Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Ўртаёшдагибаскетболчиларбиланишлашуслубиятлари
13-14 ёшликлар. Асосийвазифа – болаларниспортфаолиятигажалбетиш. Бўлажакмоҳирспортчинитайёрлашнингбудаврижудамуҳимдаврҳисобланади. Чункибуёшдакичикбаскетболчиларнингёш – жинсхусусиятларивауларнингривожланишиўқувчилардаҳаракатмалакавакўникмаларинишакллантириш. Улардақобилиятвамайлларнинамоёнетишбўйичааниқмақсадникўзлаганҳолдаишолибборишучунғояткаттаимкониятяратибберади.
Тайёргарликвазифалари:
А) спорттехникасини, илгариўрганилганмашқларнимустаҳкамлашвакенгайтиришҳамдазамонавийтехниканиегаллаш;

Б) гуруҳбўлибвабутунжамоабиланўйнагандаўзарокелишибҳаракатқилишқоидалариниегаллаш, муайянтактиктизимларвауларнингмураккабҳаракатлариданфойдаланишвақтидақўлланилганўзароҳаракатларгаушбуқоидаларнитатбиқетиш.

Д) умумийжисмонийтайёргарликниянадатакомиллаштириббориш, аниқўйинфаолиятидафойдаланиладиганмахсуссифатвақобилиятлариниривожлантиришучунмашқларҳажминиастасекиношириббориш;
Е) жамоадаеҳтимолтутилганўйинфункцияларинибелгилаболишучуняккамайлларвақобилиятларинианиқлаш.
Ўртаёш – бужинсиййетилишдавридир. Будаврдаёшларгавдасибўйигатезўсади, мушактизимларикатталашади, асабтизимижадалравишдаривожланади. Будавршунисибиланқимматлики, боланингорганизмижисмониймашқларнингтарбиявийтаъсиригавасоғломлаштирувчитаъсиригакўпроқдаражадаберилувчанбўлади. Организмнингривожланишибарчаболалардатўлқинсимонтарздаривожланадиҳамдабирҳилдакечмайди. Ўсишсуръатлариниҳиятдаяккаҳолдабўлади, буесапедагогикишларолибборишучунжудамуҳимдир.
Билимсавиясикенгайибборганисариянги-янгиҳиссиётларвужудгакелади. Бошмияпўстлоғидақўзғалувчанликҳамдаасабтизимиумумийташқитаъсирчанликортибборишипсихикадаиникосетади. Убеқарорбўлибқолади. Буёшдагийигит-қизлар, кўпинча, ўжар, салнарсагаҳамхафабўладиган, ҳадданташқаритаъсирчанбўлибқоладилар. Уларбирозчўзиладиганзўриқишларни, узоқдавометадиганмусобақаларниёмонкўрадиган, машғулотларданқаттиқизтиробчекадиган, машғулотюкламаларинингжадаллигиникўтараолмайдиган, машқлардагибирхилликданзерикадиганбўлибқоладилар. Ўзкучигаҳадданташқариортиқчабаҳоберишҳоллариҳамтез-тезучрабтуради.
Буйилларичидаҳаракатбиланбоғлиқҳархилфунксияларнингривожланиши, айниқса, юксакдаражагакўтарилади. Буёшдагийигит-қизларўтаегилувчанлик, букилувчанликбажарадилар. Янгимураккабҳаракатмувофиқлигини, каттатезлик, аниқлик, ривожланганмушакҳисси, яхшимўлжалолабилишваяхшихотираталабқилинадиганмураккабҳаракатларниўрганиболишгақодирбўладилар.
Айнивақтдаумумийжисмонийтайёргарликнитакомиллаштиришустидаолибориладиганишлардавометтирилади. Астасекинмахсусжисмонийсифатларнива, айниқса, тезлик-кучсифатларинитакомиллаштиришбўйичабажариладиганмашқлартоборакўпроқаҳамияткасбетабошлайди.
