Universiteti b. A. Bahritdinov s. A. Zokirova

tashkil  topgan  tog’lar  ko’p  bo’lib,  ularning  orasida  49  tasi  faoldir.  Ayni  damda 
Yaponiya  seysmik  hududda joylashib,  yil  davomida  1500 dan  ortiq  zilzila  qayd 
etiladi. Yapon daryolar qisqa blib, yil davomida sersuvdir. 0 ’rmonlar mamlakat 
hududining  60foizini  qoplagan.
Yaponiyada  foydali  qazilmalar  deyarli  yq.  Bu  boradagi  mamlakat 
ehtiyojlarining  asosiy  qismi  import  evaziga  qoplanadi.  Yaponiyada  oltingugurt, 
ohaktosh, toshko’mir, qo’rg’oshin va rux rudalari, neft qazib olinadi, biroq mazkur 
qazilmalar zaxirasi  yetarli  blmay,  qazib  olish  sharoitlari  ham  mushkuldir.
Aholisi.  Yaponiya  aholisining  98,5  foizi  yaponlardan  iborat  blib, 
mamlakatda  koreyslar  (0,5  foizi),  xitoylar  (0,4  foizi)  va  boshqa  millatlar  ham 
yashaydi.
Aholining  84  foizi  sintoizm  va  buddizmga  e’tiqod  qiladi.  Shaharlarda 
yashovchi aholi ulushi 79 foiz dir (2005 yil). Yirik shaharlari:  Osaka, Yokogama, 
Nagoya,  Kioto,  Kobe,  Kitakyusyu,  Sapporo.
Rasmiy tili-yapon  tili.
Davlattuzumi. Ma’muriyjihatdan Yaponiya 47 prefektura (Tokio bilan birga), 
ikki  shahar  prefekturasi  (Kioto  va  Osaka)  va  Xokkaydo  maxsus  ma^muriy 
viloyatidan  tashkil topgan.
Yaponiya konstitutsion monarxiya krinishidagi davlat tuzumiga ega. Davlat 
boshlig’i  imperator  boMishiga  qaramay,  uning  hukmronligi  nominal  ma’noga 
ega.  Qonun  chiqaruvchi  oliy  organ  -   parlament.  Ijro  etuvchi  hokimiyat  vazirlar 
mahkamasiga  tegishli.
Sanoati.  Yaponiya sanoati yuksak darajada taraqqiy etgan dunyoning eng 
oldi mamlakatlaridan biri hisoblanadi. Yalpi ichki mahsulot hajmi (ham umuman,

ham  aholi jon  boshiga  hisoblaganda),  ishlab  chiqarishning  texnologik  darajasi, 
mehnat  samaradorligi,  oltin-valyuta  zaxiralari  kabi  omillar  bo'yicha  kplab 
mamlakatlardan  oldin  turadi.  Ilmiy  sig’imi  yuqori  blgan  mahsulot  ishlab 
chiqarishda  AQShdan  keyin,  ilmiy  izlanish  va  tajriba  konstruktorlik  ishlariga 
sarflanadigan  mablag’  (2,5-3 foiz)  byicha esa  undan  awal turadi.
Qora metallurgiya sanoati so’nggi yillarda xalqaro raqobat tufayli tushkunlik 
davrini  boshidan  kechirayotgan  blsa-da,  jumladan,  2005  yilda  mamlakatdagi 
asosiy  metallurgiya  tarmoqlaridan  biri  hisoblangan  plat  eritish  sanoati  112 
mln.  t ga  teng  blgan  mahsulot  ishlab  chiqardi.
Mashinasozlik  yapon  sanoatining  yuragidir.  Mazkur  tarmoq  mahsulotlari 
qiymati  byicha Yaponiya AQShdan  keyingi o’rinda bo’lib,  biroq  mashinasozlik 
mahsulotlari  eksporti  bo’yicha  birinchi  rinda  turadi.  Yaponiyada 
mashinasozlikning  kemasozlik,  avtomobilsozlik,  stanoksozlik,  robototexnika 
mahsulotlarini  ishlab  chiqarish,  turli  xil  elektronika  mahsulotlarini  ishlab 
chiqarish  tarmoqlari  ayniqsa  rivojlangan.  Birgina  dasturiy  boshqaruv 
texnologiyalari  joriy  qilingan  sanoat  robotlaridan  foydalanuvchi  stanoksozlik 
tarmog’i  ishlab  chiqarilgan  mahsufotlar qiymati  byicha Yaponiyani  dunyodagi 
yetakchi  mamlakatga  aylantirgan.
