Universiteti abdullayeva shaxzoda abdullayevna askarov abror davlatmirzayevich

Suhbat metodi - an'naviy pedagogik metodlar turkumiga kirib, dialog, 
diskussiya tarzida o‘tkaziladi. Ushbu metod orqali insoniy munosabatlar, ularning 

---

85 
istiqboldagi rejalari, qarashlari va xususiy fikrlarini o‘rganish mumkin. Pedagogik 
suhbat oddiy suhbatdan farq qiladi. Ushbu metod orqali suhbatdoshning ichki 
olamini o‘rganish, uning dunyoqarashi, kelajakdagi rejalari bilan tanishish 
imkoniyati tug‘iladi. Ta'lim-tarbiya tizimi sifatini oshirishda, takomillashtirishda 
yoki yaratilgan ilmiy farazlarning qanchalik to'g'ri ekanligini aniqlash maqsadida 
suhbat uslubidan foydalaniladi. 
Suhbat metodi – ta'lim muassasasi o‘qituvchilari va tahsil oluvchilar 
jamoasi bilan ota-onalar va keng jamoatchilik bilan, yakka va guruhli tartibda ish 
olib borilganda qo‘llaniladi. Suhbat metodini tadbiq etishdan oldin reja tuziladi, 
uni amalga oshirish yo'llari belgilanadi, natijalar tahlil qilinadi va tegishli xulosaga 
kelinadi. Bu metod so‘rashning bir turi bo‘lgani holda tadqiqotchining jiddiy 
tayyorgarlik ko‘rishini talab etadi, chunki u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita 
aloqada bo‘lish vaqtida og‘zaki suhbat tarzida, suhbatdoshining javoblarini 
yozmasdan erkin muomala shaklida qo‘llaniladi. Suhbat metodidan farq qilib, 
intervyu olish metodi savollarni oldindan belgilangan izchillikda intervyu yo‘li 
bilan bayon qilishni nazarda tutadi. Bunda javoblar magnit tasmasiga yoki 
kassetalarga yozib olinadi. Hozirgi kunda ommaviy so‘rash nazariyasi va 
amaliyotida intervyu tashkil etishning bir necha usullari mavjud: 
- guruhlar bilan ishlash; 
- intensiv, rivojlantiruvchi; 
- sinash va boshqalar. 
Ijtimoiy fikrni o‘rganish (so‘rovnoma, intervyu, test) metodi – 
tadqiqotchining boshqa kishilardan pedagogik tajribaning biror tomoni yoki 
hodisalari haqida axborot olish jarayonidir. Bu metod orqali o‘rganilayotgan 
muammoning yechimini topish yo‘llari belgilanadi. So‘rash savollari mantiqiy 
izchillikda, nazokatli shaklda bo‘lgani maqsadga muvofiq. Quyilayotgan savollar 
aniq ifodalanishi, mavjud nuqson va salbiy oqibatlarning oldini olishga 
mo‘ljallangan bo‘lishi lozim. So‘ralgan savolga to‘liq javob olish bilan birga, qat'iy 
shaklda:«ha», 
«yo‘q» 
tarzida 
ham 
javob 
olinadi. 
So‘rashning 
modifikatsiyalashtirilgan shakli – intervyudir. Intervyudagi savollar oldindan 

---

86 
tayyorlanib, suhbatdoshiga uzatiladi. Olingan javoblar har doim ham pedagogik 
muammoni yaxlitligicha tahlil qilishga imkoniyat yaratmaydi, chunki intervyu 
javoblari keng jamoatchilik ichida tahlil qilinadi. Shu sababli suhbatdosh ayrim 
paytlari o‘z fikrini aniq, va ravshan, baralla aytishga iymanadi. 
Test metodi –ijtimoiy fikrni o‘rganish, kichik vaqt ichida biron muammoga 
javob topish, tahsil oluvchilarning bilim darajasi va fanlarni o‘zlashtirish darajasini 
o‘rganish uchun qo‘llaniladi. Test metodi qisqa vaqt ichida katta hajmdagi 
ma'lumotga ega bo‘lishga, ulkan auditoriya bilan ishlashga imkoniyat yaratadi. Test 
sinovlari orqali tahsil oluvchilarning bilimlari qisqa muddat ichida yoppasiga 
aniqlanadi va baholanadi. Masalan, XX asrning o‘rtalarida abiturient biron bir oliy 
o‘quv yurtiga kirishi uchun deyarli bir oy mobaynida bir necha fandan imtihon 
topshirar va ularning javoblarini kutish uchun ancha vaqt sarflardi. Baholar ko‘p 
hollarda sub'ektiv quyilar, imtihon qilinayotgan fanlar javoblari birin-ketin 
chiqarilar, natijada adabiyot shinavandasi birinchi imtihondan natijasi salbiy 
baholansa, keyingi imtihonga kirish huquqidan mahrum etilardi va shu bois
yoshlarning talaygina qismi o‘z sevgan kasbini egallay olmasdi. 
Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq yoshlarning bilimiga xolisona 
yondashish, ular iqtidorini yuzaga chiqarish maqsadida O‘zbekiston Respublikasida 
oliy ta'lim muassasalariga kirish uchun 1993 yildan e'tiboran abiturientlarning bilim 
darajasini baholash uchun bir kunda (1 avgust) va aynan bir xil vaqtda test sinovlari 
o‘tkaziladi. Test javoblari qisqa muddat ichida tahlil qilinib,ob'ektiv baholanadi. 
Test metodi orqali yoshlarning bilimi baholanishi ularning fanlarni o‘zlashtirganlik 
darajasini xolisona baholashga yordam beradi va iqtidorini yorqinroq ifodalashga 
zamin yaratadi. 
Test savollarining o'rni va ularning mazmunan rang-barang qilib 
tuzilishi, ko‘p variantda qo‘llanilishi tadqiq qilinayotganlarning mustaqil fikrlarini
o'stiradi, kelajakni real baholash qobiliyatini taraqqiy ettiradi.
Ilmiy tadqiqotlarda test, so'rovnomalar metodi takchi bo'lib hisoblanadi. 
So'rovnoma - anketa metodi qo'llanilganda yaratilgan ilmiy farazning yangiligini 
bilish, aniqlash, tadqiq qilinuvchilarning yakka yoki guruhli fikrlari, qarashlarini 

---

87 
o‘rganishga imkon yaratiladi; qanday kasblarga qiziqishlarini, kelajak orzu-
istaklarini bilish va tegishli xulosalar chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida 
o'tkaziladi.
Test, anketa savollarini ishlab chiqish murakkab ilmiy jarayondir. Pirovard 
natijada tadqiqot natijalarining ishonchliligi anketalar mazmuniga, berilayotgan 
savollar shakliga, to‘ldirilgan anketalar soniga bog‘liq bo‘ladi. Odatda test 
savollarining ma'lumotlarini kompyuterda matematik- statistika metodlari bilan 
ishlov berishga imkon beradigan qilib tuziladi.