Спорттехникасиустидаишолиббораётганвақтдаанчаусулларданфойдаланилади. Техникаустидаишлагандауқўлланаётганшароитнимураккаблаштиришгаалоҳидаеътиборберилишикерак. Рақиббиланмашққилиббир-биригақаршиқилинаётганҳаракатларкучайиббораётганшароитдаўзаро, таъсиркўрсатиббажариладиганмажмуатавсифдагимашқларкаттагинаҳажминиташкилетади. Машғулотишидатехниканитакомиллаштиришважисмонийсифатларниўстиришгақаратилганмашқларнибир-биригақўшиббажаришкерак.
Тўпташлаштехникасиниустидаишолибборилаётганвақтдаасосийеътибораниқликниривожлантиришгақаратилади. Болаларнитўпташлашга, униқўлдантегишлитезликасосидачиқаришмаҳоратигаватўпнинишонгатеккизишгаўргатилади. Тўптезлигиунитегишлийўналишдаучибборишибиланқўшибамалгаоширилишикерак.
Будаврдатактиктафаккурвахулқатвормалакалариниҳамдамаҳоратинишакллантиришбўйичабажариладиганишларкаттаўринтутади. Бундаишнииккиваучўйинчиўзарокелишибҳаракатқилишйўллари, ўйинўтказишнингасосийтизимлариўрнатилади.
Ўйингатайёргарликишлари, асосан, жамоанишакллантиришга, ўйиннингўйинкўрсатаолишқобилиятиниоширишгақаратилади. Бундаҳарбирўйинчиўзўрнинивавазифаларинияхшибилиболишикерак. Лекинбубиланбирга, ҳарбирйигитвақизтурлижойлардаўйнайолишгаўрганишизарур. Букелажакдаспортсоҳасидаихтисослашишучун, тактикбилимдоирасиниҳамдатактикхулқ-атворкўникмалариникенгайтирибборишучунспортчинингяккақобилиятларинитўлароқочилишигаёрдамберади.
Тренировкамашғулотларигакўпроқиккиҳилюкламақўлланилади: яънинисбатанузоқдавометадиганюкламаларҳамдамўтадилжадалликбиланўтадиганюкламалар, машқларўртасидагиоралиқлардадамолишгаимконберадиганюкламалар.
15 – 18 ёшдагибаскетболчиларнитайёрлашниўзигахосхусусиятлари.
15-18 ёшлилар. Буёшдагибаскетболчиларнитайёрлашдатехника, тактикаваўйинмаҳоратинитўхтовсизтакомиллаштиришгаинтилишкерак. Буниқўлланилаётганусулларникўпайтириш, уларнингбажарилишсифатинияхшилаш, ўзарорақобатникучайтиришгабўлганталабларниюксалтиришҳисобигаамалгаоширишмумкин. Ушбудаврдааниқмасалаларҳалетилади:
А) жисмонийтайёргарликвоситалариникенгқўллашвабаскетболчиучунзарурбўлганмахсусжисмонийсифатларнитакомиллаштиришҳисобигаспортчиларнингҳаракатлитайёргарлигиникўпайтириш;
Б) янгитехниканиегаллаш, турлиусулларниеркинравишдааралашқўллаш, спортчинингяккахусусиятларигатехниканимослаштириш, муайянтактикмасалаларигатехниканибўйсундиришҳисобигатехниканитакомиллаштириш;
Д) ўйинфункцияларинимустаҳкамлашвамуайянвазифалариниенгяхшибажарилишинитаъминловчикўникмалариниҳартомонламатакомиллаштириш;
Ф) турлимиқёсдагимусобақалардамунтазамиштирокетишйўлибиланўйинтажрибасиниегаллаш;
Г) техниканингсамарадорлигиниюксалтиришватактикўзаротаъсирияхшилаш.
15-18 ёшдабиринчинавбатдақизлардажинсиййетилишдавритугайди. Бужараёнрўйберишинингяккасуръатларишунгаолибкеладики, паспортдакўрастилганёшорганизмнингамалдагиимкониятларибиланмоскелмайди.