Avtomobilsozlik  tarmog’i  mamlakatning  xalqaro  miqyosdagi  «yuzi»  blib, 
uning hissasiga yapon yalpi  ichki mahsulotining  1/10 qismi to’g’ri keladi.  Yapon 
avtosanoati  2005  yilda  10,5  mln.  avtomobil  ishlab  chiqardi.  Turli  avtomobillar 
eksporti (5 mln.) va yengil avtomobillar ishlab chiqarish hajmi (8,7 mln.) bo’yicha 
dunyoda  birinchilik  Yaponiyaga  tegishlidir.  Elektron  sanoat  mahsulotlari  hajmi 
byicha  bugungi  kunda  Yaponiya  AQShdan  keyin  turadi,  biroq  uning  eksport 
nuqtai  nazaridan AQShdan  o’zadi.  Jumladan,  90-yillarning  oxirida  mamlakatda
8 mln. dona shaxsiy kompyuter ishlab chiqarilgan blsa, bugungi kunda mazkur 
tarmoq  faoliyati  zga  davlatlarga  (masalan,  Xitoyga)  bevosita  yapon 
investitsiyalari  krinishida  kchirilmoqda.
Qishloq  xjaligi.  Yaponiya  yuqori  intensiv  agrar  tarmoqqa  ega.  U  yalpi 
ichki  mahsulotning  1,5  foizini  beradi.  Mamlakat  agrar tarmog’i  yuqori  darajada 
subsidiyalanib,  himoyalanib turilgani uchun agrar hosil  hajmi byicha Yaponiya 
dunyoda  peshqadam  mamiakatlardan  hisoblanadi.  Guruch  masalasida  z 
ehtiyojlarini qondira olgani bilan Yaponiya 60 foiz kaloriyali mahsulotlarni import 
qilishga  majbur.  Mamlakat  dunyodagi  eng  yirik  baliq  ovlash  sanoatiga  ega 
blgan  mamlakatlardan  biri  blib,  mazkur  sanoat  hissasiga  dunyo  byicha 
ovlangan  baliqning  15  foizi to’g’ri  keladi.
Transport.  Yaponiya  tog’li  hududlardan  hamda  orollardan  iborat  blgani 
uchun  temir  yo’l  izlari  mamlakatda  kam  rivojlangan  (uzunligi  23,5  ming.  km) 
blsa-da,  ylovchi tashish  hajmi va  yuqori tezlikda yuruvchi poezd yllarining 
shakllangani  masalasida  jahondagi  yetakchi  mamlakat  hisoblanadi.  Ichki 
qatnovlarda avtomobil transportiga ehtiyoj katta. Avtoyo’llarning umumiy uzunligi 
1183  ming  km  bo’lib,  dunyoda AQSh,  Hindiston,  Braziliya  va  Xitoydan  keyin 
beshinchi  rinda  turadi.  Yuk  tashish  va  avtopark  hajmi  byicha  Yaponiya 
avtomobil transporti faqatgina AQShdan ortda qoladi.  Yaponiya tashqi savdo va

kabotaj aloqalarining deyarli hammasi dengiz transporti orqali amalga oshiriladi. 
Kemalar soni  bo’yicha  (8,5 mln.) Yaponiya jahonda birinchi rinda turib,  asosiy 
portlari  qatoriga  Kobe,  Tiba,  Yokogama,  Kavasaki,  Osaka,  Tokio  va  boshqalar 
taalluqlidir.  Yapon  havo  transporti  ham  turli  ko’rsatkichlar  byicha  yetakchi 
0
’rinlami egallaydi.  Eng yirik xalqaro aeroport -  Xaneda (Tokio).
Tashqi iqtisodiy aloqalari. Tashqi savdo aylanmasi hajmi bo’yicha Yaponiya 
dunyoda  trtinchi  o’rinda  turadi.  Eksport  2006  yilda  615,8  mlrd.doll.ni  tashkil 
etgan  blsa,  import 534,5  mlrd.  dolLga teng  bo’ldi. Asosiy eksportmahsulotlari 
qatorida  transport  vositalari,  yarim  tkazgichlar,  elektrotexnika  mahsulotlari, 
kimyo  mahsulotlarini  atash  mumkin.  Xorijdan  olib  kiriladigan  mahsulotlar 
tarkibida  esa  mashina  va  jihozlar,  mineral  xom  ashyolar,  oziq-ovqat,  kimyo 
mahsulotlari,  tekstil  mahsulotlarining  ulushi  katta.
