Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Гуруҳҳаракатлари.Яхшиҳимояфақатгуруҳдагибаскетболчиларнингҳаммасикелишибҳаракатқилганларидагинаамалгаошишимумкин. Буиккиёкиучҳимоячиданбиронтасиқийинвазиятгатушибқолганда, унгаёрдамберишгақаратилганўзароҳаракатлардир. Асосийгуруҳлиҳаракатларҳимоячиларҳужумчилардансонжиҳатданкамёкиулартенгбўлганпайтлардабажарилади. Сонжиҳатдантенгбўлгандабажариладиганҳаракатларгаўйинчиалмашиш, сирғанибўтиш, шитданқайтгантўпниегаллашниташкилқилишвагуруҳбўлибтўпнитортиболишларкиради.
Ўйинчиалмашишдебҳимоячиларнингтаъқибқилаётганҳужумчиларниалмашишларигаайтилади. Буҳимоячиларнингбирортасиўзигаберкитилганҳужумчинитўсибтураолмаганёкиунишитгаўтказибюбориганидақўлланилади.
Сирғанибўтиш – ўйинчиалмашишмақсадгамувофиқбўлмаганпайтлардақўлланилади. Чункиўйинчиалмашганҳимоячиноқулайшароитгатушибқолишимумкин. Сирғанибўтишкўпинчақарама-қаршивакесишганчизиқбўйлаббажариладиганҳаракатлардаҳамдаҳужумчилартўсиққўйишгаҳаракатқилганпайтлардақўлланилади.
Страховкақилишбиттаёкибирнечтабаскетболчинингўзжамоашеригигарақибнитаъқибқилишучунёрдамберадиганҳаракатларидир. Марказийҳужумчинитаъқибқилишнистраховкақилишенгкўпқўлланилади. Буниўртаваузоқмасофалардантўпнисаватгааниқотаолмайдиганҳужумчинитаъқибқилаётганбаскетболчиамалгаоширишимумкин.
Шитданқайтгантўпниегаллашучунўзароҳаракатларҳужумчиларнитўпсапчишиеҳтимолибўлганжойларигаўтказмасликмақсадидаташкилқилинади. Бунингучунҳимоячилармайдондаучбурчакшаклидажойлашадилар. Учбурчакнингасосинишчитнингўнгвачаптомониданжойлашганиккиҳимоячи, унингучинижаримамайдончасигакирибкелганучинчиҳимоячиташкилқилади.
Гуруҳбўлибтўпниолибқўйишҳимоячиларнингқанчаликфаолеканликлариникўрсатадиганҳаракатдир. Бужамоабаскетболчилардандадилллик, усталиквачаққонликбиланҳаракатқилишниталабқилади. Бундавазиятларқарама-қаршивакесишганчизиқларбўйлаббажариладиганҳаракатлардавазоналиҳимоятизимиқўлланилгандаяратилади.
Рақибларсонжиҳатдант е нгбўлмаганпайтлардабирҳимоячииккиёкиучҳужумчигаиккиҳимоячиучёкитўртҳужумчига, учҳимоячитўртёкибешҳужумчигақаршиҳаракатқилишгамажбурбўладирлар. Бундайҳолларўзшитигатомончекинишпайтидавабевоситашиттагидаучрашимумкин.
Жамоаҳаракатлари. Ҳимоядажамоаучтизим: шахсий, зоналивааралашҳимоятизимибўйичаҳаракатқилади. Бутизимларқаршиликкўрсатиштамойилларигақарабфарқланади. Ҳарбиртизимҳимояҳаракатларинингбирнечабўлимлариниўзичигаолади. Бубўлимларҳам, асосан, рақибгақаршиликкўрсатилаётганқисмваҳимоячинингфаоллигибиланфарққилади. Шунуқтайиназарданқараганда, ҳарбирўйинтизимиучасосийбўлимгаажратилади.
Зичлаштирилганҳимоя. Бундаҳимоячиларнингбевоситасаватяқинидафаолҳаракатқилишларикўздатутилади. Жаримамайдончасинингичидатўпқабулқилишгаинтилаётганёкитўпбиланҳаракатқилаётганбаскетболчигакаттаеътиборберилади. Шунгакўратаъқибқилаётганҳужумчитўпданвасаватданқанчаликузоқбўлса, унингҳимоячисиунданшунчаликузоқмасофадажойлашади.
Тарқоқҳимоя. Бундатўплибаскетболчигақаршивамайдоннингҳарқандайқисмидатўполишгаинтилаётганҳужумчигақаршитўпучунфаолкурашилади. Ҳимоячиларҳужумчилардан 1-1,5 метроралиғидагимасофадаёкиуларгажудаяқинжойлашишларимумкин.
Пр е ссингбутунмайдонбўйлабқаршиликкўрсатишбилантавсифланади. Ҳужумчиларнингмайдондажойлашишлариданватўплиёкитўпсизбўлишлиқлариданқатъийназар, ҳимоячиларҳужумчиларгажудаяқинжойлашиб, уларгақаршижўшқинҳаракатқиладилар.
