Umumiy tabiiy geografiya

Yerning 4,6 mlrd. yil mutloq yoshi deb qabul qilingan. Yerda hayotning paydo bo‘lishi 3,8 mlrd. yil avval sodir bo‘lgan. Bu yer taraqqiyotining biologik bosqichi boshlanishi demakdir.

• Yerning 4,6 mlrd. yil mutloq yoshi deb qabul qilingan. Yerda hayotning paydo bo‘lishi 3,8 mlrd. yil avval sodir bo‘lgan. Bu yer taraqqiyotining biologik bosqichi boshlanishi demakdir.
• Bugungi kunda olimlar darsliklarda yerning quydagi geologik taraqqiyot bosqichlarini ajratishgan. 1-Tokembri, 2-Poliozoy, 3-Mezazoy, 4- Kaynazoy.
• Tokembri bosqichidagi o‟zgarishlar Tokembri bosqichi Arxe va Praterazoy eralarini qamrab oladi. Bu bosqich deyarli 4 mlrd yil davom etgan. Yer tarixining sayyora shaklidan to 550570 mln oralig‘ini egallaydi. Tarixiy geologik o‘zgarishlarni faqat qadimgi tog‘ jinslari tahlil qilish asosida o‘rganadi. Bunda Poleontologik, aktualizm, geofizik usullar qo‘llaniladi.
• Tektonik harakatlar, magmatizm hodisalari yerning meteoritlar «yomg‘iri» shibbalashlari tokembri paytida kuzatilgan. Atmosfera asosan azot, vadorod, amiyak, kabonot angidrit suv bug‘lari, enet gazlar kislotalaridan tashkil topgan. Ayrim olimlarning fikricha daslabki atmosfera kislorodsiz bo‘lgan. Yer po‘sti sovigandan so‘ng yerning ma‘lum pastkam joylarida kichik suv havzalari paydo bo‘lgan. Ular bir-biri bilan tutashib katta suv havzalarini hosil qilgan va ular okean deb atalgan.
• Arxey va Quyi proterazoy biologik evolyutsiyaning boshlanishi hisoblanadi. Organik dunyo oddiy va seikelitsiz shaklda bo‘lgan. Arxey va proterazoy eraning boshlarida kremniyli jinslarda karbonat angidirit gazi 44.2 %, kislorod 5.2%, azot 19% va boshqa gazlar uchragan.
• Geogxronologik jadval xaqida tushuncha
• Geoxronologiya - (geologik yilnoma) yer po‘stini tashkil etgan tog‘ jinslarining xosil bo‘lagan vaqtini va bunyodga kelish tartibini aniqlash xaqidagi ta‘limotdir.
• Geoxronologiyada birlik sifatida era va eraning bo‘laklari qilib davrlar qabul qilingan. Davr o‘z navbatida bir necha mayda bo‘laklarga bo‘linadi. Ma‘lum bir era davomida xosil bo‘lgan Cho‘kindilar qatlami gruppa va ma‘lum bir davr davomida xosil bo‘lgan Cho‘kindilar qatlami esa sistema deyiladi.
• Arxey erasi, bu eradan yerda xali xayvon organizmlari ham,o‘simlik organizmlari ham bo‘lmagan; Praterazoy erasi, bu erada bizgacha qoldiqlari juda kam saqlanib qolgan eng sodda organizmlar paydo bo‘lgan; Paleozoy erasi, unda quyi o‘simlik va xayvon tiplari paydo bo‘lgan; Mezozoy erasi, unda xozirgilardan juda kam farq qiladigan, lekin ancha yuqori tuzilgan o‘simlik va xayvonlar bo‘lgan; Kaynozoy erasi, bu erada o‘simlik va xayvonlar xozirgilarga borgan sari o‘xshab boradi
• Yer va yer po‟stining yoshi
• Radifaol nurlanishning o‘zoq muddat tasir etish natijasida ro‘y beradigan hodisalarni o‘rganishga asoslangan ikinchi usul.Bu usulda nurlanish ta‘sir kuchiga qarab hisoblab chiqariladi.

• Yer po‘sti umumiy xususiyatlari
• YER POʻSTI — Yerning tashqi qattiq qobigʻi, geosferalardan biri, litosferaning yuqori qismi. Yer poʻstining pastki chegarasi boʻylama va koʻndalang seysmik toʻlqinlar tezligi birdaniga oʻzgaradigan (6,7—7,6 km/sek dan 7,9 — 8,2 km/sek gacha) yuza — Moxorovichich yuzasi) dj oʻtadi. Shu yuza bilan Yer poʻsti mantiyadan ajraladi. Yer poʻstining kuruklik va okeandagi turlari farq qilinadi. Quruqlikda Yer poʻstining qalinligi tekisliklarda 35—45 km, togʻliklarda 50 — 75 km gacha. Okean osti Yer poʻsti niki 5—10 km. Quruqlikda Yer poʻsti uch qatlam: yuqoridagi choʻkindi (qalinligi 15—20 km gacha), oʻrtadagi shartli ravishda «granit» (10—20 km), pastdagi «bazalt» (oʻrtacha 15—20 km) dan tashkil topgan. Okean osti Yer poʻstida «granit» qatlami yoʻq, choʻkindi qatlami ham yupqa. Qu-ruqlikda Yer poʻstining yuqori qatlami choʻkindi va vulkan jinslaridan tashkil topgan boʻlib, koʻpincha burmalangan, uzilmalar bilan uzilgan va surilgan. «Granit» qatlam granit va gneyslardan, «bazalt» esa bazalt, gabbro va kuchli metamorfizmga uchragan jinslardan iborat.
• Okean osti Yer poʻsti 3 qatlamdan: birinchisi zichlanmagan dengiz choʻkindilari (1 km gacha), uning ostidagisi zichlangan choʻkindilar (1—2 km), uchinchisi quyi okean bazalt qatlami (4—8 km) gabbrodan tashkil topgan, degan taxminlar bor.
• Okeandan quruklikka oʻtadigan joyda oraliq (subkontinental yoki subʼokean) Yer poʻsti (8—25 km) joylashgan. Yer poʻstida muntazam tektonik harakatlar boʻlib turadi. Shunga binoan Yer poʻsti Harakatchan (burmalangan mintaqalar) va nisbatan tinchigan oblastlar — platformalarga boʻlingan. Yer poʻstining yoshi 3,5—4,5 mlrd. yilga teng. Yer poʻstining rivojlanishi Yer qaʼridagi fizik-kimyoviy jarayonlarga bogʻliq boʻlsa kerak deb faraz qilinadi. Yer poʻsti izostaziya (muvozanat) holatiga yaqin: yaʼni Yer poʻstining qandaydir uchastkasi ogirroq yoki qalinroq, zichroq boʻlsa, u substratga chuqurroq choʻkkan boʻladi. Tektonik kuchlar Yer poʻstining izostaziya holatini buzib yuboradi, ammo tektonik kuchlar susayganda Yer poʻsti yana kaytadan muvozanat holiga qaytadi. Yer poʻstining geologik tuzilishini oʻrganish foydali qazilmalarni qidirishda muhim rol oʻynaydi.