Yaponiyaning  asosiy tashqi  savdo  hamkorlari  safiga Xitoy, AQSh,  Janubiy 
Koreya,  Tayvan,  Saudiya  Arabistoni,  Gonkong,  Birlashgan  Arab  Amirliklari  va 
Avstraliyani  kiritish  mumkin.
XITOY XALQ RESPUBLIKASI
Xitoy Sharqiy Osiyodagi  davlat bo’lib,  hududi jihatidan  dunyodagi  eng yirik 
mamlakatlardan biri hisoblanadi (Rossiya va Kanadadan keyin 3-o’rin).  Maydoni 
9597 ming  km2 bo’lib,  quruqlikning 7 foiziga teng. Aholisi  1,32  mlrd.  kishi  bo’lib 
(2007  yil),  b.u  ko’rsatkich  bo’yicha  1-o’rinda  turadi  (dunyo  axolisining  22foizi). 
Quruqlikdagi  chegarasi  uzunligi 22117 kmni tashkil etib, o’n olti mamlakat bilan 
umumiy  chegaraga  ega.  Qirg’oq  bo’yi  hududi  uzunligi  14,5  ming  kmdir.  Xitoy 
poytaxti —  Pekin shahri.
Tabiiy  sharoiti  va  resurslari.  Xitoyning  janubi-g’arbiy  qismi  Tibet 
togliklaridan  iborat.  Tog’likning  yon-bag’irlarida  Himolay,  Qoraqorum,  Kun’lun 
kabi  dunyodagi  eng  yirik  tog’  tizimlari  joylashgan.  Eng  baland  cho’qqi  -  
Jomolungma  tog’i  bo’lib,  uning  balandligi  8848  mdir.  Mamlakatning  shimoli- 
g’arbi tekisliklardan,  sharqi  esa o’rta va  past tog’liklardan tashkil topgan,  daryo 
tizimi  zich  joylashgan  bo’lib,  ular  yil  bo’yi  sersuvdir.  0 ’rmonlar  mamlakat 
hududining  1/10  qismida  joylashgan.
Mamlakat  hududi  bo’ylab  yonilg’i  resurslari  va  rudali  foydali  qazilma 
boyliklarining  zaxirasi  katta  miqdorda  mavjud.  Toshko’mir,  temir va  marganets 
rudalari,  boksitlar va  rux,  qalay,  surma,  volfram  (dunyo zaxirasining  3/5 qismi), 
molibden,  simob,  noyob  metallar,  titan  rudalari,  osh  tuzi  va  boshqa  tuzlaming 
zaxirasi  byicha  Xitoy  yetakchi  mamlakatlar  safiga  kiradi.  Xitoyning  markaziy 
hududlari  foydali  qazilmalarga  boy.  Jumladan,  ularning  hissasiga  ko’mir 
zaxirasining 40 foizi, misning 52 foizi va oltingugurt kolchedanining 42 foizi to’g’ri 
keladi.  Neft va gazning  aniqlangan zaxiralari  (12-13 mlrd.  t)  bo’yicha mamlakat 
neft  eksport  qiluvchi  yetakchi  mamlakatlardangina  ortda.  Mutaxassislarning 
fikriga  qaraganda,  2008  yil  oxirigacha Xitoy oltin  qazib  olish  hajmi  byicha  bu 
sohada  1905  yildan  beri  peshqadam  bo’lgan  Janubiy Afrika  Respublikasidan 
zib  o’tib,  dunyo  birinchiligini  qo’lga  kiritadi.

Biroq  mamlakat  iqtisodiyotining  jadal  odimlab  borishi  natijasida  turli 
resurslarga  talab  oshib  bormoqda.  Chunonchi,  bugungi  kunda  misga  blgan 
talabning 40 foizi,  neftning  34 foizi,  kaliy tuzlarining esa 90 foizi  import evaziga 
koplanmoqda.  Defitsit  blayotgan  foydali  qazilmalar  safida,  eng  awalo,  neft, 
tabiiy gaz, mis va xromni aytish mumkin. Shuningdek, talabning haddan tashqari 
yuqoriligi  tufayli  volframning  ham  aniqlangan  zaxiralari  miqdori  tobora 
kamaymoqda.
Axolisi.  XXR  aholisining  91,9 foizi  xan  xitoylar  bo’lib,  qolganlar turli  etnik 
guruh vakillaridir. Diniy e’tiqodi byicha aholining orasida daoist, buddist, xristian 
(3-4 foizi)  va  musulmonlar (1-2 foizi)  bo’lib,  turli  ma’lumotlarga  ko’ra,  aholining 
aksariyati  ateistlardan  iborat.
Shaharlarda Xitoy aholisining 43 foizi istiqomat qiladi. Yirik shaharlari safiga 
Shanxay, Tyantszin, Uxan, Dalyan, Shenyan, Chunsi, Xarbin, Guanchjou va Nankin 
kabilarni  kiritish  mumkin.
Davlat tili-xitoy tili.
Davlattuzumi. Ma’muriyjihatdan Xitoy 23 provinsiya (Tayvan bilan birga), 5 
avtonom  tuman,  4  markazga  bo’ysunuvchi  shahar  (Pekin,  Tyanszin,  Shanxay, 
Chunsin)  va  2  maxsus  ma’muriy tumanga  (Gonkong  va  Makao)  blinadi.
Xitoy  -   sotsialistik  xalq  respublikasi  bo’lib,  hokimiyatning  oliy  organi  va 
qonun chiqaruvchi  hokimiyat Umumxitoy xalq vakillarining  majlisidir (UXVM).  U 
2972 deputatdan  iborat bo’lib,  ular har besh yilda saylanadi.  UXVM Xitoy raisini 
(prezident) va  UXVM  Doimiy qo’mitasi  vakillarini  saylaydi.  Oliy  ijro  hokimiyati -  
Davlat kengashi.  Mamlakat yetakchi siyosiy firqasi Xitoy Kommunistik firqasidir.
Sanoati. Xitoy kp tarmoqii sanoatga ega. Ularning qatorida tekstil, kmir, 
qora  metallurgiya  sanoatlari  an'anaviy  tarmoqlar  hisoblanib,  elektronika, 
aviatsiya,  kosmik,  kimyo,  neftni  qayta  ishlash  va  qazib  olish  sanoatlari  Xitoy 
uchun  nisbatan  yangi  tarmoqlardir.
Xitoy  yoqilg’i-energetika  sanoatining  asosini  kmir  sanoati  tashkil 
etadi.  Mamlakatda  iste’mol  qilinayotgan  elektroenergiyaning  75,6  foizi  aynan 
ko’mir  hissasiga  to’g’ri  keladi  (2004  yil).  2005  yilda  dunyo  bo ylab  qazib 
olingan  ko’mirning  37  foizi  Xitoy  ulushini  tashkil  etdi.  Neft  sanoati  energiya 
iste’molida  ko‘mirdan  keyin  ikkinchi  o’rinda  (13,5  foiz),  gidroelektroenergiya 
esa uchinchi rinda (7,9 foiz) turadi.
Qora va rangli  metallurgiya  sanoati Xitoy  iqtisodiy taraqqiyotining tayanch 
bo’g’inlaridan  hisoblanadi.  Talabning  yuqoriligi  tufayli  mamlakatda  qora 
metallurgiya sanoati rivojlanmoqda. Natijada, ko'mir, temirrudasi, cho’yan, plat, 
volfram,  rux,  alyuminiy,  ishlab  chiqarish  byicha Xitoy dunyoda  birinchi  rinni, 
qoYg^oshin,  qalay,  molibden  qazib  olish  hajmi  bo’yicha  esa  ikkinchi  o’rinni 
egallaydi.
Mashinasozlik sanoati mamlakat sanoatining eng jadal rivojlangan tarmog’i 
hisoblanadi.  Ayniqsa,  stanoksozlik,  transport  mashinasozligi,  avtomobilsozlik, 
elektrotexnika, asbobsozlik sohalari snggi n yillikda rivoj topdi. Mashinasozlik 
sanoati boshqa  tarmoqlarning  rivojlanishiga,  ularning  moddiy-texnik bazasining 
yangilanishiga katta ulush qshdi.  Natijada, Xitoy hissasiga jahon traktorlari va

konteynerlarining  83foizi,  fotoapparatlarning  50  foizi,  rangli  televizorlarning  45 
foizi,  uyali  aloqa  vositalari va  kompyuterlarning 40 foizi,  konditsionerlaming  30 
foizi,  kir  yuvish  mashinalarining  25  foizi,  muzlatgichlarning  esa  20  foizi  to’g’ri 
keladi  (2004 yil).
