Urazimbetova sh o‘quvchilarni aruz she’riy tizimidagi
musammani axrabi maqbuzi makfufi ajabb
Download 279.75 Kb. Pdf ko'rish
|
quvchilarni aruz sheriy tizimidagi asarlarni ifodali qishga rgatish
|
musammani axrabi maqbuzi makfufi ajabb vaznidadir. Ruknlari va
paradigmasi quyidagichadir:
- - V / V - V - / V - - V / V - 3-misrasi esa ikkinchi xil – hazaji musammani axrabi maqbuzi solimi abtarda bitilgandir. Ushbu misra ruknlar tartibi tubandagi ko‘rinishga ega:
Mafuvlu / mafoilun / mafoiylun / fa
- - V / V - V - / V - - - / -
Binobarin ruboiy ikki xil o‘qiladi:
G‘ur-bat-da / g‘a-ri-b sho / d mon bo‘l-ma / s+e-mish,
El an-ga / sha-fi-qu meh / ri-bon bo‘l-ma / s+e-mish,
Ol-tun qa / fa-s+ich-ra gar / qi-zil gul but / sa,
Bul-bul-g‘a / ti-kan-dek o / sh-yon bo‘l-ma /s+e-mish. Yuqoridagilardan ko‘rinadiki, ruboiydagi g‘arib so‘zining ikkinchi bo‘g‘ini, shodmon, oshyon so‘zlarining birinchi bo‘g‘inlari tarkibidagi unlilar cho‘zib, ta’kidlangan, “+” ishorasi bilan belgilangan o‘rinlardagi undoshlar esa qo‘shib talaffuz qilinishi kerak.
“Jondin seni ko‘p sevarmen ey, umri aziz” misrasi bilan boshlanuvchi ruboiy ham xuddi shu tarzdagi vazn xususiyatlariga egadir. Yani unda ham o‘lchov o‘zgaradi, binobarin o‘qilishda ohang boshqacha bo‘ladi:
- - V / V - V - / V - - V / V ~ Son-din se / ni ko‘p se-var / me-n+ey, um-ri / a-ziz, - - V / V - V - / V - - V / V ~
Har ne-ni / ki sev-ma-k+on / di-n+or-tiq bo‘l /mas, - - V / V - V - / V - - - / -
- - V / V - V - / V - - V / V ~ 50
Ko‘rinadiki, ushbu ruboiy vazni avvalgiga juda o‘xshash-u, lekin xuddi o‘ziday emas. 1-, 2- va 4-misralar faal bilan emas, faul bilan tugamoqda. Demak, ushbu misralar hazaji musammani maqbuzi makfufi axramda bitilgandir. Shuning uchun ham radif – “aziz” so‘zining ikkinchi bo‘g‘inidagi «i» unlisi cho‘zilib talaffuz etiladi. Shuningdek, sevarmen so‘zini har uch misrada, uchinchi misradagi sevmak so‘zini o‘zidan keyingi kelgan bo‘g‘inga qo‘shib talaffuz qilish talab qilinadi.
Mana shu xil tushuntirish, aniqrog‘i avvalgi sinflardagi va “Adabiyot qoidalari” darslar orqali birmuncha tanish bo‘lgan ma’lumotlarni eslab, yangi materialni vazn nuqtai nazaridan tahlilga tortish har bitta aruzga tegishli asarni o‘rganganda o‘qituvchi tomonidan qilinishi lozim bo‘lgan harakatdir. Ushbu xil ma’lumotlarni o‘qituvchi hamma vaqt ham ma’ruza orqali o‘quvchilarga yetkazishi shart emas, u maqsad yo‘lida suhbat yoki boshqa xil zamonaviy usullardan foydalanishi mumkin.
Shuni alohida takidlash kerakki, aruz tizimiga oid nazariy bilimlarni o‘rgatishmi yoki amaliy xarakterdagi darslar jarayonida aruziy qoidalarni eslab, olingan bilimlarni mustahkamlashmi, umuman aruzga doxil darslarda u yoki bu xil ko‘rsatmali qurollardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Negaki, o‘quvchilarga yetkaziladigan barcha ma’lumotlar dars jarayonida sinf taxtasiga yoziladigan bo‘lsa, vaqt byudjeti masalasida chigallik yuzaga kelishi mumkin. Bir so’z bilan aytganda, adabiyot o’qituvchisi doimo ko‘rgazmali vositalardan o‘rinli va maqsadga muvofiq foydalanishi lozim.
|