Жамоаҳаракатларинингмуваффақиятличиқишиучунқуйидагиларкаттааҳамиятгаега: 1) ҳаммаҳужумчиларинингтезликбиланбирвақтнингўзидаҳимоягаўтишлари; 2) ҳарбирбаскетболчинингҳимоянингтанланганбўлимибўйичаўзиважамоадошшерикларинингвазифаваҳаракатдастурларинианиқбилиш; 3) жамоанингҳаммааъзоларитомониданўйиннингшуонлариучунқабулқилинганҳимояҳаракатларинингбажарилиши; 4) баскетболчиларнингҳимоядагиҳаракатларияхшисамаракелтиришигаишонишлариваҳимоядафаолҳаракатқилишгапсихологиктайёрбўлишлари;
Шахсийҳимоя. Бутизиминингасосидажамоанингҳарбирбаскетболчисизиммасигарақибжамоасинингмаълумбаскетболчисиҳаракатларигажавобгарбўлишётади.
Шахсийҳимоянингафзалликлариқуйидагиларданиборат: 1) майдоннингҳарандайжойидаҳужумчигақаршифаолкурашишимкониборлиги; 2) жамоабаскетболчилариниуларнинграқибларданбўйлари, тезкорликлари, техник, тактик, руҳийтайёргарликларибўйичаустунликларигақарабҳимояучунтақсимлашистиқболиборлиги; 3) айримбаскетболчиларнингяхшикўрганусулларигақаршикаттасамараберадиганқаршиусулларниқўллашимкониятларинингмавжудлиги.
Шахсийҳимоябирқаторкамчиликларгаҳамега. Буларқуйидагиларданиборат: 1) агардаҳужумчиҳимоячиданжисмонийёкитехниктайёргарлигибўйичаустунбўлса, буҳолдаунияккакурашдаютишимкониятинингбўлиши; 2) тўсиқларгаваолдинданўрганилганмураккабҳаракатларигақаршикурашнингкамсамаралилиги; 3) ҳимоячинингтарқоқбўлимидавапрессингдаўзароёрдамучуншароитнингқийинлиги; 4) тезёрибўтишучунтурғунстартҳолатларинингйўқлиги.
Зичлаштирилганшахсийҳимояяқинмасофалардансаватгақилинадиганҳужумнинголдиниолишвақайтаришгамўлжалланади. Буусулшиттагидаюқори, аммоузоқмасофаларданкамсамарабиланҳаракатқиладиганжамоаларгақаршиқўлланилгандаяхшинатижаберади.
Бубўлимнингафзаллиги: 1) ўзаросамаралиёрдамнингкаттаимкониятлариборлиги; 2) жудабаландбўйлимарказийҳужумчиларгақаршивашчитостидатўпучункурашнитўғриташкилқилишдир. Бироқунингкамчиликлари: а) шитданузоқлашганбаскетболчиларнингеркинҳаракатқилишлари; б) мураккабҳаракатларбошланғичфазасиниқаршиликсизташкилқилишимкониятиборлиғиданиборат.
Тарқоқҳимояҳарқандаймасофалардантўпнисаватгаотишгавамураккабҳаракатлиҳужумниташкилқилишгақаршиҳаракатларнитаъминлашучунқўлланилади. Бундамайдонярминингҳаммақисмларидафаолқаршиликкўсатилади.
Буусулнингасосийафзалликлари: 1) ҳарқандаймасофалардансаватгатўпотишгақаршиликкўрсатишимкониятларинингборлиги; 2) рақибмураккабҳаракатинингбошланишидақаршиликнингмавжудлигидир.
Камчиликлари: 1) рақибучуншиттомонигаяккаўтишгакўпимкониятларинингтуғилиши; 2) марказийҳужумчинитаъқибқилишдаваумуман, ҳимоядаўзароёрдамберишнингқийинлашиши.
Пр е ссингзамонавийбаскетболдаҳимояҳаракатларинингенгкенгтарқалганбўлимидир. Умайдоннингҳаммақисмларидарақибҳужуминингривожланишигақаршиликкўрсатишга, уларнитехникхатоларгайўлқўйишгамажбурқилишга, тўпниолибқуйишучунҳаммаимкониятлариниишлатишгамўлжалланган.
Шахсийпрессингқўлланилаётганжамоаолдигаиккивазифақўйилишимумкин: 1) ҳужумнингтез, мураккабҳаракатларниривожланишинитўхтатиш; 2) шитгақарабсилжиётганрақибдантўпниолибқуйиш.
Шахсийпрессингнингмуваффақиятлиқўлланишиқуйидагиларбиланбелгиланади: 1) баскетболчиларнинг, биринчинавбатда, тўпсизҳужумгақаршишиддатликурашгачоғланганлиги; 2) тўпниегаллашгақаттиқинтилиши; 3) тезкорликвачидамлиликнингюксакдаражадаривожланганлиги; 4) оёқларнингбенуқсонишлашиватўпниегаллашусулларинингсамарадорлиги; 5) ўйинчиалмашгандаватўплибаскетболчигагуруҳбўлибҳужумқилингандаўзаробир-биринитушуниш; 6) жамоатаркибидагибаскетболчилартайёргарлигидагибирхиллик.