Tekstil  sanoati  mahsulotlari  hajmi  bo’yicha  Xitoy  dunyoda  yetakchi  rinni 
egallaydi.
So nggi  yillarda  Xitoyda  ilmiy  sig’imi  yuqori  bo’lgan  mahsulotlar  ishlab 
chiqarishga bo’lgan ixtisoslashuv kuchaymoqda. Jumladan, aviakosmik, tibbiyot, 
kimyoviy  va  informatsion  texnologiyalar  sohasida  ham  kplab  yutuqlarga 
erishilmoqda.
Qishloq  xo’jaligi.  Xitoy  yalpi  ichki  mahsulotining  12  foizi  agrar  tarmoq 
hissasiga  to’g’ri  keladi.  Tarmoqning  etakchi  sohasi  simlikchilik  blib,  unda 
donchilik asosiy ynalish hisoblanadi. Guruch va bug'doy asosiy agrar donchiligi 
mahsulotlaridir.  Xitoy  dunyoda  kartoshka,  araxis,  mevalar,  sabzavotlar,  gsht, 
tuxum,  baliq  va  dengiz  mahsulotlari,  donchilik  mahsulotlari  hamda  paxta 
yetishtirish bo’yicha birinchi, jxori, choy yetishtirish bo’yicha esa ikkinchi o’rinni 
egallaydi.  Mamlakatda  texnikaviy  mahsulotlardan  qandlavlagi,  shakarqamish, 
choy va tamaki yetishtiriladi.
Chorvachilik  sohasida  chchqachilik  markaziy  ahamiyatga  ega  blib, 
chchqalar soni  byicha Xitoy dunyoda etakchilik qiladi.
Transport. Xitoy temir yllarining umumiy uzunligi 75,4 ming. kmni tashkil 
etib,  bu ko’rsatkich bo’yicha u jahonda uchinchi o’rinda turadi. Temir yo’llarining 
chorak  qismi  elektrlashtirilgan.  Bugungi  kunda  mamlakat  byicha  kmirning 
75  foizi,  rudaning  66  foizi,  po’lat  prokatining  62  foizi,  don  mahsulotlarining  56 
foizi  aynan  temir yl transporti  yordamida tashiladi.
Avtomobil  yo’llari  uzunligi  byicha  ham  Xitoy  uchinchi  o’rinni  egallab,  u 
1870  mln.  km  ga teng.
Mamlakat  suv  yoMlarining  uzunligi  esa  124  ming.  km  bo'lib,  u  dunyoda 
birinchi  rinda  turadi.  Asosiy  portlari:  Dalyan,  Guanchjou,  Ninbo,  Sindao, 
Sinxuandao, Shanxay,  Shenchjen, Tyantszin.
Mamlakatda quvur yo'li  ham  rivoj topgan  bo’lib,  tabiiy gazga moljallangan 
quvurlar  22,7  ming  km,  neftga  mljallanganlari  esa  15,3  ming  kmni  tashkil 
etadi.
Xitoy  havo  yllari  kundan-kunga  rivojlanib  bormoqda.  Bugungi  kunda 
mamlakatda 467 ta aeroport mavjud.  Ichki yo’nalishlarda 700 dan ortiq, xalqaro 
ynalishlarda  esa  90  dan  ortiq  avialiniyalar faoliyat  krsatmoqda.  2004  yilda 
aviaylovchilar soni  50  mln.  kishini tashkil  etdi.
Tashqi  iqtisodiy  aloqalari.  Tashqi  savdo  aylanmasi  hajmi  bo’yicha Xitoy 
dunyoda eng yirik  uchlikka  kiradi.  Eksport  hajmi bo’yicha 2007 yilda  mamlakat 
AQShdan  o’zib,  jahon  sahnida  Germaniyadan  keyin  2-o’rinni  egalladi  (1218 
mlrd.  doll.).  Eksport  tarkibida  mashina  va  uskunalar,  kompyuterlar, 
plastmassalar,  optik va tibbiy jihozlar,  temir,  po’lat,  ro’zg’or buyumlari va tekstil 
mahsulotlari  asosiy  o’rinni  egallaydi.  Xitoyda  import  hajmi  2007  yilda  955,8 
mlrd.doll.ga etib, bu borada u uchinchi pog’onani egalladi. Xitoy asosan mashina

va uskunalar, neft va yonilg’i mahsulotlari,  plastmassalar, optik va tibbiy jihozlar, 
kimyo  mahsulotlari,  temir va  po’lat  import qiladi.
