 0 2 0 gt t R gt gt y y Boshqacha aytganda bu joyda ham massalar markazi harakatining saqlanish qonuni bajariladi. Download 5.66 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling