ozirgi o`zbek adabiy tilida 24 ta undosh tovush mavjud: b, v, g, d, j (jurnal so`zidagi birinchi tovush), j (joy, jiyda kabi so`zlardagi birinchi tovush), z, y, k, l, m, n, ng (tong so`zidagi oxirgi tovush), p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g`, h. Sirg`aluvchi j, f tojik va boshqa tillardan o`zlashgan so`zlarda keladi: foyda, oftob, fabrika, tafakkur, jurnal, ajdar. Undoshlar ham uch tomondan tasnif qilinadi:
1. Hosil bo`lish o`rniga ko`ra undosh tovushlar uch asosiy guruhga bo`linadi:
1) lab undoshlari bevosita lablar ishtirokida hosil bo`luvchi tovushlar bo`lib,
ularga b, p, m, v, f undoshlari kiradi.
|
Lab undoshlarining ba’zilari ikki lab orasida paydo bo`ladi: ba’zilari esa (masalan, avtobus, avtor, vagon, virus, passiv kabi so`zlardagi v; telefon, kefir, fabrika, fakt, fazo, farmon, fason kabi so`zlardagi f) pastki lab bilan ustki tishlar orasida hosil bo`ladi. SHunga ko`ra lab undoshlarini ikki turga bo`lish mumkin:
a) lab-lab undoshlari: b, m, p;
b) lab-tish undoshi: v, f.
2) til undoshlari bevosita til ishtirokida hosil bo`luvchi tovushlar bo`lib, ularga quyidagi tovushlar kiradi: g, d, j (jyuri so`zidagi kabi), j (jiyda so`zidagi kabi), z, y, k, l, n, ng (ong), r, s, t, x, ch, sh, q, g` (jami 18 ta).
Undoshlar tilning qaysi qismida hosil bo`lishiga ko`ra ham bir-biridan farq qiladi: t, d, n kabi tovushlar tilning old qismi bilan tish va milk orasida; k, g kabi undoshlar tilning orqa qismi bilan qattiq tanglayning orqa qismi orasida; y undoshi tilning o`rta qismi bilan qattiq tanglayning orqa qismi orasida; q, g` tovushlari esa til ildizi bilan yumshoq tanglayning orqa qismi orasida (bo`g`izga yaqin joydi) hosil bo`ladi. Shunga ko`ra, til undoshlari o`z navbatida 4 guruhga bo`linadi.
|