Жисмонийривожланишнингбирқаторкўрсаткичларибўйичайигитларқизларданолдинданборади. Масалан, 17 ёшданйигитларбўйигакўрақизларданўртаҳисобда 10 смгабаландбўлади, вазникўра – 5 кгга, ўпканингҳаётийсиғимигакўра 1000 кубгакўпроқбўлади. Қизларнинггавдасибўйигаўсибборади, умумийоғирликмарказипастроқдажойлашади. Белинингяссилигиортибборади. Кўпроқёғтўпланаборади.
Йигитвақизлардафеъл-атвориҳамўзгаради. Асабфаолиятинингтипологикхусусиятлариянадааниқроқнамаёнбўлади. Буёшдагийигитвақизларҳардоимҳамўзиниқўлгаолабилмайди. Шубиланбирга, будаврдаиродамустаҳкамланади, мусобақаларвағалабагаинтилиш, ёрқиннамоёнбўлади.
Баскетболчиларнижисмонийтайёргарлигидажисмонийтайёргарликкайўналтирилганмашқларбиланбирқатормахсуссифатларниривожлантиришгақаратилганмашқларнингҳиссаситобораортибборамоқда. Епчиллик, тезкорликустидагиишлардавометмоқда. Кучвачидамлиликниривожлантиришгаалоҳидаеътиборқаратилмоқда. Бунгаеришишнингйўлларинитанлашдатезлик-кучтавсифларидагимашқларгакаттароқўринберилади. Чидамлиликоширишгақаратилганмашқларуйинфаолиятигаўхшаштавсифгаегабўлибқолади. Бундаймашқларнингжадаллигижудатезортибборади, лекинуларқисқамуддатлибўладивакучнитанлаболишучунйетарлибўлгандамолишдақиқаларигаегабўлади. Шумақсаддатехникватактикҳаракатлардабарчамашқларниқўллашмумкин, лекинуларниимконбўлганенгкаттатезликда, жойдан-жойгатезкўчишваакстаъсирларшароитидабажаришкерак.
Техниканитакомиллаштиришучунжудакўпвоситавауслубларишлатида, хусусан:
А) усулваусуллармажмуасиниайнанбирхилшароитлардакўпмаротабатакрорлаббажариш;
Б) ҳарбирмашқданкейиндамолишоралиқларибўлганўзгарибтурадиганшароитларда (бундаҳолатёкишароитнинголдинданусуллармажмуасинибажариш);
Д) ўшанингўзи, лекиншароиткескинўзгарибтуради;
Е) кўпайибборувчиқаршиҳаракатларшароитидаусулларбажариш.
Тактиктайёргарликкичикгуруҳлардаумуман, бутунжамоадаўзарокелишиббажариладиганбарчатактикҳаракатларниегаллаболишгаасосланган. Умумийўйинрежасизаминидатактикташаббусниривожлантиришгаасосийеътибориқаратилади. Шерикларварақибларҳаракатинитаҳлилқилишжудамуҳимдир.
Ўқув-машғулотишларидажамоадагифункцияларбуйичаҳарбирспортчималакасинияккатарздатакомиллаштиришгаҳамдабўғинларважамоларнингўзарокелишибҳаракатқилишигакаттаеътиборберилади.
Машғулотларгаажратиладиганвақтҳафтасига 12-14 соатгақадароширибборилади. Гуруҳдагикишиларсони 12-15 кишиданошмаслигикерак. Жамоабўлиббажариладиганмашқларгаҳам, яккамашқларгаҳамсамаралирежалартузишданиборатишшаклиқўлланилади. Мусобақаларсалмоғианчакатта: бирйилмобайнидакамида 30-40 мусобақаўтказилади.
Юксакспортмаҳоратигаеришивазифасиниҳалқилишгақаратилганвоситаларвауслубларнинганчакаттабўлишигақарамасдан, буйердапедагогикйўналишгариояетилишишарт.