Umumta‟lim maktablarining 6-sinfda takrorlash darslarini tashkil etish metodikasi bmining umumiy tasnifi

Qisman izlanuvchanlik xarakteridagi mashq va topshiriqlardan 
foydalanish bo„yicha tavsiyalar:  
Bu turdagi mashq va topshiriqlarni ham, dastavval, darslik asosida tashkil 
qilish lozim. Chunki o„qituvchi o„quvchilarni doskada ishlashga o„rgatmog„i, 
qolaversa, darslik va qo„shimcha manbalar bilan ishlash malakalarini shakllantirib 
bormog„i ustuvor masala sanaladi. Darsliklarni tahlil qilish natijasida shunga amin 
bo„ldikki, maktab “Ona tili” va akademik litsey “Hozirgi O„zbek adabiy tili” 
darsliklarida ham qisman izlanuvchanlikka asoslangan mashq va topshiriqlarning 
tashkil qilishga imkoniyat mavjud. Masalan, o„rta umumtalim maktablari “Ona 
tili” darsliklarining barchasida o„tilganlarni takrorlashga doir darslar bor bo„lib, 
ularda uzoq o„tilganlarni takrorlashga va mustahkamlashga doir darslar “Savol va 
topshiriqlar” bir qator savollar berilgan. 6-sinf “Ona tili” darsligining 9-betida 
berilgan 6-dars leksikologiya va lug‟atshunoslik bo„yicha o„tilganlarni takrorlash 
ga oid bilimlarni o„z ichiga oladi. Mavzu tagida berilgan savol va topshiriqlarga 
etiborni qarataylik: unda birinchi topshiriq “meva, daryo, oy” so„zlarini turli 
ma‟noga qo„llab gap tuzing deb talab qilinadi. O„quvchilar uzoq o„tilganlarni 
xotiraga tushirish bilan bir qatorda shu so„zlarni avval o„z ma‟nosiga, so„ngra 
ko„chma ma‟noda qo„llab gap tuzadilar. Dastavval, turli ma‟no nima ekanligi 
ustida bosh qotirishning o„ziyoq o„quvchini oldin o„rganganlari asosida qisman 
izlanuvchanlikka undayi. O„rgangan bilimlari asosida avval “meva, daryo, oy” 
so„zlari ishtirokida o„z ma‟nosida qo„llab, taxminan quyidagicha gaplarni tuzishi 
mumkin: 1. Bog‟da har xil mevalar g‟arq pishgan. 2. Darsdan so„ng daryo bo„yiga 
bordim. 3. Kecha osmonda to„lin oy ko„rindi. Bu gaplarni o„qitib ularda shu 
so„zlarning ma‟nosini aytib berish talab qilinadi va bundan so„ng ularni 3ta 
ustunga bo„li, har bir ustundagi o„z ma‟nosida berilgan gaplarning tagiga ularni 
ko„chma ma‟noda qo„llab tuzilgan gaplar yoziladi.
So„zlar 
o„z 
ma‟nisida 
qo„llangan
1. Bog„da har xil 
mevalar 
g„arq 
pishgan.
1. Darsdan so„ng 
daryo 
bo„yiga 
bordim. 
1. Kecha osmonda 
to„lin oy ko„rindi. 

---

So„zlar 
ko„chma 
ma‟noda 
qo„llangan 
1.Mevasini yeginu 
bog„ini surishtirma 
2.Qanday 
urug„ 
qadasang, shunday 
meva olasan.
1.Ko„z yoshlarim 
daryo bo„lib oqdi. 
2.Yurgan 
daryo, 
O„tirgan bO„yra 
1.Ko„rdim, 
oydekkina 
qiz 
ekan. 
2.Oy borib omon 
kelgin. 
Navbatdagi topshiriq ko„chma ma‟noda qo„llangan so„zlar ishtirok etsin 
gaplarni tahlil qilish va ma‟nolarini izohlashdir. Har bir gapdagi so„zlarning 
ma‟nolarini izohlash uchun o„quvchi izohli lug‟atga murojat qiladi va undan shu 
so„zlarning gapda anglatgan ko„chma ma‟nolarini topishadi. Shundan so„ng o„z va 
ko„chma ma‟nolar orasidagi o„zaro uzviylik va aloqadorlikni aniqlashadi. Demak, 
darslikda berilgan topshiriq va mashqlarga nisbatan bunday yondashuv 
o„quvchidan qisman bo„lsada izlanishni talab qiladi.