Umumiy tilshunoslik kursi predmeti, maqsadi va vazifalari Tayyorladi: Abdisattorov Davron

SHAHRISABZ DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI

MUSTAQIL ISH
FAN: UMUMIY TILSHUNOSLIK
MAVZU: Umumiy tilshunoslik kursi predmeti, maqsadi va vazifalari

Tayyorladi: Abdisattorov Davron
Tekshirdi: Niyazova Zilola
Shahrisabz-2022

Mavzu: Umumiy tilshunoslik kursi predmeti, maqsadi va vazifalari

Reja:

1. 
   Tilshunoslik fani haqida ma’lumot
   
2. 
   Tilshunoslik fanining o’rganish obyekti
   
3. 
   Tilshunoslikning asosiy tarmoqlari
   
4. 
   Tillarning o’zaro munosabatlari
   

Tilshunoslik (lingvistika: grekcha lingua — «til», logos - «fan»)

murakkab va ko‘p qirrali, tilni boshqa ijtimoiy fanlar bilan uzviy aloqadorlikda ilmiy va amaliy jihatdan o‘rganuvchi, tilshunoslikning
asosiy masalalarini, tilning paydo bo‘lishi va til taraqqiyotidagi
umumiy qonuniyatlami, til va nutq xususiyatlarini tahlil etuvchi fandir.
Til jamiyat uchun xizmat qiladi, jamiyat a’zolari muloqotini ta’-
minlaydi. Til jamiyat tarixini o‘zida aks ettiruvchi vosita boiib, insonning ina’naviy va ma’rifly shakllanishi, rivojlanishida belgilovchi ahamiyatga ega. Til, uning amaliy ifodasi boigan nutq inson tafakkuri,
ruhiyati, madaniyati, urf-odati va shaxsiy kamoloti bilan bogiiqdir.
Tilshunoslik fani umumiy va xususiy xarakterga egadir. Tilshunoslikning umumiy va xususiy tilshunoslik, nazariy tilshunoslik,
amaliy tilshunoslik kabi qator ko‘rinishlari mavjud boiib, til va nutqni
turli aspektlarda talqin qiladi. Umumiy tilshunoslik jahon tillaridagi
fonetik, fonologik, grammatik (morfologik va sintaktik), leksik-semantik, stilistik jihatlami ilmiy asosda o‘rganadi. Bu xususiyatlarning
muayyan bir tildagi izohi (masalan, o‘zbek tili yoki boshqa tillarning belgilari)ni xususiy tilshunoslik o‘rganadi. Nazariy tilshunoslik
sohaning nazariy masalalari, til va nutq birliklariga doir qarashlar, til
birliklari o‘rtasidagi munosabatlar haqida bahs yuritadi. Jamiyatning
amaliy ehtivojlarini qondiradigan tilshunoslik sohasi amaliy
tilshunoslik deb ataladi va til haqidagi fanning tarqalish doirasini
kengaytiradi.
Tilshunoslik fanining o‘rganish obyekti murakkab tuzilishga ega,
biologik, fiziologik, ijtimoiy jarayonlar mahsuli bo‘lgan tildir. Tilni
har tomonlama chuqur o‘rganish nazariy va amaliy ahamiyatga egadir.
Shu sababli tilshunoslikni faqat nazariy fan deb emas, balki tatbiqiy va
amaliyot uchun kerakli, ya’ni insonlar muloqoti uchun zarur fan
sifatida baholash lozim.
“Umumiy tilshunoslik ” fanining asosiy vazifalari quyidagi lardan iborat:
- til va jamiyat, til va tafakkur, til va madaniyat, til va psixologiya, til va semiotika masalalarini, tilning semiotik tabiatini yoritish;
- nutq va nutq faoliyati munosabatini o‘rganish;
- dunyo tillarini tavsiflash, tasniflash, tillaming genetik asoslarini, eng qadimiy til, proto til (“bobo til”), uning boshqa tillar hamda
shevalarga munosabatini tahlil etish;
- tillaming kelib chiqishi va rivojlanishiga oid qarash lain i
umumlashtirish, til va jamiyat taraqqiyoti uyg‘unligini asoslash;
- dunyo tillari tipologiyasini, tillaming morfologik xususiyatlarini, morfem tarkibi, tuzilishini yoritish;
- tilning hozirgi holati hamda tarixiy rivojlanish bosqichlarini
sinxron va diaxron aspektda o'rganish;
- yozuv va imlo qoidalarini ishlab chiqishning nazariy va amaliy
asoslarini ko‘rsatib berish; tilning talaffuz me’yorlarini belgilashning
nazariy va amaliy asoslarini izohlash;
- tilning asosiy sathlarini tavsiflash, fonetik-fonologik, leksik,
grammatik sath mohiyatini yoritish, fonetika va fonologiya, morfologiya va sintaksis, leksika va semantika, stilistika masalalari!
belgilash.
Tilshunoslikning asosiy tarmoqlari: “Tilshunoslikka kirish” fani tilning paydo bo‘lishi va rivojlanishi, til va tafakkur, til va jamiyat o‘rtasidagi munosabatlar, tilning jamiyatdagi o‘rni, ichki tuzilishi, tillarni tasniflash, uni tahlil etish usullari kabi umumiy masalalarni ham o‘rganadigan fandir. Shunga ko‘ra tilshunoslik umumiy tilshunoslik va xususiy tilshunoslikka bo‘linadi. Umumiy tilshunoslik til bilan tafakkur, tilning kelib chiqishi, jamiyatdagi o‘rni, taraqqiyot yo‘llarini, xususiy tilshunoslik esa ma’lum bir tilning lug‘at tarkibi, fonetik sistemasi va grammatik qurilishini o‘rganadi.
O‘rganish sohasi nuqtai nazaridan tilshunoslik ikki katta guruhga ajratiladi:

1.