Асосийкамчиликлари: 1) ҳимоячиларҳаракатларидагитаваккалчиликайримпайтлардарақибнингқаршиликсизқайтаҳужумниякунлашгаолибкелиши; 2) асабважисмонийенергиянингкўпкетиши; 3) ўзароёрдамниташкилқилишнингқийинлиги; 4) ҳимоячиларнингбиронтасихатогайўлқўйилгантақдирдабутунтузимнингбузилиши; 5) юксактехникагаегабўлганбаскетболчиларнингяккаёрибўтишларигавааниқташкилқилингантезёрибўтишларигақаршиликкўрсатишнингқийинлаги.
Зоналиҳимоя. Бутизимбиланҳимояҳудудийтамойилдаташкилқилинади. Зоналиҳимоядабаскетболчилармайдоннингмаълумқисмларигажавобгарҳисобланадилар.
Зонадаҳимоянингафзалликлари: 1) яқинмасофаларданотилаётгантўпларгақаршиҳимоянингсамарадорлиги; 2) бўйларибаландбаскетболчиларгақаршикурашишларнимақсадгамувофиқташкилетишнингимкониятларимавжудлиги; 3) тўсиқларсамарадорлигинингжудакамайишиваҳимоячиларжойлашувиларинингдоимийлигисабабимураккабҳаракатлитезёрибўтишниташкилқилишдакенгимкониятларнингборлиги.
Камчиликлари: 1) узоқмасофаларданотиладигантўпларгақаршикурашнингқийинлиги; 2) ҳужумчиларнингқобилиятлариваимкониятларигақарабҳимоячиларнитақсимлашнингмумкинемаслиги; 3) ҳужумниякунлашучунзаифучасткаларнингбўлиши; 4) ҳимоячиларнингмайдондасекинваўзарокелишмасданҳаракатқилишларинатижасидазона «узилиб», хавфлийўлакларнингпайдобўлиши; 5) тезёрибўтишгақаршисамарадорликнингкамлиги; 6) айримбаскетболчиларнингҳаракатлариучунбўладиганшахсиймаъсулиятнингйўқлиги.
Майдоннингқайсиқисмидақаршиликкўрсатилаётганигақарабзоналиҳимояучбўлимгабўлинади: зичлаштирилганзона, тарқоқзонавазоналипрессинг. Ҳимоячиларнингзоналардадастлабкижойлашишиқуйидагишакллардабўлишимумкин: 2-3; 3-2; 2-1-2; 1-3-1; 1-2-2; 2-2-1.
Зичлаштирилганзонабаскетболчиларнингўзсаватларияқинидатўпланиб, ҳимояуюштиришларибилантавсифланади.
Баскетболчилартўпнийўқотганларидансўнгтезликбиланорқагақайтиб, жаримамайдончасиолдиндагитуришҳолатларига (дастлабкелишилгандек) жойлашиболадилар.
Тарқоқзона. Бундатўпйўқотилгандансўнголдингиқатордагибаскетболчиларрақибнингиккинчигуруҳидагибаскетболчиларяқинидақоладиларвачекинаётиб, уларнингҳужумуюштиришлариниқийинлаштирадилар.
Зоналипр е ссингҳимояҳаракатларинингенгшиддатли, ҳужумчиларучункаттақийинчиликлартуғдирадиганшаклидир. Худдизоналиҳимоягаўхшаб, бундаасосийкучтўплибаскетболчигақаршиқаратилади. Зоналипрессингдаучфазаажратилади. Биринчиси – тўпмайдонничегаралабтурганчизиқларнингорқасиданўйинчигакиритилаётганёкишчитданқайтгантўпегаллангандаҳимоячиларнингҳаракатларидир. Баскетболчиларнингўзшчитларитомонгачекинаётганпайтдагиҳаракатларииккинчифазаниташкилқилади. Учинчифазанингҳаракатларигаҳимояқилинаётгансаватгаяқинжойлардагиҳаракатларкиради.
Аралашҳимоя. Бундаҳимояҳаракатларинингиккитамойилибиргақўшилади. Жамоанингайримбаскетболчиларирақибнингайримбаскетболчилариҳаракатиучуншахсанжавобгарбўлсалар, бошҳимоячиларесафақатажратилгансамарадаҳаракатқилиб, рақибгақаршиликкўрсатадилар. Жамоадабаландбўйлиёкиузоқмасофалардансаватгааниқтўпотаоладиганвашчиттомонгаяхшиўтаоладиганҳамдашчиттагигахавфлитўпузатишларнибажараоладиган, рақиббаскетболчигасамаралиқаршиликкўрсатаоладиганҳимоячиларбўлмаса, бундайпайтдааралашҳимояқўлланилганимаъқул.