Xitoyning  asosiy  tashqi  savdo  hamkorlari  AQSh,  Yaponiya,  Gonkong, 
Janubiy Koreya, Tayvan va Germaniya hisoblanadi.
QOZOG1STON
Qozog’iston Markaziy Osiyoning shimolidajoylashgan mamlakatdir. Maydoni 
byicha  MDHda  Rossiyadan  keyin  ikkinchi  rinda  bo’lib,  u  2717  ming  km2ni 
tashkil etadi. Aholisi  15,3 mln. kishidan (2007 yil) iborat. Quruqlikdagi chegarasi 
uzunligi  12  ming  km  bo’lib,  Xitoy,  Qirg’iziston,  Rossiya,  Turkmaniston  va 
0 ’zbekiston bilan umumiy chegaraga ega. Qozog’iston poytaxti —  Ostona shahri.
Tabiiy  sharoiti  va  resurslari.  Mamlakat  hududining  asosiy  qismi 
tekisliklardan  iborat.  Qozog’istonda  daryolar  kam  bo’lib,  ularning  eng  yiriklari 
Irtish, Sirdaryo, Ural va llidir. Mamlakatda 48 mingdan ortiq ko’l mavjud. Ularning 
sirasidan  Balxash,  Zaysan  va  Olaklni  misol  keltirish  mumkin.  0 ’rmonlar 
mamlakat  hududining  atigi  5  foizida  tarqalgan  blib,  ular tog'li  mintaqalarda 
joylashgan.
Qozog'iston  hududida  90  dan  ortiq  foydali  qazilma  turlari  topilgan.  MDH 
mamlakatlari  ichida xromitlar,  mis,  qo’rg’oshin,  rux,  kumush,  volfram,  fosforitlar 
zaxirasi  bo’yicha  birinchi,  molibden,  kadmiy  va  asbest  zaxiralari  byicha  esa 
ikkinchi  pog’onani  egallaydi.  Uran zaxiralari  hajmi jihatidan  mamlakat dunyoda 
Avstraliyadan keyin ikkinchi 
0
’rinda turadi. Qozog’iston temir rudasi, marganets, 
nikel,  oltin,  neft  va  tabiiy  gazning  yirik  zaxiralariga  ega.  Neft  va  gaz  konlari 
mamlakatning  g’arbiy  qismidagi  Mang’ishloq  yarimorolida  joylashgan. 
Toshkmir  Karaganda  va  Ekibastuz  havzalaridan,  temir  rudasi  esa  Kustanay 
viloyatining  Sokolov-Sarbay  va  Lisakov  konlaridan  qazib  olinadi.  Ruda 
krinishidagi foydali qazilmalaming asosiy qismi Sharqiy Qozog’iston viloyatining 
Rudali  Oltoy  deb  nomlangan  hududida  joylashgan.  Alyuminiy  xom  ashyosi 
Turg’ay viloyati  konlarida,  xromitlar Aktuba  viloyatida,  fosforitlar esa  mamlakat 
janubidag-i  Jambul  viloyati  yonbag’irlarida  tplangan.
Aholisi.  Qozog’iston  aholi  klami  bo’yicha MDHda to'rtinchi  rinda turadi. 
Aholining 
53,4
foizi - qozoq, 
30 
foizi: -  rus, 
3,7 
foizi -  ukrain, 
2,5 
foizi -  o’zbek, 
2,4 
foizi -  nemis,  1
,7 
foizi -  tatar,  1
,4 
foizi -  uyg’ur (1999 yil).
Diniy  e’tiqodiga  kra  aholining  47  foizi  musulmon,  44  foizi  rus  ortodoksi 
vakillari,  2 foizi  protestantlardan  iborat.
Rasmiy tili -  qozoq va rus tillari.
