Universiteti abdullayeva shaxzoda abdullayevna askarov abror davlatmirzayevich

o‘rtasidagi qo‘shaloq jarayon bo‘lib, tarbiyalanuvchida aniq maqsad hamda 
ijtimoiy-tarixiy tajriba asosida muayyan sifatlar, ko‘nikmalar shakllantiriladi va 
rivojlantiriladi
21
. Tarbiyachi o'zi hohlagan sifatlarni tarbiyalanuvchilar ongiga 
singdirish uchun ularning ruhiyatiga ma'lum maqsadga ko'ra tizimli ta'sir 
ko'rsatadi. 
Jahon pedagogikasida «tarbiya» atamasi keng qamrovli tushuncha sifatida 
baholanganligi tufayli, uning mohiyati xususida turli nazariyalar mavjud. Tarbiyani 
kattalar (o'qituvchilar, murabbiylar va ota-onalar)ning bolalarga ta'sir ko'rsatish 
jarayoni sifatida tushunish eng ko'p tarqalgan tendeniyadir. Bu o'rinda kattalar 
to'g'ri, deb hisoblaydigan, baholaydigan ideallar, maqsadlar, vazifalar, normalar va 
talablarga muvofiq tarzda ta'sir ko'rsatish ko'zda tutiladi.Tarbiyani bunday 
tushunish haqiqatga yaqinroq, biroq u bir tomonlama xususiyatga ega bo'lib, 
mazkur jarayonning faqat muayyan qismini aks ettiradi, xolos. Tarbiyaga bunday 
ta'rif berishda bolaga kattalarning ta'siri yo'n altirilgan ob'ekt sifatidagina qaraladi. 
Zamonaviy pedagogika tashabbuskor va mustaqil shaxslarni tarbiyalashni nazarda 
tutib, tarbiyalanuvchiga pedagogik jarayonda faol harakat qiluvchi sub'ekt rolini 
beradi. 
Islom madaniyatining tarkibiy qismi-tasavvuf (sufizm) falsafasida 
inson ma'naviyatining, ruhiyati o'ziga xos uslublar orqali aks ettirilgan. Hazrat Abu 
Hamid Al-G'azzoliy, Attor, Aqmad Yassaviy, Abduxoliq G'ijduvoniy, Bahouddin 
Naqshband, Najmiddin Kubroning ta'lim-tarbiyaga, xulq axloqiga oid qarashlari, 
Abu Nasr Farobiyning «Fozil odamlar shahri», «Kitob al musiqi al kabir», «Katta 
musiqa», «Ritmlar tartibi xaqida», Beruniyning «Masud Qonuni», «Hindiston», 
«Qadimiy xalqlardan qolgan yodgorliklar», «Saydona», «Axloq xaqida 
risola»sidagi ma'naviy-ma'rifiy masalalar, Abu Ali ibn Sinoning «Tadbiri 
21
Abdullaeva Sh.A. Pedagogika.-Toshkent: Fan, 2009.- 17-bet. 

---

57 
manozil», «Axloq xaqida risola», «Donishnoma», «Salamon va Ibsol», «Xay ibn 
Yakzon», «Tib qonunlari»,
Alisher Navoiyning: «Makorim ul-axloq», 
(«Mukarram xulklar»), «Badoiy ul-bidoya», («Go'zallikning boshlanishi»), 
«Navodir un-Nihoya», («Nodirliklar nihoyasi»), «Xazoyin ul-Maoniy», 
(«Ma'nolar xazinasi») asarlarida insonni tarbiyalash g'oyalari hozirgi zamon 
g‘oyalari bilan hamohandir. 
Abdulla Avloniy, Maxmudxuja Beqbudiy, Xamza Hakimzoda Niyoziy, 
Abdulla Qodiriy, Abrauf Fitrat, Cho'lpon asarlaridagi ma'naviy-ma'rifiy qarashlar 
bugungi kunda ham o'z ahamiyatini yo'qotgani yo'q. Buyuk ma'rifatparvar 
ziyolilarning g'oyalari milliy g'oya va istiqlol mafkurasining teran tomirlari bo'lib 
qolaveradi. Demak, tarbiyada pedagogik muhit muhim ahamiyat kasb etadi 
Kadrlar tayyorlash milliy modelida shaxs kadrlar tayyorlash tizimining bosh 
subekti va obekti, ta'lim sohasidagi xizmatlarining iste'molchisi va ularni amalga 
oshiruvchi sifatida ta'riflanadi. 
Kadrlar tayyorlash sohasidagi davlat siyosati insonni intellektual va ma'naviy-
axlohiy jihatdan tarbiyalash, uning har tomonlama rivojlangan shaxs sifatida 
namoyon bo‘lishiga erishishni nazarda tutadi. Mazkur ijtimoiy talabning amalga 
oshirilishi har bir fuqaroning bilim olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, 
intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yo‘nalishi bo‘yicha mehnat 
qilish huquqni kafolatlaydi.