Davlat tuzumi.  Ma’muriy jihatdan  Qozog’iston  Respublikasi  14 viloyat  va 
uch  shaharga  bo’linadi.  Mustaqillik  kuni —  1991  yil  16  dekabr.
Qonun chiqaruvchi oliy organ ikki palatali Majlis blib, saylov har trt yilda 
0
’tkaziladi.  Davlat boshlig’i  -  prezident.  U  har yetti  yilda  saylanadi.  Ijro  etuvchi 
hokimiyat  bosh  vazir tomonidan  amalga  oshiriladi.
Sanoati.  -  Qozog’iston  sanoatining  yetakchi  tarmoqlari  -   qora va  rangli 
metallurgiya, ko’mir, neft, mashinasozlik, kimyo, yengil va oziq-ovqat sanoatlari.

Qora metallurgiya Karaganda havzaslning kokslangan kmirlaridan, Kustanay 
va Jezkazgan viloyatlarining temir rudalaridan foydalanadi. Rangli metallurgiya 
Balxash  va  Jezkazgan  mis  tog’-metallurgiya  kombinati  bilan  ifodalanadi. 
Pavlodar alyuminiy zavodida glinozyom ishlab chiqarilib, u Rossiya va Tojikiston 
respublikalariga  metall  alyuminiy  olish  uchun  yuboriladi.  Og’ir  sanoat 
mashinasozligi  Karaganda,  Ust-Kamenogorsh  (temir-press  va  tog’-kon 
dastgohlari  ishlab  chiqaradi)  va  Kentaudagi  (ekskavatorlar  ishlab  chiqaradi) 
korxonalar  bilan  ifodalanadi.  Pavlodarda  traktorlar,  Ostanoda  esa  turli  xil 
qishloq xjaligi texnikasi  ishlab chiqariladi,  Kimyo sanoati korxonalari  mineral 
g’itlar  (Aktyubinsk,  Jambul),  sintetik  kauchuk  (Temirtau),  plastmassalar 
(Aktau),  kimyo  tolalari  (Kustanay)  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgan.  Neftni 
qayta  ishlash  korxonalari  Pavlodar  va  Gurevda  joylashgan.  Yengil  sanoat 
tarmoqlaridan ko’nchilik, poyafeal, junni qayta ishlash, shoyichilik va ip-gazlama 
ishlab  chiqarish  rivojlangan.  Oziq-ovqat  sanoati  go’sht  va  yog’-moy  yirik 
kombinatlari,  shakar,  konserva ishlab  chiqarish  korxonalari  bilan  ifodalangan. 
Qozog’iston  elektroenergetika  tarmog’i  mahalliy  kmir,  neft  va 
gidroresurslarga  asoslanadi.
Qishloq  xo’jaligi  Mamlakat  agrar  sohasi  donchilik  va  gsht-teri 
chorvachiligiga moslashgan. Qishloq xjaligi mahsulotlarining 70 foizi donchilik 
mahsulotlaridan  iborat  blib,  ularning  asosiy  qismi  shimoliy  hududlarda 
yetishtiriladi.  Bug’doy -  asosiy  agrar mahsulot.  Sirdaryo  bylarida  esa  guruch 
yetishtirish  ylga  qyilgan.  Texnikaviy  ekinlardan  kungaboqar,  paxta  va 
shakarqamish  yetishtiriladi.  Janubiy  Qozog’iston  uzumchilik,  bog’dorchilik, 
polizchilik ekinlarini ekishga ixtisoslashgan. Shimoliy Qozog’istonda esa go’sht- 
sut mahsulotlari sanoati rivojlangan blib, mamlakatning markaziy sarhadlarida 
dag’al junli  qychilik,  uyurdagi  yilqichilik  rivoj topgan.
Transport.  Qozog’iston temir yllari  uzunligi  13,7  ming  kmni  tashkil  etib, 
ularning  1/3  qismi  elektrlashtirilgan.
Mamlakat  avtomobil  yo’llari  uzunligi  90  ming  kmdan  ortiq.  Avtomobil 
transporti  nafaqat ichki yuk tashishda,  balki xalqaro marshrutlarda  ham  muhim 
ahamiyatga  ega.
Ichki  suv  yllarining  uzunligi  4  ming  km  bo’lib,  ularning  80  foizi  Irtish 
daryosiga  tg’ri  keladi.
Havo va  quvur transportining  ham  mamlakat  iqtisodiyotidagi